Nakijken – Aflevering 3: Van de straat houden

Voor Sociale Vraagstukken blikt socioloog Thijs Bol elke week terug op de aflevering van Klassen, de nieuwe documentaire van omroep Human. Vandaag aflevering 3, over hoe de straat de school in komt.

In de derde aflevering van Klassen maken we kennis met Evy, een ambitieuze vwo-leerling op het Hyperion Lyceum. Tijdens een les maatschappijleer vertelt haar docent over kansenongelijkheid en Pierre Bourdieu’s theorie van distinctie. Als je hogerop wilt komen, moet je snappen wat de smaak, kennis en opvattingen van de hogere klasse zijn. Je moet de codes kennen om te stijgen. Kinderen uit hogere klassen hebben hier een ongekend voordeel: zij zijn opgegroeid met deze codes.

Even verderop in Amsterdam-Noord staat Gianny met een groepje vrienden rond de tafelvoetbaltafel in het Hogelant, een vmbo-school met zorgonderwijs. Hij vertelt wat er dat weekend is gebeurd. Samen met vier anderen is hij opgepakt nadat ze op heterdaad betrapt zijn tijdens een beroving. Gianny werd door de politie meegenomen in de ‘nieuwe blauwe bus’ en wacht een rechtszaak.

Het is duidelijk welk thema de makers met aflevering 3 centraal stellen: de verleiding van de straat, de verleiding van het snelle geld. Hoe zorg je ervoor dat kinderen op school blijven, en niet vervallen in crimineel gedrag?

Nakijken – Een wetenschappelijke recap van de documentaireserie Klassen

Heeft iedereen gelijke kansen in het Nederlandse onderwijs? Deze vraag wordt onderzocht in de 7-delige documentaireserie Klassen, elke maandagavond te zien op NPO1. In de serie volgen Ester Gould en Sarah Sylbing (makers van het eerder bekroonde Schuldig) een schooljaar lang kinderen, docenten, schoolbestuurders en beleidsmakers in Amsterdam-Noord.

Socioloog Thijs Bol kijkt mee door een sociologische bril en bespreekt iedere dinsdagochtend de aflevering na op Sociale Vraagstukken. Wat zegt de wetenschap over de thema's die aan bod komen in Klassen? 

Vandaag een terugblik op aflevering 3 met als thema: de verleidingen buiten het klaslokaal. De recap van aflevering 1 over onderwijsongelijkheid kun je hier teruglezen, aflevering 2 over onderwijssegregatie hier

Codes en culturen

In zijn boek Hoe de straat de school binnendringt concludeert de socioloog Iliass El Hadioui dat het voor kinderen in grootstedelijke en diverse omgevingen vaak lastig is om thuiscultuur, schoolcultuur en straatcultuur te combineren. In deze drie culturen gelden specifieke codes, ongeschreven regels die ervoor zorgen dat je er goed functioneert. De thuiscultuur, schoolcultuur en straatcultuur hebben elk eigen sociale ladders, en die botsen vaak.

Op straat gedij je door je te houden aan macho-masculiene codes, maar op school werkt dat juist in je nadeel. Het gedrag waarmee je stijgt op de sociale ladder van de straatcultuur zorgt ervoor dat je daalt op de sociale ladder van de schoolcultuur, en andersom. Die verschillende sociale ladders zien we terug in aflevering 3. Voor Gianny is de ‘nieuwe blauwe bus’ een statussymbool. Voor Evy zijn het hoge cijfers, bijvoorbeeld haar 9 (komma 3).

Hoe moet je omgaan met die botsing tussen straat- en schoolcultuur? Volgens El Hadioui in ieder geval niet door ze te mengen, door de school meer straat te maken. Dat werkt alleen maar verwarrend. Het weghalen van de straat is ook geen optie, want dat alternatief voor school is er gewoon. Nee, in plaats daarvan moet je ervoor zorgen dat leerlingen kunnen switchen. Dat het leerlingen lukt om op school over te stappen naar de codes van de schoolcultuur, zodat ze daar ook de sociale ladder kunnen beklimmen.

Gianny en zijn vrienden

Keuzes

Gianny is al in aanraking gekomen met justitie. Er zijn natuurlijk initiatieven om te voorkomen dat dit gebeurt. Bij de Vier Windstreken vertellen een wijkagent en ex-crimineel Eric aan Yunuscan en zijn klasgenoten dat ze nooit toe moeten geven aan groepsdruk. Want: met een strafblad kunnen ze hun dromen vergeten. De kinderen hebben opgeschreven wat ze later willen worden: advocaat, landmacht. Eén voor één verscheurt de wijkagent hun plannen: met een strafblad gaat dat niet lukken. Als hij klaar is kijkt hij de kinderen indringend aan: ‘Keuzes’,  zegt hij, ‘het gaat om keuzes maken.’

Maar gaat crimineel gedrag alleen over (verkeerde) keuzes? Het verhaal van ex-crimineel Eric lijkt het tegendeel te bewijzen. Hij vertelt hoe zijn moeder hem tijdens zijn jeugd mishandelde en zijn vader niet in beeld was. Toch was het volgens hem niet die instabiele thuissituatie, maar een verkeerde keuze die hem op het slechte pad bracht: hij stal een snoepje, en eindigde als beroepscrimineel.

In de hoop dat men in de Jamin op Texel, het eiland waar ik opgroeide, niet meeleest: ook ik heb vroeger wel eens een snoepje gestolen. Ook een verkeerde keuze. Maar ik groeide op in een stabiele thuissituatie (en zoals jullie vermoeden is het lachwekkend om ‘Texel’ en ‘straatcultuur’ in één zin te gebruiken).

Yunuscan in tranen

Dus keuzes? Dezelfde keuzes hebben voor verschillende kinderen verschillende gevolgen. De vraag is of de nadruk op keuzes via afschrikwekkende voorlichtingen kinderen op het rechte pad gaan houden. Amerikaans onderzoek laat zien dat het juist averechts kan werken. Een evaluatie van Nederlandse onderzoekers stelt dat er geen aantoonbaar effect is. Wel ervaren jongeren het als positief, en verandert het hun kijk op hun eigen gedrag. In aflevering 3 komt dit terug in een ontroerende scene waarin Yunuscan vertelt over hoe hij op straat gepest werd.

In het tegengaan van jeugdcriminaliteit kan school een belangrijke rol spelen. Zolang kinderen slagen op school, vervallen ze minder vaak in criminaliteit. Tegelijkertijd is de relatie tussen criminaliteit en schoolprestaties complex. Amerikaanse sociologen lieten overtuigend zien dat de schoolprestaties van zwarte jongens sterk negatief beïnvloed worden door de inzet van veel politie in buurten met veel criminaliteit. Ook als je zelf niet crimineel bent, maar toevallig op de verkeerde plek woont, leiden je schoolprestaties eronder.

Meester Thijs achter zijn bureau

Rollen spelen

Socioloog Erving Goffman beschrijft menselijk gedrag via de metafoor van het toneelstuk: De dramaturgie van het dagelijks leven. Op het podium spelen we allemaal een rol en houden we ons aan de regels en codes van dat toneelstuk. In de coulissen, achter de schermen, kunnen we onszelf zijn.

De codes van de straatcultuur komen voor Gianny ook op school terug. Het lukt hem niet om te switchen tussen rollen, om zich te gedragen naar de regels van het podium van school. Dat gaat ten koste van zijn schoolprestaties. Meester Thijs, Gianny’s mentor, is in de coulissen zichtbaar aangedaan door de arrestatie, maar dan moet hij terug het podium op: Nederlands geven aan klas 2a.

Achter zijn bureau hangt een blauwe poster. ‘Ja, maar wat als alles lukt?’, staat erop. Een mooi motto, maar het staat ver af van de realiteit van veel kinderen in Klassen. Het constante wisselen tussen rollen, tussen wat er van je verwacht wordt in verschillende leefwerelden, is voor hen ingewikkelder dan voor anderen—hoe erg ze ook een bepaalde keuze willen maken.

En dat leidt tot ongelijkheid. Bourdieu zei het al: weten wanneer je welke codes moet gebruiken, weten wanneer je welke rol moet spelen, brengt je hogerop. In één van de laatste scènes zien we Marjolein Moorman in haar dienstauto. Ze heeft een afspraak met de koningin maar is haar hakken vergeten. Die moeten later gehaald worden, want eerst is er een toespraak voor de stakende docenten, en ‘demonstreren doe je natuurlijk op je gympen.’ Als je verschillende codes beheerst, is switchen tussen rollen makkelijk.

Thijs Bol is onderwijssocioloog aan de Universiteit van Amsterdam

 

Dit artikel is 6755 keer bekeken.

Reacties op dit artikel (8)

  1. In het ‘oude’ onderwijsmodel (jaren ’40, ’50 en ’60) was het ‘van de straat houden’ een belangrijke latente functie van de school. Het maken van huiswerk en het organiseren van schoolactiviteiten zoals sport en recreatie bevestigden dit. Later heeft de voetbalclub en de het wijkcentrum deze functie overgenomen. Bij de ontwikkeling van jonge mensen zou de ‘vrije tijd’ besteding een meer prominente plaats moeten innemen en maatschappelijk ingevuld moeten worden.
    De tegenwoordige ‘straatcultuur’ is tegenwoordig meer een vlucht uit het schoolleven en is het vullen van een maatschappelijk gat dat in de thuissituatie niet meer kan worden opgevuld.
    Onderwijs moet meer aantrekkelijk worden voor jongeren. De tegenwoordige schoolcultuur is te massaal en onpersoonlijk. Veel jongeren haken dan af. De straat blijft dan over….

  2. Het kunnen inschatten wat je wanneer hoort in te zetten en hoe is absoluut een nuttige eigenschap. Heb je inmiddels al een paar keer te horen gekregen dat je eigenlijk niet welkom bent bij de hogere klasse, zoals Gianny bijv. vanuit huis en tijdens zijn adviesgesprek merkte, dan kan je je afvragen wat voor motivatie dat nog geeft om deze eigenschap te ontwikkelen. Of beter gezegd, om deze eigenschap te ontwikkelen om bij een hogere klasse aansluiting te vinden i.p.v. waar je al in valt zo goed mogelijk te verkennen.
    Wat betreft het belang van keuzes bij het voorkomen van crimineel gedrag kan je zeker uitleggen dat dit belangrijk is voor kinderen om te weten. Maar wat als deze keuze voor een grote groep kinderen helemaal niet zo zwart/wit is, en er niet zo’n positief toekomstperspectief lonkend staat te wachten op diegenen die de “goede” keuze hebben gemaakt? In de vorige aflevering werd duidelijk dat het segregeren in groepen al vroeg begint, waarbij er vaak direct en indirect verwachtingen horen bij elke groep. Verwachtingen over sociale kringen, naar welke school je zal gaan (of vaak: naar welke school je niet zal gaan), waar je komt te wonen, wat voor werk je later kan gaan doen, enz. Hoe beperkter of negatiever deze verwachtingen zijn, hoe minder groot het verschil wordt tussen een “foute” en een “goede” keuze.
    M.b.t. de rollen die je kunt spelen en het kunnen overbruggen van een klasseverschil is het wel handig als je zicht hebt op wat voor kenmerken horen bij die klasse. Krijg je dit niet te zien, en krijg je te horen dat die rol te hoog gegrepen is, dan rest er niets anders dan de rol die je toebedeeld hebt gekregen maar zo goed mogelijk te spelen.

  3. Heel fijn dat ik nu toch nog over de aflevering kan lezen, ik kan deze namelijk nergens meer terug kijken en ik vroeg mij wat wat de reden daarvan was. Ik gok dat het misschien toch te heftig was.
    ‘Het gedrag waarmee je stijgt op de sociale ladder van de straatcultuur zorgt ervoor dat je daalt op de sociale ladder van de schoolcultuur, en andersom.’ Straatcultuur is, als toekomstig docent, best een struikelpunt voor mij en iets waar ik maar moeilijk mee om kan gaan. Ik lees veel van Anton Horeweg over probleemgedrag vermijden, maar ik heb nog nooit zo een duidelijke verklaring gelezen voor straatcultuur op school. Je kunt als kind niet twee maskers dragen en leven naar beide rollen, je moet daarin een keuze maken, ook gebeurt dit ongemerkt.

  4. Die botsing tussen straat en schoolcultuur vind ik zelf als een leraar in opleiding ook heel moeilijk. Aan de ene kant snap je dat hun straatcultuur een onderdeel van hun leven en zelfexpressie is waardoor je dit wilt waarderen voor wat het is maar aan de andere kant is het totaal niet gepast tijdens een les. Om hier mee om te gaan probeer ik de transactie van straatcultuur naar schoolcultuur makkelijker te maken door duidelijke regels te maken over welke aspecten van straatcultuur wij echt niet gepast vinden op school en welke aspecten wij kunnen waarderen en zelf in lessen zouden kunnen gebruiken. Want echt niet alle aspecten van straatcultuur is eg slecht en straatcultuur heeft een rijke historie die je zeker in je lessen zou kunnen verwerken. Maar hierbij is het natuurlijk wel weer belangrijk dat je de juiste balans houdt. Vooral als je te maken hebt met de heftigere kanten van straatcultuur. Hierbij is het belangrijk dat je je leerlingen op het juiste pad probeert te krijgen. Je moet veel keuzes maken die misschien onorthodox lijken maar die in dit soort extreme situaties nodig zijn.

  5. Over schril contrast gesproken; op het Hyperion lyceum wordt een debat over (on)gelijkheid en sociale mobiliteit voorbereid en op het zorg-vmbo is Gianny gearresteerd voor beroving.
    Kun je als je voor een dubbeltje geboren bent wel ooit een kwartje worden?
    Veel hangt af van de keuzes die je maakt. In de straatcultuur is het makkelijk de verkeerde keuzes te maken, buiten de invloedssfeer van school en goede, bevlogen docenten. Gianny komt vaak te laat of zelfs helemaal niet naar school. In deze aflevering vertelt een collega aan Thijs (de mentor van Gianny) dat hij vast zit. Thijs is er zichtbaar aangedaan en kapot van. Het verdrietige is dat Gianny zijn arrestatie en het feit dat hij in de nieuwe, blauwe bus mocht, als statusverhogend ziet tegenover zijn klasgenoten. De volgende dag neemt Thijs Gianny apart voor ze klas in gaan. Gianny zou er het liefst overheen stappen, terwijl Thijs dat niet kan. Hij kijkt nu anders naar hem.

  6. Het contrast van Gianny die opgepakt wordt en daar stoer doet op school zodat hij stijgt op de sociale ladder na een school die discussies houd over het vraag stuk kan iemand van een dubbeltje een kwartje worden. Veel heeft te maken met de kansen die jij krijgt maar ook de sociale omgeving en druk die daarbij komt kijken.
    Hoe kan het zijn dat bepaalde jongeren altijd in de problemen raken en andere jongeren de keuze hebben om naar school te gaan en alle kansen te krijgen die zij willen.
    Hierin speelt een belangrijke rol voor de school maar ook voor de opvoeders. blijf je kinderen positief benaderen wanneer het tot een opleiding komt, ook probeer hun duidelijk te maken wat de weg wordt als zij toch kiezen voor het slechte pad. Ik denk zelf dat dit namelijk als een deel kan helpen voor de jongeren die toch uit de wat criminele buurten komen.

  7. In South Africa, the UK and other countries where the school culture is still predominently British school uniforms are worn specifically so that there is no social differentiation. Although everyone seems to be equal in what they wear there are still social class differences in those countries, but it helps to keep all students on an equal keel to a large extent. Also, after school sports three times a week is compulsory. This way they learn to work in teams with children from all walks of life and stops them from hanging around on street corners looking for trouble.
    In a study done in South Africa on culture and its effect on education it was found that failure to manage cultural differences in collaborative learning could lead to a decrease in productivity; and it is evident that the cultural background of the students influences their attitudes and values, the knowledge base and the skill set. These in turn influence the classroom behaviours, study habits, the writing styles and their student interactions. Additionally, people’s identity regarding where they were born, raised and financial status influences their behaviour and ability to adapt to changes. It’s easy for children to buckle under peer pressure. The desire to be accepted and fit in outways the desire to perform at school. In the above study an effective way to get students to accept each other is to do group work or projects. That way they can be mixed in with different children that they normally would not have chosen to associate with.
    If a teenager is feeling insecure about himself it’s easy to get involved with the wrong groups, like the street culture, where they can be somebody other than the failure at school or at home.
    Unfortunately, it is very hard to make the correct choices for an easily influenced teenager like Gianni who also wants to be part of the cool group. He lives amongst the street culture in Amsterdam north with boys the same age that are heroes because of getting into trouble with the police. I do believe that a policeman who visits a school must have make an impact on vulnerable children, even if he only saves one or two children from making the wrong choices later on.

  8. Een balans tussen de twee werelden van schoolcultuur en straatcultuur vinden is erg lastig. Straatcultuur lijkt veel meer aanwezig in lagere niveaus en zoals al benoemd, vertonen de hogere niveaus compleet ander gedrag. Een gastles werkt voor sommigen, voor anderen niet. Wel denk ik dat een gastles van iemand die zelf in aanraking is gekomen met criminaliteit beter is dan een gastles van iemand die een speech geeft over hoe criminaliteit niet ‘cool’ is terwijl deze persoon er zelf nooit in aanraking mee gekomen is. Tijdens het kijken van het programma ‘Tot Hier en Niet Verder’, waarbij twee mannen leren hoe het is om docent te zijn, was er een gastles van een man die rapte over zijn ervaringen met de straat en criminaliteit. Deze gastles deed echt iets met de leerlingen en dat was erg mooi om te zien, dat soort gastlessen zijn in mijn ogen wel succesvol. Naast de gastles, zou vanuit de school en ouders altijd positiviteit moeten komen. Zodra een leerling de straat kant opgaat, ook wel het ‘verkeerde pad’ in de ogen van velen, wordt er vaak negatief over deze leerling gesproken. De leerling wordt dan bestempeld als een ‘probleem geval’ en er wordt vaak strenger opgetreden als deze leerling een fout maakt of ongewenst gedrag op school vertoont. Een leerling met zo’n stempel weet echt wel dat hij/zij zo’n stempel heeft en dan willen zij ook minder hun best doen. Wat is het nut als de docenten het al hebben opgegeven? Daarom dus leerlingen zo veel mogelijk positief & neutraal benaderen. Vooral docenten zouden echt de focus op de goede kwaliteiten van een leerling moeten leggen. Een leerling die de toets slecht gemaakt heeft en steeds meer naar de straatkant neigt zou ook nog steeds complimenten moeten krijgen. Per slot, motivatie is het halve werk.

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.