Stem voor EU moet weer zekerheid bieden  

De Belgische socioloog en literator Geert van Istendael is een groot voorstander van de Europese Unie (EU), maar niet zoals deze nú is. Hij pleit voor een ommekeer, weg van de verkilling, en de focus gericht op sociale zekerheid.

De Europese Unie heeft in de afgelopen jaren exact het tegengestelde gedaan van wat ze volgens haar eigen opdracht had moeten doen. Een ander Europa is dringend nodig.

Een substantieel deel van de Europese opdracht had moeten zijn, een waarlijk Europese sociale zekerheid construeren, een openbare sociale zekerheid, want privatisering is de dood in de pot. Die Europese sociale zekerheid mag niet het magere zusje zijn van het Belgische of het Zweedse stelsel, nee, zij moet een gulle tante zijn, een weldoorvoede dame, een die er warmpjes bij zit, niet omdat ze op de penning is, maar omdat ze haar geld zorgvuldig besteedt en nooit over de balk gooit.

Europese burgers snappen het maar al te goed

Professor Pacolet, de grote specialist inzake sociale zekerheid, gebruikt het woord Bourgondisch. Het is heel wel mogelijk de meest genereuze elementen te combineren uit de verschillende stelsels van werklozensteun, pensioenen, ziekteverzekering, elementen die al langer dan een halve eeuw hun degelijkheid hebben bewezen en die hun degelijkheid nog elke dag bewijzen in de meest verlichte lidstaten. Sociale zekerheid heeft niets te maken met het spookbeeld van een egalitaire samenleving. Wél zorgt ze ervoor dat een massa mensen niet wegzakt in armoede.

Ondanks weerkerende jobstijdingen over opschuimend populisme en afkeer van politiek, snappen de Europese burgers dat maar al te goed. Neem één punt, de verzekering tegen werkloosheid. De resultaten van het recente onderzoek dat prof. dr. Frank Vandenbroucke en zijn collega’s van de Universiteit Amsterdam hebben georganiseerd naar grensoverschrijdende solidariteit wanneer de werkloosheid stijgt, liegen er niet om. (…)

Vandenbroucke en de zijnen hebben 19.641 mensen in 13 lidstaten van de Europese Unie, waar 70 procent van de EU-bevolking woont, heel precies uitgekiende voorstellen laten beoordelen. Tegen Europese risicodeling inzake werkloosheid vonden zij fundamentele tegenstand bij slechts een relatief klein segment van de ondervraagden. De beleidsontwerpen die de onderzoekers voorlegden aan hun breed opgezette steekproef kregen een meerderheid in alle onderzochte landen achter zich, zelfs, en dit vind ik opmerkelijk, indien ze zouden leiden tot hogere belastingen. Het waren, schrijven de onderzoekers, genereuze vormen van steun aan werklozen, dit wil zeggen dat de ondervraagden dergelijke generositeit waarderen.

Model voor de hele wereld

Voorts hoort de sociale zekerheid een trots exportproduct van Europa te zijn. Onze sociale zekerheid is een model voor de hele wereld. Nu al. In Shanghai komen duizenden Chinezen luisteren naar de Negende Symfonie van Beethoven. Ademloos. Zij bewonderen ónze muziek. Ze zouden net zo goed onze sociale zekerheid kunnen bewonderen en massaal eisen, die willen wij ook. Maar dan moeten wij, Europeanen, de moed hebben om de wereld te verkondigen: de structurele, georganiseerde solidariteit is een glansstuk van de Europese beschaving. Precies zoals de Negende van Beethoven. Hier is ze. Neem haar. Ze is ook van jullie. Onze muziek?

Een Europees musicus zei ooit tegen een Afrikaanse violist in Kinshasa: Maar waarom wil jij in godsnaam toch altijd onze Mozart spelen, speel toch je eigen Afrikaanse muziek. Waarop de Afrikaanse violist antwoordde: Met welk recht heb jij het over ónze Mozart? Mozart is net zo goed van de Afrikanen. Zoals de intens Europese muziek van Mozart en Beethoven universeel is, zo kan, zo móét de intens Europese sociale zekerheid universeel worden.

De georganiseerde solidariteit is een onmisbare bouwsteen van de eenentwintigste eeuw, van een op de toekomst gerichte Europese én universele beschaving. Ja, de Europese sociale zekerheid kan en moet een verleidelijk exportproduct zijn, niet verleidelijk voor economische machthebbers, verleidelijk voor zwoegende mensen in China, Bangladesh, India, Nigeria, Brazilië, Argentinië. Zij zullen ernaar hunkeren, zij zullen haar opeisen en wie weet zullen zij ervoor ten strijde trekken in eigen land. Wij mogen hen niet in de steek laten, want die strijd zal even bitter zijn als hij bij ons is geweest. Denk aan de prang op de neus.

Leve de culturele toe-eigening

En het gebeurt. Nu al. Juist daarover onderhandelt de Internationale Arbeidsorganisatie met bijvoorbeeld de Chinezen. De Chinezen, hoor je in die kringen, willen een model dat net als bij ons een combinatie is van verzekering en herverdeling. Wij moeten dus niet aarzelen. Zonder valse schaamte en zonder verlammend cultuurrelativisme moeten we zeggen: Kijk, dit is er ook voor jullie. Dit kan ook een bouwsteen van júllie beschaving worden, een onvervangbare pijler van de wereldbeschaving. Leve de culturele toe-eigening. Hoe meer, hoe liever. Heen en terug.

Neem de sociale zekerheid, verander de sociale zekerheid waar jij dat nodig vindt. Kom terug naar ons, breng ons een verbeterde versie, leer ons inzichten die gegroeid zijn uit jullie praktijk. Leren is niet eenzijdig. Verwerp de Europese sociale zekerheid niet alleen omdat ze uit Europa komt. Ja, onze sociale zekerheid is superieur. En wat dan nog?

Westerse superioriteit valt soms niet te ontkennen

Ik wil hier de Singaporese filosoof Kishore Mahbubani (Has the West Lost It. A Provocation, Londen, Allen Lane, 2018), citeren. Hij heeft geen enkele moeite om westerse superioriteit te erkennen, op een aantal gebieden toch. Kritiek op het Westen spaart hij evenmin. Mahbubani is voor zijn land ambassadeur geweest bij de Verenigde Naties en zijn commentaar bij de neerbuigendheid en zelfvoldaanheid van westerse diplomaten is even beknopt als vernietigend.

Nog vernietigender zijn de beschouwingen bij de twee wereldoorlogen die Europa vorige eeuw ontketende (suicidal noemt hij ze, geef hem eens ongelijk, al vergeet hij even de oorlogszucht van Japan) en bij het westerse triomfalisme na het einde van de Koude Oorlog.

Maar net zo goed heeft Mahbubani het complexloos over de gigantische sprong voorwaarts, weg uit een bestaan van armoe, de sprong vooruit die honderden miljoenen mensen in Azië en elders hebben gemaakt omdat zij westerse methodes, westerse ideeën en vooral westerse kritische zelfreflectie hebben overgenomen. Hij heeft het over het grote cadeau van het Westen aan de hele wereld. ‘This enormous improvement in the human condition is a result of a slow process of Western ideas and best practices seeping into other societies. The biggest gift the West gave the Rest was the power of reasoning.’

Sociale zekerheid als exportproduct

De macht van empirische bewijzen, de macht van niet-aflatende verificatie, de macht van vrije kritiek, dat alles neemt de grote wereld van ons over en die wereld gaat er zelf mee aan de slag. Waarom zou de grote wereld dan die andere macht niet overnemen, de macht die ongelijkheid indamt en wurgende onzekerheid wegtovert voor miljoenen mensen?

Sociale zekerheid komt van ons, maar is niet van ons. Omarm haar, vervorm haar, en breng dan uit Azië, Afrika, Latijns-Amerika een superieure sociale zekerheid terug naar ons. Het is een soort imperialisme waartegen het volk van Europa geen enkel bezwaar zal hebben. Ja, ik ben ervan overtuigd dat een goed georganiseerde en met overtuiging en kunde gepropageerde sociale zekerheid kan uitgroeien tot een wereldwijd Europees exportsucces, even onweerstaanbaar als whisky. Of de Negende van Beethoven.

Geert van Istendael is schrijver, vertaler, essayist en dichter. Dit artikel is een licht bewerkt fragment uit zijn onlangs verschenen boek ‘De Grote Verkilling’, een uitgave van uitgeverij Atlas Contact, ISBN 978 90 450 39404.

Foto: European Parliament (Flickr Creative Commons)