In de film ‘Rebel Without a Cause” (met James Dean in de hoofdrol) houdt een groepje jongeren een wedstrijd wie het verst kan rijden zonder in het ravijn te storten. Degene die het eerst op de rem stapt is de ‘chicken’. Vaker wordt het voorbeeld gebruikt van twee auto’s die keihard op elkaar afrijden: degene die het eerst uitwijkt is de kip.
Er zijn ook veel toepassingen van dit spel in de speltheorie. In die theorie werkt men met het begrip “Nash evenwicht’, genoemd naar de Nobelprijswinnaar John Nash. Neem plaats achter het stuur van één van de twee spelers in de chicken game. Het liefst heb je dat de ander de chicken is, want dan win je. Het slechtst denkbare is dat je allebei stoer doet want dan botsen de auto’s tegen elkaar. En als allebei tegelijk wegsturen, dan wint niemand. Wat doe je?
Gegeven dat de ander gaat wegsturen kun je het best dapper zijn, maar als je zeker weet dat de ander dapper gaat zijn dan moet je zelf wegsturen. Gooi maar een dobbelsteen op. Of neem het zekere voor het onzekere. Chicken die je bent.
May en parlement koersen af op botsing
Die dobbelsteen is nu in handen van Theresa May en het Britse parlement en is gevuld met kilo’s lood. De botsing is een no deal brexit. Niemand wil het, maar de auto’s naderen het fatale moment met rasse schreden. En de chauffeurs gedragen zich als dronken Britten op een Grieks eiland.
Theresa May heeft zelfs aangeboden ontslag te nemen als het Parlement haar voorstel steunt. Dit leidde tot een hilarische reactie van Nicola Sturgeon in het Schotse Parlement. Gelukkig hebben de Britten hun humor nog. Sturgeon merkt eerst op dat normaal gesproken premiers dreigen op te stappen als hun voorstel niet wordt aangenomen. ‘May is de enige leider in de geschiedenis die probeert in haar eigen zwaard te vallen, maar het presteert om te missen.’ Lachen allemaal. Als het niet zo triest was.
Britse Droom: Wel de voordelen niet de regels
Terug naar de speltheorie. Wat is de oplossing? Die is er niet, althans niet echt. In de wiskunde kunnen de spelers een dobbelsteen opgooien, maar de ellende van het echte leven van de chicken game is dat er geen oplossing is die bevredigend is voor beide partijen. Economie gaat over het creëren van wederzijds voordeel, bijvoorbeeld door handel. Maar de Britten hebben zelf met het onbezonnen referendum een chicken game gecreëerd waarbij wederzijds voordeel uit het zicht verdwijnt.
Door vóór iets te stemmen dat niet bestaat (geen EU wel alle voordelen) hebben de Britten zichzelf pat gezet. Als de Tories nu voor een aanvaardbaar compromis zouden stemmen zou dat impliceren dat ze toegeven het volk voorgelogen te hebben. Dan maar liever een Shakespeariaans drama.
Geen uitweg meer
Is er dan geen uitweg meer? Niet als May persisteert in de chicken game. Dan eindigt ze als de bendeleider Buzz in Rebel without a Cause: met haar jas verstrikt in de deurknop slaagt ze er niet op tijd in de auto te verlaten en stort ze jammerlijk in het ravijn.
Er is een – toegegeven enigszins cynische - oplossing voorhanden. De parameters van het spel kunnen veranderd worden. Het Britse volk is namelijk helemaal klaar met het Brexit-gestuntel. De spandoeken bij demonstraties worden steeds pijnlijker (‘Even Baldrick had a fucking plan’ is mijn favoriet). Dat betekent dat het politieke gezichtsverlies van een aanvaardbare oplossing curieus genoeg kleiner wordt. De Britten zullen zo opgelucht zijn eindelijk verlost te worden van deze nachtmerrie dat ze spontaan vergeten waar ze oorspronkelijk voor gestemd hebben. Maar zeker is dit scenario allerminst.
Duidelijk voorbeeld van risico's van referenda
De hele episode toont ook pijnlijk duidelijk aan wat de schaduwzijde is van een onbezonnen referendum. Een onderschat maar essentieel onderdeel van een florerende democratie is dat het minderheden beschermt. Vandaar dat we in ons land een pluriform onderwijs en medialandschap hebben en in Europa talloze zaken niet met een simpele meerderheid worden besloten. Een referendum zet groepen mensen tegen elkaar op. De meerderheid van (zeg) 51% doet een lange neus naar de 49%.
En dit fenomeen is niet voorbehouden aan het perfide Albion. In ons land zijn het precies deze democratische waarden die door sommige partijen in de waagschaal worden gelegd. Geen regeringsverantwoordelijkheid willen nemen, geen compromissen sluiten, hard boe roepen, de elite de schuld van alles geven, het alleenrecht claimen het volk te vertegenwoordigen en vervolgens de democratische verworvenheden verkwanselen met een referendum nadat het volk bestookt is met nepnieuws.
Een land waar economie en politiek gereduceerd worden tot chicken games is een verscheurd land; een land dat zijn welvaart inlevert omdat opgepompte ego’s een zinvolle oplossing in de weg staan; een land dat niet inziet dat samenwerken al in de gehele geschiedenis van de mensheid de sleutel vormt tot welvaart.
Ik gun het de Britten niet in zo’n land te wonen. Ik gun het de lidstaten niet dat zij lijdzaam moeten toezien dat het Europese gedachtegoed verkwanseld wordt. Maar ik gun het onszelf nog het allerminst speelbal te worden van paljassen die ons land dreigen te onderwerpen aan chicken games.
Marcel Canoy is distinguished lecturer Erasmus School of Accounting and Assurance, en columnist voor www.socialevraagstukken.nl.
Foto: ·júbilo·haku· (Flickr Creative Commons)