Bijna zesduizend Nederlanders uit het onderzoekspanel van CentERdata vulden een vragenlijst in over sociale integratie en vrijetijd. We vergeleken de groep 18-54 jarigen met ouderen in de leeftijdscategorieën 55-64 en 65+.
| Bezoek aan culturele activiteiten | 18-54 jaar | 55-64 jaar | 65+ |
| Alleen highbrow (theater, klassieke muziek, opera, ballet, kunstgalerie, museum) | 6% | 18% | 32% |
| Alleen lowbrow (populaire muziek, cabaret, bioscoop) | 27% | 12% | 7% |
| Zowel highbrow als lowbrow | 54% | 32% | 40% |
Ouderen bezoeken veel vaker alleen maar highbrow (elitaire) culturele activiteiten. Een op de drie (32%) senioren van 65 jaar en ouder bezoekt alleen highbrow activiteiten, terwijl bij de leeftijdscategorie 18-54 jaar dit percentage maar 6% is. Ouderen bezoeken juist veel minder lowbrow (populaire) culturele activiteiten. In het onderzoek verklaarden ouderen minder vaak andere mensen te ontmoeten dan respondenten onder de 55 jaar. Zij voelden zich ook vaker eenzaam. Ouderen die lowbrow activiteiten ondernemen zeiden juist gelukkiger en minder eenzaam te zijn dan ouderen die geen populaire culturele activiteiten ondernemen. Het bezoeken van een dansevenement lijkt één van de beste culturele remedies tegen eenzaamheid. Maar waar meer dan 1 op de 10 jongeren regelmatig naar een dansevenement gaat, gaat nog geen 1 op de 100 ouderen regelmatig dansen.
Laagdrempelig vermaak stimuleren
Ouderen moeten dan ook meer gestimuleerd worden om naar lowbrow activiteiten te gaan. Het is frappant dat supermarkten die bioscoopkaartjes weggeven of radiostations die kaartjes voor muziekconcerten uitdelen (onbewust) meer voor ouderen doen dan de overheid zelf. Met een vergrijzende maatschappij zouden overheidsinstellingen, die zich traditioneel meer richten op het stimuleren van hogere vormen van cultuur, zich meer moeten concentreren op het stimuleren van laagdrempelige vormen van vermaak. Hoewel cultuureducatie belangrijk is voor de jeugd is het voor ouderen minder van belang. Zij gaan uit zichzelf wel naar theaters en musea, en hebben daar de hulp van de overheid niet voor nodig. Wat ouderen echter uit het oog verliezen is het plezier en de gezelligheid van een dansevenement of een muziekconcert. Een avondje meezingen met de Toppers of Frans Bauer levert meer energie en sociale interactie op dan stilzitten bij een balletvoorstelling. En die sociale interactie is voor ouderen juist zo belangrijk.
De overheid moet zich dan ook herbezinnen op haar focus als het op culturele activiteiten aankomt. De prioriteiten van het huidige kabinet liggen duidelijk niet bij de culturele sector, maar daarbij wordt de belangrijke relatie tussen tijdsbesteding en sociale integratie over het hoofd gezien. De culturele sector is een belangrijk deel van het sociale leven: mensen gaan iets doen in het gezelschap van anderen en de relatie met vrienden, familieleden en kennissen wordt versterkt. Eenzaamheid is sterk afhankelijk van het aantal sociale activiteiten dat men onderneemt: hoe meer sociale activiteiten, hoe minder eenzaam mensen zijn. En laat eenzaamheid nu net één van de grootste problemen zijn van een vergrijzende maatschappij.
Een hoger aantal ouderen betekent een toename in publieke uitgaven aan deze groep. Om deze uitgaven te beperken is het belangrijk om ouderen zo lang mogelijk vitaal te houden. Dat betekent investeren in zaken die de kwaliteit van leven bevorderen. Sociale gezondheid is in die zin net zo belangrijk als mentale en fysieke gezondheid. Bovendien blijkt uit studies dat sociale isolatie samenhangt met een slechte gezondheid, depressies, en geestesziektes. Het is dan ook belangrijk om te voorkomen dat ouderen in een sociaal isolement raken. En daarvoor moeten kosten gemaakt worden, ook om hogere kosten aan bijvoorbeeld ziekenhuisopnamen te voorkomen.
Culturele sector moet zich herbezinnen
Drastische bezuinigingen in de culturele sector zijn dan ook niet slim. Maar de culturele sector moet zelf wellicht ook haar rol opnieuw bezien met de huidige maatschappelijke ontwikkelingen. Highbrow cultuur is mooi voor diegene die ervan houdt en belangrijk voor educatie. Lowbrow cultuur is echter minstens zo belangrijk, en wordt steeds belangrijker in een vergrijzende maatschappij. En daar lijken Den Haag en de culturele sector zelf nu net aan voorbij te gaan.
Ouderen staan financieel onder druk. Zij lijken echter wel geld te willen vrijmaken voor highbrow activiteiten. De vraag is hoe de bezuinigingen in de culturele sector uitpakken, met andere woorden hoe prijselastisch cultureel vermaak is. Zijn ouderen nog steeds bereid om naar de opera te gaan als ze twee keer zoveel voor een kaartje moeten betalen? En hoe erg is het voor ouderen persoonlijk als ze door de prijsverhogingen niet meer naar de opera gaan? Gaan ze dan eerder iets laagdrempeligs doen, zoals bijvoorbeeld naar Festival Mundial of gewoon naar de fuif in het bejaardentehuis? Daar worden ze, volgens bovenstaand onderzoek, alleen maar gelukkiger van.
Vera Toepoel is verbonden aan het Department of Leisure Studies, Tilburg School of Social and Behavioral Sciences van de Universiteit van Tilburg. Dit artikel is gebaseerd op het artikel: ‘Cultural participation of older adults: investigating the contribution of lowbrow and highbrow activities to social integration and satisfaction with life’, dat onlangs verscheen in het International Journal of Disability and Human Development.