Als ik met mijn leeftijdsgenoten spreek over hun kinderen hoor ik steeds vaker dezelfde soort verhalen. ‘Mijn zoon is slim genoeg voor het VWO, maar niet vooruit te branden.’ Vaders zien met lede ogen hoe talentvolle jongens vluchten in games of alcohol. Meestal geven ze toe dat ze zelf niet veel anders waren. Maar toch kiezen ze ervoor, dagelijks strijd te leveren tegen de lamlendigheid van hun kroost. Ouderavonden staan in het teken van schuld en schaamte. Alles wordt geprobeerd, er wordt een klein fortuin gespendeerd aan huiswerkbegeleiding. De zweep, de peen en de preek, het helpt allemaal geen moer. Dus leggen vaders zich neer bij het onvermijdelijke, in de hoop dat het ooit wel goed zal komen.
Zo wordt het escapisme van de zonen gevolgd door dat van de vaders. Ik praat uit ervaring. Als auteur van een boek over (of eigenlijk: tegen) de leerplicht was ik aardig op de hoogte van de psychologische schade die kan worden aangericht met force fed education. Maar ook ik stond erbij en keek ernaar toen mijn zonen onderwijs kregen dat al veertig jaar niet meer passend was. Ik heb nog eens bij de inspectie gesputterd, en ik ben veel op school gaan praten over alternatieve leerroutes.
En daar bleef het bij. Je wilt de kansen voor je kind niet verpesten met rechtszaken en ander gedoe. En toen het eenmaal te laat was hadden mijn zonen zelf ook geen strijdlust meer. Met mijn jongens zal het ook wel goed komen, maar of het zo goed wordt als het had kunnen zijn, dat durf ik me wel af te vragen. Ik weet vrij zeker dat ze gelukkiger en succesvoller hadden kunnen worden als ik tien jaar geleden dapperder was geweest.
Kinderen betalen een hoge prijs
De kinderen en de samenleving betalen er een grote prijs voor als je ronde pinnen door vierkante gaten probeert te persen. In de regel proberen we onderwijs passend te maken door aan de pinnen te schaven. We proberen ons kroost te civiliseren, een beetje zoals jonge hengsten gebroken worden. ‘Natuurlijk is het idioot dat Frans in het verplichte pakket zit, maar bijt nu maar even door, net zoals alle anderen dat gedaan hebben.’
Als docent in het Hbo kom ik ze voortdurend tegen, de jongens die ooit gezwicht zijn voor de druk en het spel nu maar meespelen. Of zulke meestribbelaars goede professionals worden durf ik te betwijfelen, zeker als ik ze vergelijk met de studenten die eerst een paar jaar gewerkt hebben en pas weer gingen studeren toen ze echt wilden leren. Zwichten is verliezen. Het is geen toeval dat zeer veel succesvolle ondernemers hun school niet hebben afgemaakt. Potentiële winnaars houden het niet uit in een systeem dat elke aansluiting met de realiteit is kwijtgeraakt.
Misschien was er een tijd waarin je van jongens mannen kon maken door ze af te richten. In opkomende economieën proberen ze het nog steeds, met wisselend succes (er was laatst een Chinese universiteit die studenten een verklaring liet ondertekenen dat de school na zelfdoding niet door de ouders aansprakelijk gesteld kon worden).
Tot 1965 gingen jongeren op hun 14e gewoon werken
We lijken te zijn vergeten dat tot 1965 de meerderheid van de Nederlandse jongeren op zijn 14de gewoon ging werken, en daar vaak erg blij van werd. Voor de verlenging van de leerplicht in 1969 (de Leerplichtwet) waren er ten minste twee opties voor jongeren: school of werk. Nu lijkt het erop of we nog steeds maar twee smaken hebben. Je doet mee aan het gewone systeem, of je gaat op avontuur in nieuwe onderwijsvormen zoals de democratische school. Veel vaders hebben – terecht of onterecht - niet zoveel vertrouwen hebben in zulle alternatieverigere aanbieders en denken dat ze hun kind dan toch maar aan boord moeten houden van het mainstream onderwijs. Terwijl er toch ook een andere oplossing moet zijn. Of althans, die zouden we samen moeten kunnen maken.
Een nieuwe klimop van uitdagende leerervaringen
Ik heb de afgelopen maanden met een paar mensen nagedacht over leerroutes waarin jongeren de mazen in de wet gebruiken om samen met ouders en werkgevers onderwijs op maat te maken. Honderd slimme vaders kunnen dat samen realiseren. Er hoeft geen nieuwe school voor te worden ontworpen, want je zoon haalt gewoon een Havodiploma, in vier jaar tijd (ook als VWO op papier haalbaar zou zijn).
Rondom de stam van conventioneel onderwijs bouwen we samen een klimop-structuur van uitdagende leerervaringen (net zoals heel muzikale kinderen naast school een muziekschool bezoeken of een vooropleiding van een conservatorium doen, of zoals voetballers naar een voetbalschool gaan).
Jongeren gaan een jaar naar het buitenland, doen een paar vakken op het hoogste niveau en halen een Hbo-propedeuse. Dan zijn ze op hun 18de gewoon klaar voor de universiteit, maar dan zonder de trauma’s waarmee veel leeftijdsgenoten beginnen aan hoger onderwijs. Of ze beginnen in een leerwerkcontract voor een topfunctie in het bedrijfsleven. Want ook werkgevers beginnen door te krijgen dat een braaf behaald schooldiploma weleens een brevet van onvermogen kan zijn.
Niet: one size shrinks all
De rest is uitwerking. Of misschien moet het wel een heel ander plan worden. Als er maar een plan komt. De tijd die al die voormalig slimme vaders van slimme jongens tot nu toe kwijt waren aan preken, dwepen, smeken en zwepen kunnen ze beter investeren in pragmatische oplossingen voor jongeren die veel meer in hun mars hebben dan we er tot nu toe uit haalden. Niet ‘ieder voor zich’, en niet ‘one size shrinks all’, maar goed aanbod waar groepen gelijkgezinde jongeren zich van hun beste kant kunnen laten zien.
Je kunt het onderwijsstelsel niet veranderen – of althans niet echt, dat is wel duidelijk geworden uit het drama van OnsOnderwijs2032. Of je onwillige pubers kan veranderen, dat is ook zeer de vraag. Als het al lukt moet daar een flinke prijs voor betaald worden. Het lijkt me beter om er eens goed naar te kijken of we ze zo min mogelijk last kunnen laten hebben van de regels en systemen die voor het gemiddelde kind zijn bedacht. Laten we slimme jongens wezen!
Klaas Mulder is zelfstandig adviseur en docent aan de Hogeschool Utrecht.
Foto: Bill Thompson (Flickr Creative Commons)