COLUMN Hoe empathie uit onze samenleving verdwijnt

Ik moet toegeven dat ik de laatste tijd niet altijd even vrolijk ben, maar als ik naar het nieuws kijk neemt mijn vertrouwen in de mensheid zienderogen af. Zo bereikte me het nieuws dat ruim veertig procent van de artsen de behandeling wil kunnen weigeren aan patiënten met een ongezonde leefstijl, zeker als die leefstijl bijdraagt aan de aandoening waarvoor behandeling gevraagd wordt.

 Zonder empathie is de zorg mank

Blijkbaar zien, in navolging van politici, nu ook artsen de leefstijl als volstrekt vrije keuze. In deze visie zijn niet alleen het leven en het lichaam maakbaar, maar zijn de burger of de patiënt er ook persoonlijk verantwoordelijk voor en dus schuldig aan als het niet goed gaat.

Om te beginnen is dit wetenschappelijk aanvechtbaar: keuzes worden grotendeels onbewust gemaakt. Omgeving, marketing en persoonlijke omstandigheden zoals stress spelen een zeer grote rol in het keuzenproces. Keuzes worden altijd gemaakt in een context en de mate waarin mensen deze kunnen beïnvloeden is maar heel beperkt. Daarbij kan er weliswaar een statistisch verband zijn tussen leefstijl en aandoening, maar op individueel niveau is dit niet altijd bewijsbaar, laat staan dat er van een echte vrije keuze en dus schuld sprake is. Statistische gegevens mogen nooit naar individueel niveau worden vertaald. Maar los daarvan: een arts die zijn patiënt veroordeelt, kan niet meer helpen en kijkt niet meer naar de mens achter de ziekte.

Dobbernegers, labbekakken en lillende vleeshompen

Maar hier blijft het niet bij. Helaas. Want wat te denken van de term “dobbernegers” voor wanhopige vluchtelingen die omkomen op hun tocht naar een toekomst? En Hans de Boer met zijn labbekakken, die, niet gehinderd door enige kennis van cijfers en feiten, vond dat mensen met een bijstandsuitkering maar asperges moesten gaan steken in plaats van thuis zitten en geld vangen. Je zult maar wanhopig je honderdste sollicitatiebrief hebben weggestuurd.

En net toen ik dacht dat we alles gehad hadden, kwam Pro-Rail voorman Eringa met het verwijt dat zelfmoordplegers geen rekening houden met vertragingen van zijn schema. Hoe komen mensen zo kil, zo wreed, zo dom? Sinds wanneer is het treinenschema belangrijker dan het leed van de achterblijvende familie, of van de machinisten, treinpersoneel en inzittenden die zoiets gruwelijks meemaken?

Het lijkt wel steeds vaker voor te komen dat we volstrekt gevoelloos reageren op mensen die het moeilijk hebben. En dat geldt niet alleen voor de Grieken, de vluchtelingen en mensen in conflictgebieden. Want sinds wanneer is het oké om openlijk te spreken van de vreselijke aanblik van wit lillend vlees, waar het iemand betreft die net als ieder ander van het zonnetje wil genieten? En hoezo vindt 55% van de Nederlanders dat mensen met longkanker het aan zichzelf te danken hebben en is het nodig dat de Stichting Longkanker daar een campagne tegen moet opstarten? En gaat dat helpen?

Een nieuwe golf wreedheid en domheid

Het lijkt me goed om eerst eens te kijken wat er aan de hand is. De geschiedenis laat ons zien dat wreedheid, domheid en een gebrek aan empathie beslist niet alleen kenmerkend is voor onze tijd. Toch lijkt me dat er sprake is van een patroon. Een samenloop van krachten die alles te maken hebben met onze neoliberale, meritocratische samenleving: hierin staan de waarden eigen keus, eigen verantwoordelijkheid en eigen verdienste centraal. Dit betekent dat de invloed van sekse, kleur en klasse het liefst ontkend worden, want iedereen heeft immers gelijke kansen, toch?

Dat niet iedereen evenveel mazzel heeft gehad in het leven is dan een spelbreker van jewelste, dus dat zien we liever niet. Roken en overgewicht worden liever niet gezien als een gevolg van lagere sociale klasse, armoede en stress, of van een op totale verslaving uit zijnde voedings- en tabaksindustrie. Mensen hebben geen pech meer, omstandigheden zijn geen excuus en wie nog durft te mekkeren over een slechte jeugd neemt zijn eigen verantwoordelijkheid niet serieus. Nee: deze mensen zijn zelf schuldig en kosten de samenleving, óns, alleen maar geld.

Welk probleem lossen we hiermee op?

Want wat gebeurt hier? Als je goed kijkt, zie je dat elke keer dat een bepaalde groep mensen worden uitgesloten van onze empathie, ons medegevoel, door hun situatie te herdefiniëren als verwijtbaar, eigen schuld, een gebrek aan moraal. Die luie Grieken verdienen onze steun niet, ze moeten maar eens werken in plaats van in de schaduw hangen. Dat de werkloosheid daar oploopt tot vijftig procent, dat kinderen in armoede opgroeien, dat hypotheken onder water staan, ach, tja. Het lijkt heel prettig om je af te sluiten van anderman’s (vrouws) leed. We hoeven niet meer mee te lijden én we kunnen geloven dat ons geluk te danken is aan onze eigen superioriteit, je weet wel: meritocratie, eigen verdienste, eigen keus, eigen verantwoordelijkheid. Het leven is toch maakbaar? Een vriend van me heeft alvleesklierkanker en vertelde dat sommige mensen bijna teleurgesteld reageren als hij zegt dat hij nooit heeft gerookt. Dat zo’n ziekte je ook zomaar kan overkomen, past niet in hun maakbaarheidsdenken.

Als mens zijn we sociale dieren. We worden geboren met empathie, die nodig is om sociaal te kunnen leren en functioneren. Daarbij maken we voortdurend onderscheid: wie hoort bij ons en wie is de vijand, de ander? Sociale uitsluiting, via de definities van de situaties uit de voorbeelden hierboven, is een actief proces van ont-empatisering. Zo hoeven we de pijn van anderen niet te voelen: ze verdienen het, hebben er zelf om gevraagd. We kunnen opgelucht verder met leven.

Het ont-empatiseren lost wel degelijk een conflict op, namelijk de spanning tussen je eigen neiging tot empathie en een wereld waarin pech en geluk ongelijk verdeeld zijn. Met het uitbannen van dat gevoel is de orde hersteld: de pech is eigen schuld, daar hoeven we geen medelijden voor te voelen.

De definities zijn niet bedoeld om problemen op te lossen, maar als excuus om juist onze handen ervan af te trekken. Het gaat niet meer om helpen, maar om het legitimeren van onze eigen houding van uitsluiting. De afwijzende arts zal zijn handen van de patiënt willen aftrekken, mensen met overgewicht durven nauwelijks meer op het strand te zitten, zieken krijgen verwijten in plaats van compassie, en Hans de Boer hoeft zijn achterban, de werkgevers, niet tot de orde te roepen.

Een pleidooi voor empathie

Wie is gebaat bij dit gedrag? Je zou zeggen: wijzelf, maar dat is schijn. De keerzijde van deze houding is dat daarmee de druk in de samenleving toeneemt. De onveiligheid, de dreiging om zelf ook uitgesloten te worden, raakt ook jezelf. We moéten presteren, slank zijn, gezond leven, hard werken, succesvol zijn, want de afwijzing zit ons op de hielen. Steeds meer mensen bezwijken onder de hoge druk en zitten thuis met burn-out of psychische klachten. En denken vervolgens dat het aan hun eigen falen ligt.

We lossen dus niets op. Voor onszelf niet, en zeker niet voor de buitengesloten ander. Dus, mochten jullie iets over Griekenland willen zeggen (of in alle andere bovengenoemde voorbeelden): verplaats je eerst eens in de situatie van de ander en vraag je af of je zou willen ruilen. Als het antwoord nee is, dan weet je waar het fout gegaan is en wat je te doen staat. Mededogen is zoveel fijner voor de gever en de ontvanger. Probeer het, je kunt het!

Fijne vakantie!

Mieke van Stigt

Dit artikel is 137616 keer bekeken.

Reacties op dit artikel (120)

  1. Dat mensen andere mensen niet als gelijken beschouwen, maar steeds maar weer onmacht en onkunde op de ander projecteren en die het gevoel van minderwaardigheid te geven om zodoende niet geconfronteerd te hoeven worden met eigen tekortkomingen.

    Mensen, planten dieren als een nummer, als een ding zien ipv leven met eigen behoeftes en wensen.
    Worden we nog wel geacht zelfstandig te denken?

    Zeker sinds de 20e eeuw is het steeds meer richting ratio gegaan en is het gevoel op de achtergrond geraakt.
    Tijd om het EQ een boost te geven.

    Ik kan het huidige kabinet missen als kiespijn.
    Ik had afgelopen week kiespijn en bij de seh tandarts moet je vooruit betalen. Wat nu als je dat niet hebt?
    Wat als mensen geen geld hebben voor medicijnen die niet meer vergoed worden. Dan maar verrekken van de pijn?

    Er wordt maar steeds geslingerd met Tegenprestatie, participatie en de meest zotte bemiddelingen komen voorbij.
    In plaats van eerst zelf te gaan inventariseren wat de mensen zelf nodig hebben aan dagbesteding, geschikt (vrijwilligers)werk enz.

  2. Hallo beste Mieke,

    Je slaat de spijker op zijn kop!
    Het nieuws stelt niet veel meer voor behalve dat het mensen volledig tot op het bot leegzuigt mensen zien niet voor niks achter iedere boom een enge
    terrorist staan je mag je afvragen waar die angst vandaan komt dat is niet moeilijk te raden.
    Het gevoel van veel mensen is rondom crap te noemen en de eigen burgermedia is er een duidelijk beeld van de aanvullingen spreken vaak boekdelen en van empatie met anderen is al helemaal geen sprake meer.
    Het inleven in een ander is bijna geheel uit de samenleving gesloopt en
    straf en andere vormen van geweld zijn er voor in de plaats gekomen en
    het is geen wonder dat veel mensen aan de drugs en erger geraken.
    Daarom: Weg met de neoliberale strafstaat!
    Als mensen geen gevoel en liefde voor elkaar meer hebben is er maar 1 oplossing en dat is een totale wereldoorlog die meteen de laatste is.
    Wereldwijd zijn er zeer rechtse en zeer conservatieve groepen bezig om overal oorlogzones te maken door mensen tegen milieumaatregelen en
    noodzakelijke verduurzaming van energiebronnen op te hitsen zodat ze
    elkaar de hersens in slaan.
    Tegenwoordig is het weer helemaal hip om zoenende mannen af te zeiken
    en zwaar geweld te plegen en velen vinden dit al normaal oftewel mensen
    vinden liefde erger dan geweld tegen anderen.
    Hoe ver moet het gaan voordat de opstand uitbreekt het is echt hard nodig
    want veel is al stuk.

  3. Hokjesgeest is de valkuil van onze steeds sneller wordende maatschappij. Mensen nemen de tijd bijna niet meer om zich volledig te laten informeren dan wel zelf onderzoek te doen naar zaken. Geen tijd geen tijd, als het konijn uit Alice in Wonderland. Het wordt dan steeds meer zaak je mening al klaar te hebben op basis van iets dat je leest op faceboek of een soundbite uit het journaal.
    Als voorbeeld: Iemand is dik: dan vreet ie te veel want alles wat aan je lichaam hangt eet je zelf eerst op.Want dat klinkt ergens logisch, alsof het een prestatie van jezelf is dat jij een snellere stofwisseling hebt meegekregen van onze lieve heer. ‘Ik kan alles eten, niks aan de hand’. Ik bedoel maar.

    Het heeft ook een stuk te maken met “learned helplessness”. Je leert in deze maatschappij dat je je met je eigen zaken moet bemoeien. Dat dingen zijn zoals ze zijn en dat “wij” daar niks aan kunnen veranderen. Dan maar beter iemand die buiten jouw persoonlijke norm valt negeren of zo snel mogelijk in een hokje stoppen.om je snel weer met je eigen ding bezig te houden. Politiek is iets van de hoge heren die toch niet doen wat ze beloven, dus waarom nog stemmen. Een langzaam invretend nihilisme, op breed maatschappelijk en op individueel niveau.

    Wat je er aan kan doen? Mensen bewust maken van hun keuzes, zoals Mieke van Stigt doet. En de jongens van de Zeitgeist films etcetera. Mensen wakker blijven schudden want, geloof het of niet, het merendeel heeft de neiging in slaap te vallen, want dat presteert makkelijker in een maatschappij die eigenlijk niets anders meer van je verwacht dan gehoorzamen.

  4. Waarom doorgeschoten naar de andere kant, waarom individuele verantwoordelijkheid uitsluiten en alle nadruk op solidariteit zonder kritische distantie leggen? Ik denk dat het een waar is én het ander, het werkt daarbij niet om een sjabloon als reactie te hebben, maar om beide aspecten open te bekijken in elke situatie.

  5. In grote delen helemaal mee eens, Men vecht voor z’n eigen vierkante metertje. b.v. twee mensen staan tegen over elkaar op de stoep te kletsen ik kom er aan met mijn boodschappen en moet van de stoep af om deze mensen te kunnen passeren, ze verdommen het om maar een klein beetje in te schikken. Ze doen als of de stoep van hen is, dit gebeurt vaak.
    Dus het egoisme viert hoogtij, slechts een simpel voorbeeldje.

  6. Zo mee eens! Prachtig omschreven, wees gewoon aardig. Je krijgt er zoveel voor terug.

  7. Hoe zit het met hart-patienten die niet willen stoppen met roken? Of COPD-patienten die daar geen zin in hebben?
    Ik voel er weinig voor om tientallen jaren dat te steunen, ze moeten verplicht afkicken ! Hetzelfde geld voor vraatzucht, die mensen moeten dáár behandeld voor worden !

  8. Wat een zeikverhaal zeg. Gewoon PVV stemmen dan kunnen we snel beginnen met de grote schoonmaak.

  9. JAmmer hoor, dat je empathie met mededogen verwart. Empathie is inlevingsvermogen; en dan zegt de arts: “in jouw situatie zou ik hele andere keuzes maken”, gevolgd door een negatief waardeoordeel. Zeer empathisch, gespeend van mededogen.

  10. Het leven bestaat uit twee typen mensen: degene die iemand met een probleem willen doodknuffelen en degenen die iemand met een probleem willen opvoeden. De auteur behoort blijkbaar tot de eerste groep. Neem het voorbeeld van de artsen: stel dat Mieke haar zin krijgt dan zal de patiënt de rest van zijn leven aan de pillen zitten en dat zullen in de loop der tijd alleen maar meer worden. Als die 40% van de artsen zijn zin krijg en de patiënt geen hulp krijg tenzij degene zijn gedrag aanpast dan zal die het gedrag aanpassen (er is immers geen alternatief) en zal iedereen er alleen maar beter van worden, inclusief de patiënt zelf. Er wordt veel te weinig aan opvoeding gedaan en veel te veel aan doodknuffelen . Soms moet je ferm zijn om iemand een betere toekomst te geven.

  11. Probleem is niet direct de meritocratie of zozeer het prestatiegerichte van de samenleving. Dit zijn bijverschijnselen van het probleem van het alomtegenwoordige en tot in de kleinste gaten gevestigde kapitalisme. God ingeruild voor wolkenkrabbers. Gemeenschapszin en empathie voor individueel consumentisme en concurrentie.

  12. Met als uiterste meer dan 2000 zelfmoorden per jaar van mensen die het helemaal niet meer zien zitten. En we doen een plas……..

  13. Helemaal en hartgrondig mee eens. Ik ben na een zeer zware traumatische jeugd , meerdere treiterijen en in het leven meerdere nare mensen te zijn tegengekomen, soms depressief. Elk jaar weer een episode.

    In het diepst van mijn depressies, ben ik zo ontzaglijk teleurgesteld in sommige vrienden, mijn overkritische ouders, zus (die zeer egoïstisch is) , oppervlakkige kennissen, slechte hulpverleners en harde, weinig meelevende artsen…
    Een beetje steun of empathie was soms zo barslecht te vinden. Veel vaker dan dat ik steun of het zo nodige begrip kreeg, kreeg ik dooddoeners, werd ik zelfs uitgelachen(!!!) kreeg ik harde woorden (tough love; stel je niet zo aan..!), werd ik keihard aangepakt alsof mijn depressie mijn schuld was en verwijtbaar was…

    Het meest schrijnende was dat ik al wekenlang totaal niet sliep wegens meerdere zeer pijnlijke trauma’s, en wanhopig hulp instanties belde en zei dat ik het leven niet meer zag zitten en dringend hulp nodig had.
    De mevrouw antwoordde als een robot en zei: ik kan u niet helpen! Toen ik nogmaals uitriep dat ik wanhopig was en het leven niet meer aankon, zei ze weer op ijskoude toon: Ik kan u niet helpen!! Geen enkel begrip, geen doorverwijzing, geen advies, helemaal niets… In wat voor zielige, keiharde wereld leef ik???

    Dit is wat ik me vaak afvraag. Het is werkelijk niet te bevatten…….. Dit terwijl ik zelf van anderen altijd hoor hoe vaak ik voor ze klaarsta, ook werk ik in de zorg, en ben ik vaak vol medeleven naar anderen. Maar er zijn maar 1 of 2 mensen in mijn leven die een kleim beetje empathie voor mij weten op te brengen… Ik kan het bijna niet geloven. Wat een emotionele armoede. Emotionele mensen worden dikwijls vernederd en uitgehoond in dit hypocriete land……..
    Niet alleen bij mij is dit gebeurd, ook mijn cliënten vertellen me dit soort schrijnende dingen.

  14. Deze wereld is volledig in de greep van psychopaten. Het is een pathocratie zoals beschreven door de Poolse onderzoeker Lobaczewski. Psychopaten hebben geen empathie, geen spijt of berouw en
    doen er dan ook alles aan om mensen die het wel hebben uit te roeien. Die verhalen dat mensen die pech hebben er zelf de schuld van zijn worden door psychopaten aangewakkerd.

  15. Dat dobberneger is niet wat je denkt. Je hebt totaal ongevoelige mensen, zeg maar, Narcisten en sociopaten. Hun tegengestelden zijn co-dependents. Co-dependents cijferen zichzelf weg en Narcisten nemen en geven nooit. Mensen hoeven zichzelf niet weg te cijferen voor tienduizenden immigranten om die vervolgens financieel te onderhouden. De overheden van de landen waarvan ze vandaan komen zijn verantwoordelijk.

    Niettemin doen onze media dagelijks en met een enorme dosis werken op schuldgevoel alsof Westerse landen schuld zijn aan dit lijden. Bij niet-codepente mensen roept dat irritatie op, en dat komt eruit als “dobbernegers”. Door Nederlandse ogen zijn deze mensen steuntrekkers en Nederlanders hebben recht op hun eigen wereldbeeld. Net zoals immigranten dat hebben en denken dat wij door pure mazzel op de honingpot wonen en kunnen we een beetje opschuiven.

    Als de empathie zo groot moet worden dat je met willekeurige mensen 3000 mijl verderop moet gaan meevoelen omdat hun kinderen niet naar Harvard kunnen vraag je wel heel erg veel.

  16. Er zijn inderdaad veel problemen wanneer het over empathie in onze samenleving gaat. Bepaalde groepen worden inderdaad nog steeds uitgesloten en het is jammer om te zien dat men zich nog steeds moeilijk kan verplaatsen in een ander. De druk in onze samenleving moet niet nog hoger op gaan lopen.

  17. Heel interessant artikel en geeft duiding aan de vragen die ik mezelf regelmatig stel de laatste jaren: wordt een volk steeds psychopathischer in tijden waar het recht van de sterkste domineert en mensen uit elkaar gespeeld worden door leiders die voortdurend schuldgevoelens aanpraten aan mensen die niet zo goed meedoen? Of ligt het misschien ook aan onze calvinistische cultuur die ons het idee geeft dat we ons dood moeten werken in ‘het zweet des aanschijns’. Er zijn misschien wel meer factoren aan te wijzen voor de afnemende empathie in Nederland; de financïele crisis uit 2008; het te lang zittende kabinet Rutte met niets ontziend liberaal beleid;de infiltratie van de onderwereld in de bovenwereld en de Corona-crisis natuurlijk en het nep-nieuws dat volgens Pointer al sinds februari daarom heen circuleert en zo kan ik er nog een aantal noemen. Ook de ontmanteling van voorzieningen in de zorg, ondermaats onderwijs en kinderen die als prinsjes en prinsesjes worden opgevoed. Overleven met de ellebogen dus, waar je ook vandaan komt.

  18. Kostendeldersnorm uit de wet en meer betaalbare woningen voor starters jongeren en ouderen. Dat investeerders worden stopgezet en hun verantwoordelijkheid zullen nemen ten aanzien van mensen die een betaalbaar huis zoeken. Dat het leenstelsel weer een basisbeurs wordt en dat men compensatie voor de schulden krijgt en zo kunnen er weer mee studeren. Werken met voldoening en arbeidsethos moet verdwijnen en bureaucratie van vragenlijsten invullen. Een fout of vergissing en je kunt al veel terug betalen. Naar menselijke maat terug. Geen flex en nul urencontracten meer en meer zekerheid en een loon waar je fatsoenlijk van kunt leven voor meer ontspanning en minder stress en ziekteverzuim. Het werken moet geen moeten zijn maar het mag en daar haal je voldoening uit en dat iedereen gelijk is. Met een basis inkomen voel je je meer gelijk en er is dan minder dakloosheid . Geen economisch dakloze meer door betaalbare woningen en een beter loon. Werken moet voldoening geven en vervulling en hoeft geen arbeidsethos te zijn van moeten en druk .Meer vrijheid en voldoening en geen druk en geen stress.

  19. HET EINDE DER TIJDEN IS NABIJ ALLE TEKENEN ZIJN AANWEZEG VREES DE HEER JESUS CRISTUS NIET DE REDDER DE VERLOSSER DE SCHEPPER KEERT TERUG OP AARDE.

  20. 1)we leven in een wereld waarin bilderbergconferenties de huidige maatschappelijke bestuurlijke economische,hierarchische en financiele en politieke. Pikordes al 10jaar eerder zijn bepaald .2)doe hier een goldman sachs sausje over heen en bekijk wie aan nederlandse en internationale kopstukken inmiddels sleutelposities hebben bereikt.,(ook gekozen ambten)

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.