Informateurs, luister naar gedupeerden én naar ervaringsdeskundigen

Het is heel goed dat de ervaringen van de slachtoffers van kindertoeslagenaffaire stevig voor het voetlicht worden gebracht. De indrukwekkende documentaire Alleen tegen de staat - zelfs in de Tweede Kamer vertoond – maakt het belang ervan duidelijk. Maar het is bij lange na niet genoeg om naar deze gedupeerden te luisteren. Om de beschadigende ervaringen echt goed te benutten moeten ervaringsdeskundigen een stevige positie krijgen.

Ervaringsdeskundigen zijn meer dan alleen slachtoffer. Zij hebben een zeker herstelproces doorgemaakt en zijn in staat een brugfunctie te vervullen tussen de ‘systeemwereld’ van overheid en instanties en de leefwereld van de gedupeerden. Ze snappen beide kanten. Vanuit hun ervaringskennis kunnen zij meedenken over betere oplossingen, zowel op individueel niveau als die van het systeem.

Noodzakelijke besluiten blijven uit zonder ervaringsdeskundigen

Hoewel de meerwaarde van ervaringsdeskundigen breed wordt erkend, valt op dat zij in de praktijk van het toeslagenschandaal moeilijk serieus voet aan de grond krijgen. Als ervaringsdeskundige ouders al worden uitgenodigd om mee te praten, gaat dat slechts vergezeld van een blijk van waardering in woorden en soms van een cadeaubon of bloemetje. Daarna gaan overheid en Belastingdienst weer op eigen houtje verder.

Wat in zulke gevallen steeds misgaat is dat problemen vooral worden opgelost binnen de kokers van het bestaande systeem, waardoor een werkelijke oplossing uitblijft. Er wordt bijvoorbeeld gekeken naar financiële compensatie zonder dat het verlies van de woning of schade aan het gezinsleven erbij wordt betrokken. De Nationale Ombudsman trok eerder deze maand de wrange conclusie dat een parallel zich opdringt tussen de fouten die de overheid in eerste instantie maakte bij de kinderopvangtoeslagaffaire en de manier waarop ze nu omgaat met het oplossen ervan. Volgens Van Zutphen blijven zo de ingrijpende en noodzakelijke besluiten en maatregelen uit.

Zo kan het geknakte vertrouwen weer terugkomen

Afdoende oplossingen gaan we alleen krijgen wanneer ervaringsdeskundigen volop meedoen. Zij zijn deskundig in de complexiteit van oorzaken die veel ouders in de problemen hebben gebracht en kunnen ‘levensbreed’ meedenken over oplossingen. Zij brengen een andere denkwijze in, het perspectief van de beleving en ervaringen van mensen, de menselijke maat – die premier Rutte zo belangrijk zegt te vinden.

Door ervaringsdeskundigen een serieuze plek in de hersteloperatie te geven, kunnen gedupeerden zoals in Alleen tegen de staat hun geknakte vertrouwen in de overheid weer terugkrijgen. Aan hun woede, gevoel van vernedering en afwijzing van hulp zal niets veranderen bij het zoveelste luisterende ambtelijke oor.

Uit verhalen van slachtoffers, ook in andere situaties, weten we dat de inzet van ervaringsdeskundigen hen weer meer perspectief kan bieden. Er is sprake van gelijkwaardigheid. Mensen merken dat de ervaringsdeskundigen hen echt begrijpen. Ervaringsdeskundigen kunnen voor hen als rolmodel dienen, inspiratie geven om weer te vertrouwen op een uitweg en een beter leven.

Met betere oplossingen komen

De Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen wijst op de belangrijke rol van gemeenten, waar het gaat om hulp bij schulden, gezondheid, werk, wonen en gezin. Alle gemeenten hebben inmiddels een punt ingericht voor de hersteloperatie. Hierin zouden ervaringsdeskundigen een waardevolle rol kunnen vervullen, in het persoonlijk contact met gedupeerden en richting gemeente om met betere oplossingen te komen.

Maar de kwestie is: hoe vinden gemeenten ervaringsdeskundigen? Niet alle gedupeerde ouders kunnen immers die rol vervullen. De inzet van ervaringsdeskundigen is bovendien een relatief nieuwe ontwikkeling. Het is verstandig om die inzet vergezeld te laten gaan van een vorm van ondersteuning. Ook het instellen van een landelijke expertpool van seniore ervaringsdeskundigen is raadzaam. Daar kunnen gemeenten uit putten maar ze kunnen ook advies geven aan gemeenten en Rijk, maar ook aan andere relevante instellingen zoals banken, woningcorporaties en onderwijsinstellingen.

Dit pleidooi laat onverlet dat de lopende (vooral financiële) hersteloperatie broodnodig is en – zoals de Nationale Ombudsman ook bepleit – beter moet. De overheid heeft de dure plicht om ouders recht te doen. Neem de ervaringsdeskundigheid van ouders die daarbij kunnen helpen serieus. Kies voor een gedegen aanpak, waarbij de ervaringsdeskundigen zeggenschap en een formele positie krijgen.

Saskia Keuzenkamp is wetenschappelijk directeur van Movisie en bijzonder hoogleraar Participatie en effectiviteit aan de Vrije Universiteit.

Dit artikel verschijnt woensdag in het Reformatorisch Dagblad.

Foto: Luis Villasmil via Unsplash