In De rattenvanger van Hamelen van de gebroeders Grimm lokt een rancuneuze rattenvanger 130 kinderen mee en sluit ze op in een grot. In de moderne variant blaast de vanger op een hondenfluitje en lokt een groot deel van het electoraat in een migratiefuik. Geloof niet in sprookjes. Happy ends bestaan alleen in Hollywood.
Sprookje 1: migranten zijn een homogene groep
Een van de merkwaardigste onderdelen van het discours is om migranten te behandelen als een homogene groep waar we kennelijk iets van moeten vinden. Als je kijkt naar de instroom bestaat die onder anderen uit terugkerende Nederlanders, Oekraïners, arbeidsmigranten, expats, asielzoekers, studenten en familie van legale migranten. Dit als één groep behandelen is niet alleen bizar, het zorgt ook voor totale verwarring in de discussie. Want over wie hebben we het nu eigenlijk?
Sprookje 2: migranten zijn de oorzaak van al onze problemen
Migranten zijn de schuld van terrorisme, ons huizenmarktprobleem, ze eten onze uitkeringenruif leeg en ze pikken onze banen in. Ja, waar zijn ze eigenlijk niet schuldig aan? Juist omdat het nooit duidelijk is over wie het nu gaat, blijven deze aantijgingen vaag.
Uiteraard is het een feit dat een grote stroom migranten druk zet op schaarse middelen
Om er één uit te lichten: ‘migranten pakken onze banen af’ is wat we in de literatuur de ‘lump of labour fallacy’ noemen. De arbeidsmarkt is geen stoelendans. Toen in de zeventiger jaren vrouwen massaal de arbeidsmarkt opkwamen, werd er geen man werkloos. En arbeidstijdsverkorting of de VUT leidde nooit tot banenwinst elders.
Uiteraard is het een feit dat een grote stroom migranten druk zet op schaarse middelen. Dat kan niemand ontkennen. Zeker als er iets onverwachts gebeurt (een oorlog bijvoorbeeld), dan doet dat een heel groot beroep op onze flexibiliteit en organisatorisch vermogen. Juist in zo’n situatie is het nog makkelijker dan anders om migranten de schuld van alles en nog wat te geven.
Sprookje 3: migranten hebben een netto negatieve bijdrage aan onze welvaart
In 2014 liet Geert Wilders het onderzoeksbureau Nyfer becijferen wat de kosten waren van niet-westerse allochtonen (toen mocht die term nog). Toen vond ik daar al wat van. Mijn argumenten van toen zijn nog altijd relevant.
Misschien kosten PVV-stemmers ons netto ook wel iets
Ten eerste is het merkwaardig om alleen over kosten te praten. De baten in de vorm van culturele pluriformiteit, tolerantie, handel en kennisuitwisseling, internationale solidariteit en openheid zijn misschien niet makkelijk te becijferen, maar nul zijn ze toch allerminst.
Ten tweede, zelfs als zou blijken dat niet-westerse allochtonen ons netto iets zouden kosten, wat kun je daarmee? Misschien kosten PVV-stemmers ons netto ook wel iets, zijn ze oververtegenwoordigd in criminaliteitsstatistieken en hebben ze meer dan gemiddeld een uitkering. Het is abject om een heterogene verzameling mensen te beoordelen op basis van wat ze netto zouden opleveren of kosten. Economie op zijn slechtst. Niet doen.
Sprookje 4: het is simpel om migrantenstromen te keren
Stel je wilt de instroom beperken tot nul. Hoe realistisch is dat? Terugkerende Nederlanders willen we niet tegenhouden. Arbeidsmigranten ook niet, mits we op een fatsoenlijke manier met ze omgaan.
Expats dumpen? Dat betekent sluiting van ASML, misschien wel het meest succesvolle bedrijf van ons land
Het aanpakken van bedenkelijke uitbuiting is een stuk effectiever dan het weren van arbeidsmigranten die nuttige dingen in ons land doen, zoals komkommers plukken of asperges steken. Producten die de Nederlanders - die immers weer op 1 moeten staan - niet willen plukken, maar wel willen eten.
Oekraïners weren dan maar? Zelfs Wilders - die dikke maten is met Poetin - wil daar niet aan, dus dat schiet ook al niet op. Expats dumpen? Dat betekent sluiting van ASML, misschien wel het meest succesvolle bedrijf van ons land. Heb ik niemand over gehoord.
De overlast in ter Apel is vooral het gevolg van het droevige beleid van Rutte IV
Gelukkig zijn er nog de asielzoekers, een groep die op geen enkele manier in staat is zich te weren in het publieke discours en ook niet economisch evident iets oplevert. Die kunnen we dus lekker inzepen. Het gaat niet om grote groepen, maar dat mag de inzeeppret niet drukken. De overlast die veroorzaakt wordt in ter Apel is vooral het gevolg van het droevige beleid van Rutte IV en veel minder van de asielzoekers zelf.
Het terugdringen van de instroom van asielzoekers is superingewikkeld. Voor een deel wil je dat helemaal niet, want oorlogsslachtoffers bij de buren Nimby’en is lomp en zal repercussies hebben. We proberen al decennia lang een scheiding te maken tussen mensen die oprecht onze hulp nodig hebben en mensen die hier komen omdat ze een kansarme situatie in hun eigen veilige land willen ontvluchten. Het blijkt gewoon niet makkelijk om de instroom van asielzoekers terug te dringen, mede omdat de landen van herkomst vaak niet mee willen werken.
Door tweederangsburgers te creëren, wordt integratie moeilijker
Je kunt er van alles van vinden, maar er is gewoon geen simpele oplossing voor dit probleem. Het enige dat we realistisch kunnen doen aan de instroom is zeer krachtig handhaven op uitbuiting, internationale samenwerking, politieke druk op thuislanden en het beperken van internationale studenten.
En wat ook kan, maar inhumaan is, is om gezinshereniging tegen te gaan. Het gaat om kleine aantallen (zo’n 10.000 per jaar), dus dit is vooral symboolpolitiek. Al het andere is gewoon plat populisme of zet internationale relaties onder extreme druk.
Wat levert het op?
Los nog van allerlei ethische bezwaren die je kunt aanvoeren tegen een hardvochtig beleid op het thema migratie, zijn er twee heel vervelende consequenties die zelden genoemd worden in het publieke discours.
Ten eerste maakt een negatieve perceptie over migratie constructieve oplossingen voor reële probleem veel lastiger. Denk maar aan integratie. Door tweederangsburgers te creëren, wordt integratie moeilijker. Denk aan internationale verhoudingen. Die worden op scherp gezet, terwijl juist internationale samenwerking cruciaal is.
Prijs van neergang wordt betaald door laagopgeleiden. Laten die uitgerekend massaal op de PVV hebben gestemd
Een tweede gevolg van dit discours is dat we er economisch last van gaan krijgen. Handelsrelaties aantasten, arbeidsmigratie en expats plagen, dat kan allemaal niet zonder gevolgen blijven. Een wetmatigheid die bijvoorbeeld Brexit laat zien, is dat de prijs van neergang betaald wordt door laagopgeleiden. Laten die nu uitgerekend massaal op de PVV hebben gestemd. Het is haast cynisch, maar het werkt helaas wel zo.
Niemand durft de grote leider tegen te spreken. Alleen loopt de keizer in zijn blootje
En zo eindigt dit sprookje als De nieuwe kleren van de keizer van Hans Christian Andersen. Iedereen kijkt in bewondering naar de grote leider, maar durft hem niet tegen te spreken. Alleen loopt de keizer in zijn blootje.
Marcel Canoy is hoogleraar Gezondheidseconomie en Dementie aan de Vrije Universiteit (VU) en adviseur van de Autoriteit Consument & Markt (ACM).