Segregatie & onmogelijke liefdes

De afgelopen periode werkte ik aan een kennissynthese over segregatie. Tijdens het lezen van een ontmoedigende hoeveelheid wetenschappelijke publicaties over dit thema, ging ik ook naar de films West Side Story van Steven Spielberg en Belfast van Kenneth Branagh. De films brengen, naast zoete romantiek en ontroering, op overtuigende wijze de lelijke kanten van segregatie in beeld: xenofobie, haat, naargeestige rivaliteit. Wie zich ertegen verzet, wacht een tragisch lot. Of is er toch meer over te zeggen?

Belfast gaat over de sociale onlusten die begin jaren zeventig uitbraken tussen katholieken en protestanten in deze Noord-Ierse stad. In West Side Story staan de Jets met hun Poolse achtergrond en de later in New York gearriveerde Puerto Ricaanse Sharks tegenover elkaar.

Kloof, bubbel en polarisatie

Het zijn de jaren vijftig. New York gaat op de schop, migrantengroepen komen binnen, de welvaart groeit. De Jets en de Sharks behoren tot de minderheidsgroepen wier verwaarloosde buurtjes ten prooi vallen aan de slopershamer. Ze bevechten elkaar om een territorium dat aan het verkruimelen is en waar vastgoedbazen en het gemeentebestuur het voor het zeggen hebben. Voor hen is er geen plaats, maatschappelijk behoren ze tot de verliezers.

Aan het lidmaatschap van de gangs ontlenen ze hun identiteit en hun eigenwaarde. Dit is het strijdtoneel waarbinnen de liefde tussen Tony (Jets) en Maria (Sharks) haar fatale ontknoping kent, als moderne variant van Shakespeare’s Romeo en Julia.

Niet meer door elkaar leven, maar naast elkaar

Het is allemaal hoogst actueel. Zeker in Nederland, waar woorden als ‘kloof’, ‘bubbel’ en ‘polarisatie’ voortdurend opduiken en de uitwassen van ruimtelijke uitsortering en gentrificering pijnlijk zichtbaar worden.

Bruggen tussen eilanden

Bij segregatie moet ik ook altijd denken aan het rijk geïllustreerde boekje van Tom Tit, Natuurkunde in de huiskamer, waaruit je kunt leren hoe je met eenvoudige middelen natuurkundeproefjes kunt doen. Een ervan gaat erover hoe je vijf vloeistoffen, zonder dat ze zich vermengen, boven op elkaar kunt plaatsen in een hoog champagneglas. Eerst koude koffie met suiker erin doen, dan water, dan wijn, olie en als laatste spiritus. Doe je het goed, dan zie je de lagen bruin, wit, rood en wit duidelijk van elkaar gescheiden liggen.

Het lijkt erop dat dit beeld aan populariteit wint in het sociaal domein. Niet meer door elkaar leven, maar naast elkaar. Rabin S. Baldewsingh, de huidige Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme, vindt het geen verkeerd beeld. Er is niks mis met segregatie, zei hij in 2015 tegen het Algemeen Dagblad, met wijken waarin specifieke migrantengroepen samenklonteren. Zolang er maar bruggen tussen de verschillende eilanden bestaan. Maar worden die bruggen wel gelegd?

Kemphanen zoeken elkaar op

Ja, die worden gelegd en wel op de meest onverwachte plaatsen. Bijvoorbeeld in Rotterdam, waar een onmogelijk lijkende liefde is opgebloeid tussen de Sharks en de Jets van de Maasstad, ofwel tussen Leefbaar Rotterdam en Denk. In een opiniërend artikel in het Rotterdam-katern van NRC Handelsblad van 14 april 2022 zag Nourdin El Ouali, directeur-bestuurder van Stichting Platform Islamitische Organisaties Rijnmond, in sociaal laboratorium Rotterdam het eerste progressief-populistische college geboren worden (‘Een college met Leefbaar en Denk kan zorgen voor minder polarisatie in Rotterdam’).

Het college is er inderdaad gekomen (aangevuld met de ‘establishment’-partijen VVD en D66). Dat deze twee politieke kemphanen elkaar opzoeken, is opmerkelijk. Maar het gevoel door de zittende macht buitengesloten te worden, heeft ze bij elkaar gebracht. Zal deze onmogelijke liefde hetzelfde tragische lot beschoren zijn als Tony en Maria of Romeo en Julia?

Duidelijk is dat de werkelijkheid van Rotterdam onvoorspelbaarder is dan de steriliteit van het natuurkundige experimentje en de scripts van West Side Story en Belfast. Daarom raken we nooit uitgeschreven over segregatie.

Radboud Engbersen is programmaleider sociale basis bij Movisie.