‘Mijn gevoel zei het al, ik had ook verhalen gehoord over dat soort mensen dat je ze niet moest vertrouwen. We hebben toen ook afgesproken dat ik kon stoppen wanneer ik wilde. Handtekening gezet. Na drie maanden besefte ik dat het niet goed ging. Ik kon niet in het kasboekje, en kon hem [de bewindvoerder] nooit bereiken. Op een gegeven moment heb ik gezegd dat ik ermee wilde stoppen, maar dat kon niet meer.’ (Een cliënt van het projectteam Frontlijn)
Schrik en reset
Vijf jaar geleden publiceerde de Rotterdamse Rekenkamer een rapport dat menig lokaal politicus en beleidsmedewerker deed schrikken. Het onderzoek liet zien dat slechts 8 procent van de ongeveer 27 duizend Rotterdammers met problematische schulden een aanvraag deed bij de gemeentelijke schuldhulpverlening. Van de groep die zich succesvol wist aan te melden, keerde driekwart niet terug na het eerste oriëntatiegesprek. Van de groep die wel doorging, viel twee derde binnen zes maanden van het schuldhulptraject uit.
De tuiniersbenadering richt zich op het natuurlijk zelf-organiserend vermogen van mensen, gezinnen en buurten
Tijd om te resetten, aldus de gemeente. In 2019 presenteerde ze daartoe het uitvoeringsplan ‘Reset Rotterdam’ waarin de gemeente een centrale rol weglegde voor Frontlijn, een gemeentelijk projectenbureau en innovatieplatform. Frontlijn heeft de reputatie dat ze ‘out-of-the-box’ naar oplossingen zoekt. Zo ook hier. Ze zette vroegsignaleringsprojecten op, zoals Vindplaats Schulden, en ontwierp een werkwijze voor uitvoerend professionals. Uniek aan dat laatste zijn brede uitvoeringskaders.
Tuinieren
In de brede benadering krijgen bestaande methodieken een nieuwe invalshoek. Outreachend werken bijvoorbeeld is dan niet langer het simpelweg verplaatsen van het gemeentelijk loket dichter naar de burger, maar het actief benaderen van mensen, om te kijken hoe het met hen gaat. Het is een tuiniersbenadering, dit tegenover de traditionele ingenieursbenadering.
De eerste benadering heeft zich over vele decennia sterk ontwikkeld en zit diep verankerd in het huidige zorgsysteem: hierbij staat het machinaal bekijken van zaken centraal, zoals het reduceren van mensen tot levensgebieden en het aanpakken van ieder levensgebied vanuit een expertise. De tuiniersbenadering komt vanuit de wetenschap over complexe systemen en richt zich op het natuurlijk zelf-organiserend vermogen van mensen, gezinnen en buurten en hoe dit vermogen kan worden aangesproken door professionals. Net zoals een tuin, die door zonneschijn en water zichzelf tot bloei brengt.
| Ingenieursbenadering | Tuiniersbenadering |
| - Beperk je tot je taak - Doe wat is afgesproken - Houd je manager uit de wind - Wijk niet af van protocol - Wees effectief en efficiënt |
- Doe wat nodig is - Biedt meerwaarde - Geef ieder het zijne/ bied maatwerk - Zet de burger centraal - Loop in de mist, accepteer onzekerheid |
Bron: Joosse, Teisman, Verschoor & Van Buuren (2019)
Brede kaders betekenen overigens niet dat er geen leidraad of verankering van beleid is, maar wel dat het aanleren en steeds verder bekwamen in een aantal kerncompetenties bij de uitvoering ervan voorop staan.
Minder schuld en stress
Tot zover heel mooi allemaal, maar levert die werkwijze en de vroegsignaleringsprojecten van Frontlijn ook iets op? We hebben die projecten geëvalueerd op een aantal elementen van effectieve hulpverlening. Allereerst, worden de juiste doelgroepen bereikt? Maar ook, kunnen ze het vertrouwen van burgers in de hulpverlening weer herstellen? Is er verbetering in de financiële situatie van de mensen? En zijn er structurele veranderingen die de situatie bestendig verbeteren?
Vragenlijstonderzoek onder cliënten van de vroegsignaleringsprojecten wijst uit dat Frontlijn een kritieke groep burgers weet te bereiken. Zowel mensen die de weg naar de hulpverlening niet zelfstandig weten te vinden als mensen die om verschillende redenen de hulpverlening wantrouwen.
We vonden bewijs voor een herstel van vertrouwen in hulpverlening, maar alleen bij cliënten die langer dan zes maanden hulp ontvangen. De lengte van het traject lijkt een belangrijk ingrediënt.
De resultaten van ons onderzoek duiden er tevens op dat Frontlijn met succes inzet op stabilisering van financiën en vermindering van stress. Vier op de tien respondenten die het traject in gaan met problematische schulden, hebben aan het einde ervan een uitweg gevonden. Cliënten rapporteren tevens minder stress en een verbeterde mentale gezondheid.
Potentieel aanboren
Uit de literatuur weten we dat duurzame verandering mede afhankelijk is van het geloof in eigen kunnen, en de doelen die mensen zich stellen. Ook van belang is of mensen vinden dat ze alles in het leven zelf moeten doen of waar nodig hulp mogen en kunnen inroepen. We vinden in ons onderzoek bewijs dat mensen gedurende het traject meer gericht raken op niet-materiële doelen en dat ze hun redzaamheid meer gaan zien als een balans tussen zelfstandigheid en hulp vragen.
In de naloop van de toeslagenaffaire en de toenemende bestaansonzekerheid, door stijgende energierekeningen en inflatie, zijn steeds gemeentes op zoek naar innovaties in het sociale domein. Om beter gebruik te maken van tot dusver onbenut potentieel, van uitvoeringsorganisaties en bewoners. De Frontlijnwerkwijze valt binnen een tendens om uitvoerend professionals meer ruimte te geven. Het Rotterdams succes kan allicht een aansporing voor andere gemeentes zijn om ook binnen bredere uitvoeringskaders te gaan werken.
Jonathan Broekhuizen is onderzoeker bij het Lectoraat Armoede Interventies van de Hogeschool van Amsterdam. Jodi Mak is voor het Lectoraat Armoede Interventies projectleider van het onderzoek Van Schulden naar Kansen. Het onderzoek Wanneer je uitvoerders de ruimte geeft: De Frontlijn-benadering voor vroegsignalering en integrale hulpverlening is te downloaden.
Foto: Lina Trochez (Unsplash.com)