Ervaringsdeskundigheid is in opmars en kent vele verschijningsvormen. Ervaringsdeskundigen zijn er op terreinen van armoede, verslavingszorg, mantelzorg en ga zo maar door. Alom wordt de opmars toegejuicht (Van der Meulen & Van der Meulen 2021). Maar dat verhult dat professionals niet altijd even verheugd zijn over de samenwerking met ervaringsdeskundigen, en andersom ook niet.
Irritaties
Professionals die ik voor deze column sprak, zeggen dat de wrijving vooral komt doordat ze geen feedback durven geven aan een ervaringsdeskundige. Omdat de ervaringsdeskundige zijn kennis persoonlijk heeft doorleefd, voelt de feedback bij de ontvanger volgens de professional als een aanval op die persoon. Het komt over als kritiek geven op wat iemand persoonlijk heeft meegemaakt, en dat is moeilijk. Al helemaal als het een ontwrichtende ervaring is geweest. Ook zeggen de professionals dat ze merken dat ervaringsdeskundigen soms wel erg veel over hun eigen ervaringen praten, ook wanneer dit niet relevant is. Ondanks dat dit wellicht logisch klinkt, geeft dit irritaties.
Andersom is er vanuit de ervaringsdeskundige ook kritiek op de professional. Volgens een ervaringsdeskundige die voor dit stuk is bevraagd, zijn hulpverleners bang om ‘met de billen bloot te moeten’: de hulpverlener is bang voor kritiek op zijn werk. En als het om kritiek geven gaat, nemen ervaringsdeskundigen vaak geen blad voor de mond. Dat zijn professionals niet gewend, volgens de ervaringsdeskundige, en het kan wederzijds een onveilig gevoel geven.
Professioneel perspectief
Voor een verklaring voor het wederzijdse onbegrip moeten we meer weten over hoe beide partijen zichzelf én de ander zien. De sociaal werker kijkt volgens zichzelf vanuit een professioneel perspectief naar het versterken van iemand en naar het vergroten van diens empowerment. Aangenomen mag worden dat de sociaal werker de hulpvrager op een professionele manier kan begeleiden naar een prettiger bestaan. Dit gebeurt op een betrokken manier, in ‘professionele nabijheid’.
De ervaringsdeskundige vreest het afschuiven van moeilijke taken door de professional
De ervaringsdeskundige op zijn beurt kan zich beter dan een professional met de hulpvrager identificeren, en spreekt beter de taal van de hulpvrager. De ervaringsdeskundige is in de regel meer empathisch wat betreft de gevoelens van de cliënt en maakt beter en sneller contact. De ervaringsdeskundige weet immers ‘hoe het voelt’.
Elkaars meerwaarde erkennen
Volgens Thomasina Borkman, die in de jaren zeventig in de VS al schreef over verschillende soorten kennis en werkwijzen in het sociaal werk, kunnen professionele en ervaringskennis best naast elkaar bestaan, mits beide schoenmakers zich bij hun leest houden (Borkman 1976). Misschien gaat het daar wel juist mis. Bijvoorbeeld omdat professional en ervaringsdeskundige elkaars meerwaarde te weinig erkennen. De professional vreest landjepik, en de ervaringsdeskundige is juist bang voor het afschuiven van moeilijke taken door de professional.
Jos van der Lans (2017) ziet hoe de ervaringsdeskundige niet helemaal op waarde wordt geschat door de professional. ‘Het is eerder een soort smeerolie om moeizame relaties tussen professionals en cliënten vlot te trekken dan dat het als hefboom wordt gezien om de eigen professionele orde te ondervragen.’ Van der Lans ziet dat ervaringsdeskundigen vaak kritisch zijn op het systeem, en dat lijkt niet echt bij te dragen aan een gezonde, gezellige samenwerkingsrelatie met professionals. Als je je als ervaringsdeskundige een soort hulpje voelt van de professional waarop je geen kritiek mag uiten en als professional enkel kritiek hoort op het systeem waarbinnen je je werk moet doen, dan nodigt dat niet echt uit tot co-creëren.
Pijn van de professional
Ed van Hoorn en Saskia Keuzenkamp (2022) verwijzen in een artikel op socialevraagstukken.nl ook naar het onderzoek van Borkman. Zij stellen dat ervaringskennis en professionele kennis zich niet gezamenlijk over hetzelfde onderwerp kunnen uitspreken omdat het ‘principieel andere soorten kennis zijn’. Ervaringskennis levert volgens deze auteurs in dialogische collectieven emotionele en mentale energie op. Professionele kennis doet dat niet.
Als dat het geval is, dan staat de professional al meteen met 1-0 achter. De ervaring wint dan altijd. En als je als professional dan ook nog eens geen kritiek durft te uiten, dan is de ervaringskundige altijd machtiger in deze ‘strijd’. Misschien dat daar de pijn zit van professionals. Tegen een ervaring(sdeskundige) kun je niet op.
Dat er veel te winnen is in de samenwerking tussen de professional en de ervaringsdeskundige is evident. Daarvoor moeten we preciezer en dieper kijken naar hoe zij elkaar kunnen aanvullen.
Josine Steenvoorde is docent-onderzoeker lectoraat Empowerment en Professionalisering Hogeschool Inholland