Onze aandacht is in de coronacrisis vooral gericht – en terecht - op de 'vergeten' en 'achtergebleven' banen, zoals in de zorg en het onderwijs. We fixeren ons daarbij op de glorieuze en gruwelijke ervaringen van professionals in de eerstelijn.
Snel en betrouwbaar internet als privilege
Onderwijl verandert de dienstensector die onze economieën domineert steeds meer. Mensen op nul uren-contracten hebben geen werk meer en voor degenen die wel aan het werk blijven, zijn Skype, Slack, Microsoft-teams, Zoom en Bluejeans het nieuwe kantoor.
Ook bedrijven hebben eronder te lijden. Slechts een ‘spook’-publiek mocht de onthulling – door Apple - van een nieuwe reeks iPads en bijbehorende gadgets bijwonen. Andere grote ondernemingen als Netflix en LinkedIn worstelen met de vraag hoe ze moeten reageren op het in potentie onbeperkte ziekteverlof van hun werknemers.
Om de lange-termijn-gevolgen van deze pandemie goed te kunnen duiden, moeten we ze afzetten tegen trends die zich in Noord-Amerika en Europa toch al zichtbaar waren. In de Verenigde Staten bijvoorbeeld hebben minderheden, ouderen, plattelandsbewoners en mensen met een lager opleidingsniveau en inkomen vaak minder breedband internet thuis. En werknemers met een voltijds dienstverband hebben vier keer zo veel kans als hun collega’s in deeltijd om op afstand te werken.
Ook elders in de wereld is snelle en betrouwbare toegang tot internet – absolute voorwaarde om te thuis te kúnnen werken - het privilege van enkelen. Als het werk in de post-coronawereld straks vooral online gedaan blijft worden, zal een meerderheid van de mondiale bevolking van werk verstoken blijven.
Welke ontwikkelingen zie ik ons op afkomen?
Toekomstscenario 1: automatisering neemt het over
De coronacrisis leidt tot een nieuwe manier van werken waarin technologie overheerst. Volgens dit scenario van ultieme arbeidsproductiviteit nemen robots en andere vormen van automatisering mensen het werk steeds sneller en vaker uit handen.
Er bestaat grote maatschappelijke druk om fysiek afstand van elkaar te houden. 'Ever-healthy' robots en onbemande Amazone-drones leveren pakketjes af, en zijn niet langer de voorafschaduwing van een dystopie, maar werkelijkheid.
Toekomstscenario 2: mensen moéten thuiswerken
Thuiswerken wordt ingezet als middel om kosten steeds verder te reduceren. Werkgevers vinden dat individuen prima met veel minder face-to-face interacties toe kunnen en stellen steeds vaker de vraag of een dienst- of zakenreis überhaupt wel nodig is.
Global Workplace Analytics schatte onlangs dat een bedrijf in de VS ongeveer 11.000 dollar per jaar per werknemer bespaart wanneer het Skype en andere communicatiesoftware gebruikt om conferenties, vergaderingen en workshops op locatie te vervangen. In dit toekomstscenario zijn gebouwen - waarin medewerkers met elkaar in contact komen - vervangen door ‘bedrijfsshowrooms’, die nog het meest lijken op de winkelstraten uit het begin van de 21ste eeuw. Perceptie heeft doel vervangen.
Ongeacht volgens welk scenario de ontwikkeling verloopt naar wat ik gemakshalve de ‘coronasamenleving’ noem, is er een aantal zaken waarmee we rekening moeten houden om de samenleving leefbaar te houden.
Aanbeveling 1: reageer op nieuwe verwachtingen
Werkgevers moeten zich realiseren dat hun zorgplicht toeneemt in een wereld waarin werknemers van huis uit werken. Op hun beurt moeten werknemers uitzoeken welke balans tussen werk en privéleven hen het beste past, gelet op hun ambitie, sociale verlangen en gezinsbehoeften.
Een artikel in ‘The Atlantic’ met de titel Agoraphobia and the Telecommuter uit 2014 biedt inzicht in waarom werkgevers een nieuwe verantwoordelijkheid moeten nemen. ‘Thuiswerken heeft mijn agorafobie niet veroorzaakt, maar heeft het mogelijk gemaakt.’ Oftewel, thuiswerken brengt problemen met zich mee en creëert nieuwe verwachtingen en aan die realiteit dienen werkgevers – maar ook werknemers! - hun verantwoordelijkheden aan te passen.
Aanbeveling 2: verander structuren
De verschuiving naar een virtuele manier van werken, biedt nieuwe, grenzeloze mogelijkheden. De stenen van kantoren zorgen nu nog voor schotten tussen werkprocessen en structuren. Verdere technologische ontwikkeling stelt ons in staat die beperkingen te overstijgen, om versneld over de grenzen van landen, gebouwen, verdiepingen, of campussen heen te werken. Dat is nu al zo, maar als onze normale interacties virtueel worden, worden onze grenzen dat ook.
De kracht van individuele werknemers om zich los te maken van hiërarchische structuren, was een kenmerk van de Silicon Valley-revolutie. De coronacrisis kan leiden tot een snellere afbraak van traditionele machtsstructuren ten gunste van zelf georganiseerde originaliteit.
Aanbeveling 3: omarm duurzaamheid
Ten slotte biedt de coronacrisis ons de kans om de realiteit van de klimaatverandering beter onder ogen te zien. Om de noodzaak van vele internationale en nationale netwerkevenementen, het reizen tussen werklocaties en woon-werkverkeer ter discussie te stellen.
Laten we van de gelegenheid gebruik maken om gezamenlijk na te denken over de vraag of het wel nodig is om zoveel te reizen, over het effect van vaak ‘niet-essentiële reizen’ op de kwaliteit van ons werk. Om nog maar niet te spreken over de invloed op het klimaat en onze onderlinge verhoudingen. Of zoals de toenmalige Engelse premier Winston Churchill ooit zei: ‘never let a good crisis go to waste.’
Professor Darren McCauley is wetenschappelijk directeur van de pijler Global Social Challenges, onderdeel van de Erasmus School of Social and Behavioural Sciences aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.
Foto: Edward Jenner via Pexels.com