Karina: ‘De meerderheid denkt niet zoals ik’

Het is geen gemakkelijk jaar geweest, vertelt Karina (33 jaar) die vorig jaar na de Russische inval in Oekraïne halsoverkop bij haar Oekraïense vriend in Amsterdam ging wonen. Een jaar later is zij weer terug in haar geboortestad in Rusland. ‘In Nederland kreeg ik een depressie. Wij hielpen Oekraïense vluchtelingen. Ik werkte vooral met vrouwen en kinderen wier mannen aan het front zijn. Ik hoorde al die verhalen en voelde me verschrikkelijk.’

Na drie maanden moest Karina terug naar Rusland om daar een basisexamen inburgering te doen voor een voorlopige verblijfsvergunning. In Rusland durfde zij aanvankelijk de straat niet op. ‘Ik wist niet wat voor reactie ik kon verwachten, want op mijn sociale media heb ik de situatie heel erg bekritiseerd. Ik kreeg reacties van volwassen mannen die schreven: ‘zodra je terugkomt naar je geboortestad, spuug ik je in je gezicht.’’

‘Nu zijn we weer op het punt gekomen dat we bang zijn dat iemand ons hoort’

Nu ze weer in Rusland is, let ze op haar woorden. ‘Iedere keer als je je uitspreekt, vraag je je af of het invloed zal hebben op je carrière en je dierbaren. Die voorzichtigheid kende ik alleen via mijn opa en oma die in de Sovjet-Unie altijd bang waren dat de buren het zouden horen. Toen kon er zomaar iemand komen om je mee te nemen. Nu zijn we weer op het punt gekomen dat we bang zijn dat iemand ons hoort.’

Niet veilig, niet vrij

Toen Karina na maanden in Rusland te zijn geweest, weer terugkeerde naar haar Oekraïense vriend in Nederland, besloot zij daar toch niet te blijven en de relatie te beëindigen. Nederland herinnerde haar aan haar depressie, want die was daar begonnen. Daarnaast vreesde Karina, die werkte als dagvoorzitter van evenementen, dat ze vanwege de taalbarrière moeilijk een baan zou kunnen krijgen.

Maar ook in Rusland wil ze niet blijven. Daarom bereidt ze zich financieel voor op een vertrek naar Turkije, omdat daar een grote Russischtalige gemeenschap is. ‘Ik heb het gevoel dat er hier elk moment iets kan gebeuren. Ik voel me niet veilig en niet vrij.’

Karina’s kijk op de oorlog is niet veranderd ten opzichte van een jaar geleden. ‘Ik vind het in de eerste plaats walgelijk dat ze een oorlog zijn begonnen. Maar ook binnenlands gaat er hierdoor veel verloren.’

‘Als ik de straat op ga, behoor ik tot die minderheid die hard aangepakt wordt’

Karina dacht aanvankelijk dat iedereen in Rusland de straat op zou gaan om de oorlog te stoppen. ‘Toen bleek dat de meerderheid van de mensen niet zo denkt als ik. Zij doen niets. Als ik de straat op ga, behoor ik tot die minderheid die hard aangepakt wordt door de staat. Zij die zich in het begin fel uitspraken tegen de oorlog zijn vertrokken naar het buitenland omdat hen gevangenisstraf boven het hoofd hing. Iedereen die gebleven is, heeft zich aan de situatie aangepast en leeft bij de dag, omdat men weet dat het uit de hand kan lopen.’

Karina kijkt ondanks alles met warmte terug op haar periode in Amsterdam. ‘Wat voor mij zo moeilijk is in Rusland, is de afwezigheid van een samenleving waar de mens zich om anderen bekommert. Als er in Rusland zo’n samenleving zou hebben bestaan, dan waren ze de oorlog niet begonnen.

Mijn hoop is, dat de Russische samenleving ooit de kans zal krijgen om volwassen te worden, zoals in Nederland, zodat een mens oog heeft voor de ander.’

Kirill: ‘Mijn kijk is meer gaan afwijken van die van de meeste Nederlanders’

Een paar weken na het begin van de Russische invasie zei de in Nederland woonachtige Kirill (50 jaar) dat zijn familie in Rusland ‘extremere posities’ had ten aanzien van de oorlog dan hij, omdat zij ‘goedkeurden’ wat er gebeurde. Een jaar later zegt Kirill meer begrip te hebben voor hun positie. ‘Mijn kijk op de oorlog is meer gaan afwijken van die van de meeste Nederlanders.’

Zelf zou Kirill nooit in Poetins plaats een oorlog zijn begonnen. ‘Ik ben een vreedzaam mens, in die zin ondersteun ik de oorlog niet. Ik zou willen dat de oorlog stopte, want het is onverdraaglijk wat daar gebeurt. Ik begrijp dat Rusland de agressor is. Maar om de oorlog te beëindigen, moeten we het over de oorzaak hebben.’

Andere bronnen

Volgens Kirill, die al bijna vijftien jaar in Nederland woont, verschilt hij van mening met Nederlanders over ‘hoe je uitlegt wat er gebeurt’. ‘Zij begrijpen de situatie door de bril van de mainstream westerse media die ik ook lees, maar ik baseer mijn mening ook op andere bronnen.’

‘In Europa vertrouwt men gewoon blind op de media’

Als voorbeeld noemt Kirill ‘onafhankelijke Telegramkanalen en journalisten’ waaronder de (niet onomstreden) Amerikaanse onderzoeksjournalist Seymour Hersh en politicologen van de realistische school, zoals George Friedman en John Mearsheimer. ‘Sinds de Sovjet-Unie leven wij met propaganda. Daarom zijn we gewend om andere informatiebronnen te zoeken. In Europa vertrouwt men gewoon blind op de media.’

Gijzelaars van de situatie

Net als vorig jaar verwijt Kirill Oekraïne dat het sinds 2014 een te nationalistische, dan wel prowesterse koers is gaan varen. De burgers in Oekraïne zijn volgens hem ‘gijzelaars’ van de situatie. Hoewel terugkijkend de meerderheid van de Oekraïense bevolking achter de machtswisseling in 2014 stond, ging het volgens Kirlll om een machtsgreep van een nationalistische minderheid. ‘De oorzaak van de oorlog is dat Oekraïne in de richting van de NAVO en EU is gedreven’. Hierdoor voelde Rusland zich bedreigd, denkt Kirill.

‘Het Westen gooit olie op het vuur’

Volgens Kirill, die ook Nederlands staatsburger is, is de toegenomen wapenleverantie van het Westen aan Oekraïne de oorzaak van het grote aantal doden dat deze oorlog dagelijks telt. ‘Het Westen gooit olie op het vuur.’

Het was een reden voor hem om dit jaar voor het eerst niet meer op de VVD te stemmen en überhaupt niet meer te stemmen. ‘Een jaar geleden was er nog hoop dat de oorlog snel zou eindigen. Dan waren er niet zoveel slachtoffers geweest. Er wordt gesproken van 100.000 tot 200.000 doden en gewonden aan beide kanten. Voor het grote aantal doden is zonder meer Rusland verantwoordelijk, maar ook de NAVO-landen die zoveel wapens naar Oekraïne sturen. Want iedere actie roept een reactie op.’

Ljoeba: ‘Het voelt niet politiek correct om Russisch te zijn’

Ondanks de oorlog heeft de in Nederland woonachtige Ljoeba (40) nog steeds goed contact met de Oekraïense vrienden, die ze een jaar geleden hielp om naar het buitenland te vluchten. ‘Ik denk dat onze band sterker is geworden, omdat we toen samen hun vlucht hebben georganiseerd.’

Na een jaar oorlog voelt ze zich een beetje ‘verdoofd’. ‘Er is zoveel tragedie, zoveel pijn, het wordt steeds erger. Nu zie je dat de oorlog lang gaat duren, dat er geen oplossing is en geen mogelijkheid om je eigen leven terug te krijgen.’

Kwaden der aarde

Afgezien van de sancties die het moeilijk maken om haar moeder in Rusland financieel vanuit Nederland bij te staan, geeft de oorlog Ljoeba het gevoel dat zij tot de kwaden der aarde behoort. ‘Je hebt het gevoel dat je je altijd moet rechtvaardigen om te bewijzen dat je tegen de oorlog bent. Dat gevoel keert dagelijks terug, iedere keer als iemand vraagt waar je vandaan komt. Op het moment dat je een Russische auteur wilt citeren, denk je nu eerst drie keer na of het niet imperialistisch en beledigend is. Het voelt niet politiek correct om Russisch te zijn.

Ik ben ook voorzichtig met waar ik naartoe ga, omdat ik besef dat je door Russisch te zijn bij iemand uit Oekraïne een onprettige associatie zou kunnen veroorzaken. Mijn land heeft hun land immers aangevallen.’

Plaatsvervangend schuldgevoel

Hoewel Ljoeba, die al twintig jaar weg is uit Rusland, niet het gevoel heeft dat zij persoonlijk iets had kunnen doen om de oorlog te voorkomen, ervaart zij wel een soort ‘plaatsvervangend schuldgevoel’.

‘Zij zien Oekraïners als idioten die gebruikt worden om de wereld te verdelen’

Net als vorig jaar is Ljoeba nog steeds fel tegen de oorlog. ‘Ik ben woedend op al die mensen die de oorlog gestart zijn, hoe ze liegen, hoe ze zich er proberen uit te praten door precies het tegenovergestelde te vertellen. Zoveel mensen die sterven en waarvoor?’

Volgens Ljoeba verandert er qua stemming in Rusland weinig. ‘Er is een groep mensen die steeds meer in het sprookje is gaan geloven dat Rusland het goede doet. Dat is de groep die bewust in Rusland blijft, omdat ze zich identificeert met de macht. Zij geloven niet dat Oekraïne het kwaad is, maar zij zien de Oekraïners als de idioten die gebruikt worden door het collectieve westen om de wereld te verdelen. En de mensen die aanvankelijk tegen de oorlog waren, zijn dat nu alleen maar meer.’

Alles kan gebeuren

Velen van Ljoeba’s vrienden in Moskou vertrokken vorig jaar uit Rusland, omdat men bang was dat Rusland een soort Noord-Korea zou kunnen worden. Die onzekerheid blijft, vertelt Ljoeba. ‘We dachten ook dat Poetin geen oorlog zou beginnen. Nu weet je dat alles kan gebeuren. Als Rusland morgen de grenzen zou sluiten en het land compleet zou isoleren, zou me dat eigenlijk niet meer verbazen. Ergens wil je dat de boel in Rusland helemaal instort en dat de situatie duidelijk is. Nu heb je het gevoel dat je nog steeds aan het vallen bent, hoe erg het nog gaat worden, weet je niet en dat is lastig.’

Jelena: ‘In tijden van oorlog, verdedig je je eigen land’     

Jelena (46) kwam zes jaar geleden met haar Nederlandse man naar Nederland. Media en met name de westerse mainstream media benadert ze met argwaan. Haar standpunten komen overeen met het Russische narratief. ‘We gaan ervanuit dat niemand de hele waarheid vertelt, laten we zeggen dat elke bron voor 40 tot 60 procent juiste informatie geeft. Ik baseer mijn mening op verschillende bronnen, waaronder ook Amerikaanse, Britse en de officiële websites van de Russische ministeries.’

Verwijt aan het Westen

Net als een jaar geleden praat Jelena met haar man bewust niet over de oorlog. ‘Omdat onze standpunten niet zijn veranderd. We verschillen van mening over waarom de oorlog begon, over wie de schuldige is en over wat de gevolgen van de oorlog zijn.’

Net als Kirill verwijt Jelena het Westen dat het Oekraïne financieel en militair steunt. ‘Wapens zijn nooit in staat om een conflict te beëindigen.’

‘Eerst een wapenstilstand en pas daarna is het tijd voor veroordelingen en onderzoeken’

Hoewel zij ook familieleden in Oekraïne heeft, ondersteunt ze de Russische invasie. ‘Nu sterven er aan beide kanten mensen. Daarom vind ik dat er eerst een wapenstilstand moet komen en pas daarna is het tijd voor veroordelingen en onderzoeken naar wie er schuld heeft.’

Familiebanden

Tussen Jelena’s familieleden aan weerszijden van het front zijn wel degelijk spanningen omdat ze verschillend naar het conflict kijken. ‘De oude generatie praat wel met elkaar, maar de jonge generatie niet. Ik heb mannelijke familieleden in Oekraïne die bij de stadsverdediging zitten. Ik praat niet met hen. Maar als zij naar Nederland zouden willen vluchten, dan zou ik ze ontvangen. Uiteindelijk zijn familiebanden belangrijker dan al het andere.’

‘Ik voel me niet schuldig voor mijn vaderland, zoals men mij wel probeert op te dringen’

Hoewel Jelena beseft dat haar familieleden in Oekraïne lijden door de Russische aanvallen, kiest ze toch voor Rusland. ‘Ieder mens beschermt zijn eigen huis. Het is niet belangrijk wie er schuldig is, daar kom ik later wel uit. Ik voel me niet schuldig voor mijn vaderland, zoals men mij wel probeert op te dringen. Dat zou landverraad zijn. In tijden van oorlog, verdedig je je eigen land. Het gaat namelijk om je voorvaderen, om je familieleden en om de toekomst van je land.’

Steun voor Poetin

Jelena steunt president Poetin in zijn oorlog tegen Oekraïne, onder meer omdat zij bang is dat het voortbestaan van Rusland zonder Poetin in gevaar komt. Daarbij speelt de herinnering aan het uiteenvallen van de voormalige Sovjet-Unie en de moeilijke periode daarna een grote rol.

Volgens Jelena hebben de Verenigde Staten het gemunt op de Russische grondstoffen en probeert het westen Rusland en andere voormalige Sovjetrepublieken van binnenuit te verzwakken door opstanden te provoceren. ‘Dit hebben ze geprobeerd in Belarus waar provocaties waren, maar ook in Georgië, in Kazachstan. Persoonlijk ben ik bang dat als Poetin wordt afgezet, Rusland uiteen zal vallen en dat het westen Rusland stukje voor stukje zal leeg plunderen.’

Russen die Russen haten

Jelena vertelt dat er ook binnen de Russische gemeenschap in Nederland tweespalt is tussen voor- en tegenstanders van de oorlog. ‘In tegenstelling tot een jaar geleden zijn ook Russen andere Russen gaan haten. Russen die Oekraïne steunen, beschouwen Russen die dat niet doen als vijanden. In Rusland zie je deze tegenstelling ook, maar niet zo scherp als hier.’

Met Oekraïners heeft Jelena verder geen contact op een oude vriendschap na, ze noemt het ‘een uitzondering’. ‘Het is lastig in de huidige situatie, maar je moet altijd naar de mens zelf kijken, die is een vriend en geen vijand.’

(Sommige namen zijn veranderd omdat de bron anoniem wilde blijven)

Wabke Waaijer (1985) is slavist en medewerker van kennisplatform Raam op Rusland. 

Foto: Julia Volk via Pexels.com