We kampen met een inclusietekort op de arbeidsmarkt

Nederland heeft een inclusietekort - of eigenlijk een overschot aan onbenut talent. Zo’n 1 tot 2 miljoen mensen willen en kunnen op enige manier werken, maar slagen er niet in om aan duurzaam en betaald werk te komen. De Participatiewet leidt niet tot verbetering. Daarom moet worden ingezet op een arbeidsmarkttransitie.

Die arbeidsmarktransitie vereist vier systemische stappen: (1) de brede waarde van werk en het meedoen aan werk moeten uitgangspunt worden, (2) de maatschappelijke baten van werk dienen beter inzichtelijk te worden gemaakt, (3) de arbeidsmarkt moet meerdere vaarwegen krijgen naar zinvol werk en (4) de menselijke maat en het (er)kennen van talent zijn cruciaal. Daarnaast moeten ook de regels op de arbeidsmarkt worden aangepast. Dit zijn de conclusies van het white paper De arbeidsmarkttransitie: naar meer waarde en meer werk, dat we onlangs schreven.

We hebben een inclusietekort

Nederland heeft een inclusietekort op de arbeidsmarkt. In Europese vergelijkingen scoort Nederland matig tot gemiddeld waar het gaat om de arbeidsparticipatie van mensen met een arbeidsbeperking en ook andere groepen hebben het moeilijk. De uitstroom uit langdurige bijstand is erg laag. Nederland investeert in vergelijking met omringende landen zeer beperkt in publieke arbeidsmarkt- en scholingsprogramma’s voor mensen die buiten de arbeidsmarkt staan.

De Participatiewet heeft aan deze situatie weinig verbeterd. Naar schatting zijn er 1 tot 2 miljoen mensen in Nederland die graag op enige wijze en in enige mate betaalde arbeid verrichten, maar er niet in slagen om deze te verwerven. De coronacrisis heeft hun situatie nog problematischer gemaakt.

Stel de waarde van werk centraal

De eerste stap als onderdeel van de arbeidsmarkttransitie die we bepleiten, is het centraal stellen van de brede individuele en maatschappelijke waarde die zinvolle en betaalde arbeid vertegenwoordigt. Elk talent verdient het om te worden ontwikkeld en benut. De herwaardering van werk vereist een opvatting van contributieve in plaats van distributieve rechtvaardigheid, met ingrijpende consequenties voor zowel het arbeidsmarkt- als socialezekerheidsbeleid, en bovendien voor de economie als geheel.

Maatschappelijke baten van werk in beeld

De tweede stap betreft het zo concreet mogelijk maken van de waarde van werk, zodat er meer en beter rekening mee kan worden gehouden. Dat is onderdeel van het perspectief van brede welvaart. Ingegaan wordt op de in de praktijk toegepaste methode van de maatschappelijke kosten en batenanalyse (MKBA) en aanverwante methoden, waarmee concrete beslissingen in het sociaal domein kunnen worden gefundeerd. Gemeenten komen er financieel slecht uit bij het creëren van nieuw werk en nieuwe werkvormen voor mensen die langdurig langs de kant staan (denk aan basisbanen). Deelname van de particuliere sector is daarom een noodzakelijke voorwaarde.

Laten we werk anders gaan organiseren

De derde stap gaat over het (anders) organiseren van werk op de arbeidsmarkt. We kennen in Nederland te weinig vaarwegen naar zinvol en betaald werk, zoals het concept van de parallelle arbeidsmarkt. Dat concept richt zich op nieuw werk voor mensen die de stap naar de reguliere arbeidsmarkt niet kunnen maken en speelt in op zogenoemde maatschappelijke tekorten: producten en diensten die nu niet worden gemaakt en geleverd, maar waaraan wel waarde wordt toegekend. Ook wordt stilgestaan bij de doorontwikkeling van de sociale werkvoorziening in de vorm van ontwikkelbedrijven en op de uit New York overgewaaide methode van Open Hiring, die intussen ook in Nederland lokaal van de grond komt.

(Er)kennen en waarderen van talent

De vierde en laatste systemische stap wordt aangeduid als talent (er)kennen en waarderen. In de huidige situatie wordt een zeer grote groep mensen die buiten het arbeidsproces staat niet gekend. Van daadwerkelijk contact, maatwerk en op vertrouwen gebaseerde dienstverlening is nauwelijks sprake. Daarover wordt intussen terecht politiek en maatschappelijk fel gedebatteerd. Ook is niet inzichtelijk over welke competenties en vaardigheden mensen beschikken. Een systeem van skills paspoorten, dat volop in ontwikkeling is, kan uitkomst bieden. Daarbij is het uiteraard essentieel dat ook in de skills van werkzoekenden wordt geïnvesteerd.

Geen herstel van welvaart zonder inclusie

Voor de arbeidsmarkttransitie zijn institutionele verandering, sociale innovatie én gedragsverandering nodig. Het goede nieuws is dat de arbeidsmarkttransitie in feite al is begonnen. In de huidige systemen zijn veranderingen al merkbaar en in veel arbeidsmarktregio’s, gemeenten, bedrijven en instellingen bruist het van energie en betrokkenheid. Wethouders staan op en mensen zelf eveneens. Ze accepteren de bestaande situatie niet langer. Een nieuw kabinet zal hier ook van waarde willen zijn. Als we ook in Nederland de brede welvaart willen vergroten en willen herstellen van de impact van de ongekende coronacrisis, dan kan dat niet zonder inclusie en participatie.

Ton Wilthagen is hoogleraar Arbeidsmarkt aan Tilburg University. Marieke Stolp is sociaal- en organisatiepsychologe en onderzoeker.

Het volledige white paper is te downloaden via het NSvP Kenniscentrum Innovatiefinwerk.nl.

 

Foto: ArmandK (Flickr Creative Commons)

Dit artikel is 4607 keer bekeken.

Reacties op dit artikel (7)

  1. Een mooi pleidooi waar ik volledig achter sta! Tijdens de zomervakantie het boek ‘This Life’ van Martin Hågglund gelezen die ook pleit voor een radicale herwaardering van werk. Begrijp ik het goed dat zijn betoog hetzelfde is als ‘…een opvatting van contributieve in plaats van distributieve rechtvaardigheid’?

  2. De overheid is druk met zichzelf, de inclusieve arbeidsmarkt komt er niet. Ik werk zelf bij een bedrijf wat zelfs een ‘eigen zwartboek’ heeft. Door de manier waarop ze met hun medewerkers omgaan. Op papier een bedrijf voor mensen met een beperking, waar personeelszaken niets doet aan de ontwikkeling van mensen. Je mag zelf geen contact opnemen met die afdeling, zonder je contactpersoon of teamleiding. En dat in 2021.

    Maar het zijn ook de mensen zelf die hun mond blijven houden, die niet opkomen voor hun rechten en die zich laten uitbuiten door het management. Mijn functie is via detachering, maar ik hoor dagelijks de klachten van de rest van ‘het team’. Maar daar doet niemand wat mee. De OR horen en zien we ook nooit en er moet weer bezuinigd gaan worden. Dat is niet zo moeilijk, mensen met een beperking zijn een gemakkelijke prooi voor de directie. Die verzetten zich niet, want die weten hun rechten niet en ze doen wat de directie wil. Ontslag of sancties zijn dan snel gedaan, de ontslagvergoeding is laag en zo kan je een team van circa 1300 mensen kort en dom houden.

  3. “Stel de waarde van werk centraal”

    Een metafysische betekenis geven aan werken en arbeid is in feite een decadente visie op de mens aangezien de mens helemaal niet is voorbestemd om zich slechts in werk en arbeid te verwezenlijken. Een kwalijke misvatting van socialisten en humanisten dat de mens zich in de arbeid zou kunnen bevrijden. Kapitalistische arbeidsverhoudingen zijn trouwens niet gericht op ontplooiing van de arbeider c.q. werknemer maar op winstmaximalisatie.

  4. Bedankt voor de interessante analyse!
    Graag verwijs ik naar een project in Frankrijk dat heel ver gaat in het anders benaderen dan de traditionele opvatting over de arbeidsmarkt. Het project heet Buurten (of Zones) zonder langdurige werkloosheid.
    Voor meer info (in NL): https://atd-vierdewereld.be/onze-acties-2/wetten-en-zienswijzen-veranderen/zones-zonder-langdurige-werkloosheid/
    Of in het Frans: https://atd-quartmonde.be/nos-actions/faire-changer-les-lois-et-les-pratiques/actions-publiques-et-politiques/des-territoires-zero-chomeur-de-longue-duree-en-belgique/

  5. Gesubsidieerde arbeid zoals de Melkertbanen in het verleden hebben nog nooit tot structureel minder werkloosheid geleid hoogstens in de werkloosheidsstatistieken.
    De arbeidsmarkt kent veel structurele uitstoting van arbeid mogelijk gemaakt door automatisering in informatisering. Bij het bank- en verzekeringswezen zijn vele tienduizenden banen verdwenen door het sluiten van de filialen en kantoren. En deze ontwikkeling is nog niet ten einde.
    Een arbeidsmarkt analyse zonder rekening te houden met typische kapitalistische arbeidsverhoudingen van ‘meerwaarde’ vorming en winstmaximalisering is gedoemd te mislukken.
    Duidelijk zou dan kunnen worden dat gesubsidieerde arbeid niet kan werken aangezien de ‘arbeidsmarkt’ hier niet werkt en in feite bekostigd wordt uit belastingopbrengsten die wel middels de markt worden verdiend.

  6. De grote vraag is, waarom gaan wij in Nederland hier zo anders mee om dan 40-50 jaar geleden. Toen bruiste het land van allerlei initiatieven om mensen makkelijker aan werk te helpen. Kan het ermee te maken hebben dat we in die tijd veel investeerden in het vertrouwen van mensen zonder werk of met een handicap? En nu niet meer, nu is wantrouwen het dominante uitgangspunt: ‘Waarom hebt u geen werk?, leg dat eens uit.

    Waar onderlinge solidariteit geen waarde meer heeft, waar onderling vertrouwen wegebt, waar de hechte samenleving nog slechts een sprankje is in vergelijking met vroeger, daar groeit ongelijkheid in een heel rap tempo.

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.