'Mijn vrouw werkte in het ziekenhuis, maar ze is vervangen door een vrijwilliger. Nu hebben we allebei geen inkomen meer. Als dat de Big Society is, laat dan maar zitten', aldus een Britse burger op de website van de BBC. In Groot-Brittannië is een kaalslag in de publieke sector gaande. Openbaar vervoer, bibliotheken, buurthuizen en gezondheidscentra worden uitgekleed of opgeheven. Premier Camerons Big Society zou de publieke sector doen herleven, maar blijkt een ordinaire bezuiniging.
De Big Society is de uitweg uit zes decennia 'oscilleren tussen staatscollectivisme en marktindividualisme' die gemeenschappen, bedrijven en buurten hebben weggedrukt, aldus geestelijk vader van het concept Phillip Blond. De macht moet naar de (georganiseerde, democratische) burgers. De publieke sector naar het publiek. Weg met de steeds intensievere controle vanaf steeds grotere afstand. Die ondermijnt efficiëntie, doordat hij een grote 'verzakingsvraag' creëert: een vraag naar diensten voortkomend uit het falen van die diensten om aan de eerdere, eigenlijke vraag te voldoen. Bijvoorbeeld 'ik snap dit formulier niet' of 'waarom heb ik mijn toelage niet ontvangen?'
Volgens managementgoeroe John Seddon maakt de verzakingsvraag de helft van de vraag aan banken uit en 80 procent van de vraag aan lokale overheden. Focus op kostenreductie door bijvoorbeeld uitbesteding vergroot de verzakingsvraag slechts. Talloze toegewijde frontlijnwerkers raken zo gedemoraliseerd en cynisch.
De echte problemen laten zich niet kennen met een helikopterblik, aldus Blond. Dat vereist gedetailleerd inzicht in implementatie en uitvoering. Dergelijk inzicht hebben alleen frontlijnwerkers en gebruikers. Een efficiënte en bevlogen publieke sector krijg je volgens Blond alleen door frontlijn-leiderschap. Uitvoerende professionals bepalen de koers en stellen deze bij met medezeggenschap van gebruikers en andere nauw betrokkenen. Liefst via mede-eigenaarschap, als beste garantie voor verantwoordelijkheid en betrokkenheid.
Met bezuinigingen heeft de Big Society niets te maken, waarschuwt Blond. Onder invloed van de huidige bezuinigingen verwordt de Big Society tot Thatcherisme II, vindt hij. Met een onevenwichtige economie, groeiende ongelijkheid, en een kleinere, maar even disfunctionerende overheid. Het is een tegenslag voor Blond. Bezuinigingen dreigen het land kapot te maken voordat de Big Society zijn goede werk kan doen. De bibliotheek sluit voordat hij door frontlijnsturing en zelfbestuur gered kan worden. Toch blijft Blond er in geloven.
Stel dat frontlijnsturing inderdaad efficiënter is en bovendien aanzet tot toewijding, creativiteit en flexibiliteit. Dan is radicale verbetering mogelijk zonder de zoveelste energieslopende stelselhervorming. Je hoeft dan alleen frontlijnsturing mogelijk te maken.
Bijvoorbeeld door een Tijdelijke Wet Experimenten Frontlijnsturing. Die groepen professionals de mogelijkheid geeft om, tegen het gemiddelde bedrag dat in die sector per gemiddelde gebruiker wordt uitgegeven, een coöperatie te vormen die naar eigen inzichten hulp, onderwijs, zorg, huisvesting of wat dan ook aanbiedt. (Geen marktwerking: het bedrag staat vast.) Vergelijkbaar met Buurtzorg en Buurtdiensten. Bevrijd van alle controle- en registratiedwang, mits de organisatie de interne democratie tot in de puntjes verzorgd heeft. Volledige zeggenschap van alle beroepskrachten (en, als er winsten worden uitgekeerd, gelijkelijk aan alle beroepskrachten, inclusief schoonmakers, zoals Blond ook bepleit). Plus effectieve medezeggenschap van gebruikers. Elke organisatie die aan deze eisen voldoet, mag alle telefoonboeken met verantwoordingseisen het raam uit gooien.
Maak haast met zo'n wet. Voorkom dat de Big Society ook bij ons een fraaie vlag wordt om de publieke sector te vernietigen.
Dit artikel verscheen eerder in De Volkskrant, op woensdag 24 augustus 2011. Zie ook: www.vk.nl/evelientonkens.