Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Ingrid van Engelshoven is kritisch op instellingen die nu al aankondigen na de zomer volledig digitaal te blijven. Ze roept op tot meer fysiek onderwijs. Haar oproep wordt ondersteund door de Vereniging Hogescholen en het Interstedelijk Studenten Overleg.
Eenzijdige focus op kwalificatie
Studente Julia Pel schaart zich achter de kritiek op uitsluitend digitaal onderwijs. In NRC somt zij op wat het hoger onderwijs óók zou moeten bieden: ‘dialogeren, discussiëren, ontdekken en onderzoeken.’ Haar opsomming sluit naadloos aan bij wat onderwijspedagoog Gert Biesta ziet als subjectivicatie.
Naast kwalificatie en socialisatie, is subjectivicatie één van de drie doelen van het (hoger) onderwijs. Bij subjectivicatie gaat het erom ‘jongeren in relatie te brengen met hun eigen vrijheid (…), en om het verlangen in hen te wekken om zich op een volwassen wijze tot hun eigen vrijheid te verhouden (Biesta, 2018).’ Of zoals Hannah Arendt schreef in haar essay On Education: ‘Onderwijs is het punt waarop we beslissen of we de wereld genoeg liefhebben om er verantwoordelijkheid voor te nemen.’ (1954)
De huidige maatregelen van het kabinet lijken veeleer gefocust op kwalificatie, op het afleggen van toetsen en behalen van studiepunten. Om dat tijdens de coronacrisis mogelijk te maken, zijn onder meer de doorstroomeisen van hbo naar wo versoepeld. Dat is vanzelfsprekend prettig voor studenten - die hier zelf om hebben gevraagd - maar het gaat wel voorbij aan de ándere essentiële doelen van het onderwijs.
Betere combinatie digitaal en fysiek onderwijs vereist
Zelfs wanneer studenten tijdens een digitale bijeenkomst - zoom- of teams - om de beurt reflecteren op een stelling of hun eigen visie moeten geven, is dat vooral een kwalificerende activiteit.
Voor Biesta’s tweede doeldomein – socialisatie - leren docenten hun studenten ‘goede manieren’ aan (Biesta, 2016). Oftewel, om betrouwbaar, integer en zorgvuldig te handelen in de omgang met cliënten. Dit leerproces gaat tijdens de online coaching gewoon door.
Subjectivicatie daarentegen is bij digitaal onderwijs lastiger te leren. Het is namelijk geen bewuste activiteit, maar komt voort uit ontmoetingen waarin jij iets moet willen en vinden (Biesta, 2018). In situaties waarvan niet van te voren vaststaat wat ze opleveren.
Biesta gaat er vanuit dat mensen vrije zelfstandige individuen zijn, maar dat ze zich tot die vrijheid moeten verhouden én deze eigen moeten maken. Het grote belang van onderwijsinstellingen is dat ze dit proces faciliteren (Biesta 2015, 2018). Sinds enkele maanden gebeurt dit uitsluitend digitaal.
Los van de reacties van studenten - ‘Thuis is normaal de plek waar ik tot rust kom’ of ‘Alles speelt zich af op die paar vierkante meter en loopt in elkaar over. Ik mis mijn ritme’ – zijn er kanttekeningen te plaatsen bij enkel online onderwijs. Zo bleek uit een meta-studie dat het nemen van verantwoordelijkheid voor het eigen leerproces de belangrijkste reden is om online altijd met voldoende fysiek contact te combineren (Alten e.a., 2019).
Na de zomervakantie gewoon weer mee beginnen
Ondanks de kansen die digitaal onderwijs biedt, zeker binnen het sociaal werk (Hartman – van der Laan 2019), is fysiek contact onmisbaar. Niettemin zijn veel hbo-stages voorlopig stopgezet. In plaats daarvan schrijven de opleidingen vervangende opdrachten uit, net als dat voor praktijkvakken of uitwisselingsreizen het geval is.
Deze ‘opdrachten’ helpen studenten om aan de eindkwalificaties te voldoen, maar zullen nooit geijkt zijn aan de praktijk. Immers, hoe kan een student nu bijvoorbeeld te weten komen hoe hij reageert op heftige emoties of onverwachte situaties? ‘Maakt dat van onze generatie studenten straks mindere sociale professionals?’, vraagt Lieke Fijneman, de vertegenwoordiger van de 1e-jaars studenten Sociale Studies aan de Fontys Hogescholen en medeauteur van dit stuk zich af.
Goed onderwijs zit in kwantitatieve én kwalitatieve aspecten. Onze toekomstige sociale professionals moeten in beide kennis en ervaring opdoen. Dat doen ze primair in ontmoeting met elkaar. Het resultaat daarvan draagt bij aan de door Biesta genoemde subjectificatie. Vooral daarom pleiten we voor zo veel mogelijk fysiek onderwijs. Voor écht sociaal onderwijs dus. Laten we daar, na de zomervakantie, gewoon weer mee beginnen.
Iris Middendorp, Bram Gootjes en Arno Kierkels zijn docent-onderzoekers aan de opleiding Sociale Studies aan de Fontys Hogescholen Eindhoven.
Lieke Fijneman is student Sociale Studies aan de Fontys Hogescholen Eindhoven en vertegenwoordigt eerstejaars in de opleidingscommissie.
Foto: Tirachard Kumtanom via Pexels