Sociaal werker mag wel wat onaangepaster zijn

Waar blijft de stem van de sociaal professional als het gaat om het gemeentelijk sociaal beleid? Is die stem er eigenlijk wel of wordt deze niet gehoord door wethouders en beleidsmakers?

Sociaal werk heeft altijd van doen met het beleid en de politiek-bestuurlijke ambities van gemeenten. Alleen dit al is een reden voor sociaal professionals zich kritisch te verhouden tot het gemeentelijke beleid, want bij de kwaliteit van het sociaal werk gaat het zowel om uitvoering van beleid als om het kritisch en ethisch kunnen reflecteren op hoe beleidsintenties praktisch uitpakken. Denk bijvoorbeeld aan de te hooggespannen beleidsambities en verwachtingen die gemeenten hebben van hun sociale wijkteams. Dat vraagt om een weerwoord vanuit de praktijk.

In tegenstelling tot de jaren zestig, zeventig en tachtig van de 20ste eeuw waarin politisering, democratisering en zeggenschap (sociale actie) de nodige aandacht kregen in de opleidingen van de toenmalige sociale academies en sociaal professionals zichtbaar en hoorbaar meer beleidskritischer waren, zien we tegenwoordig dat de gedrevenheid van het sociaal werk op het terrein van politiek, beleid en bestuur in sterkte is afgezwakt of zelfs afwezig lijkt te zijn.

Dat is vreemd, want juist door de huidige decentralisaties op het gebied van jeugd, zorg en participatie bevindt het sociaal werk zich bij uitstek in een politiek geladen context. De ronkende retoriek vanuit ‘Den Haag’ over ‘minder overheid’, ‘nabijheid’ en ‘zelfredzaamheid’ staat in schril contrast met wat op lokaal niveau momenteel plaatsvindt.

Ongekende bemoeienis met sociaal werk

Er is namelijk sprake van een ongekende bemoeienis van de lokale overheid met sociaal werk. Niet alleen door bezuinigingen en aanbestedingen, maar ook doordat ze taken en verantwoordelijkheden van het sociaal werk letterlijk overneemt. Zo is er een gemeente die opbouw- en emancipatiewerk wegbezuinigde en vervolgens ambtenaren in wijken huisvest om in samenwerking met scholen en verenigingen te kunnen bepalen welke zorg er in de wijk nodig is. Het vergroten van de sociale samenhang, inschakelen van sociale netwerken en het activeren van bewoners is toch een kerntaak van het sociaal werk? De ambtenaar als sociaal professional?

Daar moeten we onze vraagtekens bij plaatsen. Het werken in, voor en met de wijk en met name met kwetsbare bewoners vereist specifieke competenties. Als het draait om het versterken van de leefbaarheid van de samenleving, het verbeteren van het leven van individuen en groepen, dan is het sociaal werk bij uitstek geschikt om die doelen te bereiken.

In de praktijk blijkt dit anders uit te pakken: of omdat gemeenten kiezen voor andere ‘instrumenten’, zoals het stimuleren van vrijwilligerswerk en sociale media, dan het inzetten van sociaal werk om maatschappelijke vraagstukken te tackelen, of omdat het sociaal werk de ruimte niet opeist en zich te weinig profileert richting beleid en politiek als critical friends.  Met deze grensvervaging en dreigende de-professionalisering van het sociaal werk is de samenleving niet gebaat. Waar blijft onze strijdbare vuist?

Erken de professional

Sociaal professionals zijn er niet louter en alleen om politiek beleid uit te voeren. Van hen mag worden verwacht dat ze het lokaal sociaal beleid inhoud en body geven, dit weten te voeden vanuit de praktijk en het van repliek weet te dienen. Sociaal professionals zijn niet alleen slaafse uitvoerders van het gemeentelijke beleid, ze behoren eveneens het beleid kritisch te toetsen aan de praktijk. Zeker als dat beleid rijkelijk voorzien is van verheven doelstellingen (meer burgers, minder overheid), hoge verwachtingen (burgers nemen taken wel over) en aannames (zelfredzaamheid en eigen kracht).

Een activerende participatiesamenleving vraagt om een andere wijze van besturen en beleid maken. En het vraagt om erkenning, inbreng en ruimte van het sociaal werk als schakel tussen beleid en bewoners of cliënten.

Professionaliteit van het onaangepaste

Om taaie maatschappelijke vraagstukken op te kunnen lossen op een wijze die buiten de begrenzing van de vaste beleidskaders valt, is het nodig om verticaal georganiseerde werkwijzen en hiërarchische beleidsprocessen te doorbreken. Het noopt tot een werkwijze die te duiden is als de professionaliteit van het onaangepaste: niet-hiërarchisch, voor een groot deel autonoom opererend, veelal zonder een vooraf geplande richting, de eigen organisatielogica loslatend, al experimenterend en verbindend een oplossingsrichting zoekend.

Om wicked solutions te vinden, zijn een zeker ‘onaangepast’ gedrag en politiek-bestuurlijk activisme van sociaal professionals noodzakelijk. Het ‘onaangepaste ‘werken impliceert: het verbinden wat formeel gescheiden is, een antenne zijn voor blinde vlekken in het beleid, het agenderen en framen van vraagstukken die tussen de kokers van het beleid en beleidssectoren dreigen te vallen.

Met andere woorden, het verbinden van dat wat niet vanzelfsprekend is, het bespreken wat onbesproken blijft of onderbelicht is. Of in de woorden van het in de jaren zestig en zeventig in de sociale sector stukgelezen boek ‘Lof der onaangepastheid’ van Herman Milikowski: ‘Menselijke vooruitgang is alleen mogelijk door onaangepast gedrag’. De Werkplaatsen Sociaal Domein zijn als onaangepaste schakel tussen beleid en bewoner een voorbeeld van plekken waar geëxperimenteerd en buiten de lijntjes gekleurd mag worden.

Toby Witte is lector maatschappelijke zorg (Hogeschool Rotterdam) en programmaleider van de Werkplaats Sociaal Domein, Zuid-Holland Zuid.

Foto: Thomas Hawk (Flickr Creative Commons)

Dit artikel is 17499 keer bekeken.

Reacties op dit artikel (6)

  1. Mooi betoog, Toby! Maar, om even advocaat van de duivel te spelen, is dit niet vooral een pleidooi voor meer professionaliteit door sociaal werkers überhaupt? Als professional dien je altijd een hoger doel en opereer je vanuit je vakinhoudelijke, specialistische kennis. Dat rechtvaardigt de autonomie die je van de samenleving krijgt je taken uit te kunnen voeren. Als sociaal werkers, zoals je schrijft, vaak vooral uitvoerders worden van overheidsbeleid, waar zij zich niet of te weinig kritisch toe verhouden, dan zijn ze eigenlijk hun professionaliteit kwijt geraakt. Het doel zou dan niet zo zeer moeten zijn om van de sociaal werker een onaangepaste professional te maken, maar eerder om hem (haar) te herinneren dat die een professional is of zou moeten zijn. Welke rol kunnen het hbo en initiatieven als de Werkplaatsen hierin spelen? En hoe komt het, dat sociaal werkers hun professionaliteit en daardoor ook hun autonomie zijn kwijtgeraakt?

  2. Mooie kritisch relaas, Toby. En Philip’s terechte reactie. Het is belangrijk goed op de volgorde te letten. Niet eerst maatschappij kritiek leveren en daarna aan professionalisering werken. Bouw als sociaal werk organisatie meer tijd in voor ontwikkeling en HRM. Begin zo snel mogelijk met beter kennis nemen van de vernieuwingen in de (inter)nationale kennisbasis.

  3. Omgekeerd bestaat ook. Wethouder en directie formuleren nieuw beleid en op de werkvloer denken de klantmanagers dat werkloos. Zijn een gedragsstoornis is die gecorrigeerd moet worden.

  4. In aansluiting op dit artikel pleit ik in de gesprekken rondom mijn boek ‘Rebel met een reden’, telkens weer voor authentieke professionaliteit. Authentieke professionals blijven in verbinding met hun persoonlijke, diepgevoelde overtuigingen en waarden. Deze vormen het fundament van hun vak en opdracht. Dit persoonlijke kompas maakt dat zij zichzelf oprecht en warmhartig verantwoordelijk voelen voor het bereiken van resultaten voor doelgroep en samenleving. Zij ontwikkelen de moed om te staan voor datgene wat hen bezielt. Ook als dat lastig is. Authentieke professionaliteit heeft zowel rebellie als kwetsbaarheid nodig.

    Omdat persoonlijke drijfveren, overtuigingen en waarden hen leiden, raakt het authentieke professionals ook wanneer zij niet kunnen doen wat in hun ogen juist en nodig is. Dat is ook de belangrijkste reden waarom zij als hindernissen in de weg staan en samenwerken geen uitkomst biedt, bereid zijn vreedzaam te vechten. Om te kunnen doen wat nodig is voor het bereiken van de voor samenleving en doelgroep nagestreefde resultaten. Zo wordt bewust en voortdurend bewogen tussen samenwerken en rebelleren. Authentieke professionals zijn daardoor ook altijd kritisch en rebels.

    En dat vraagt er om kwetsbaarheid te omarmen, oftewel, de (emotionele) risico’s en onzekerheid accepteren die rebellie met zich meebrengt. Zonder kwetsbaarheid worden de onzekerheid en risico’s vermeden die horen bij leren, creativiteit, innovatie, veranderen, of samenwerken. Stuk voor stuk belangrijke ingrediënten van professionaliteit. Waar kwetsbaarheid wordt weggeduwd komt professionaliteit niet tot bloei omdat professionals de eigen handelingsruimte, kracht en motivatie inperken.

  5. Hoewel ik al een tijd pensioen geniet als voormalig professional in het sociaal domein, merk ik toch door kijken en praten en vooral luisteren dat de zorg in het sociaal domein er niet goed voor staat.
    Besturen van sociale fondsen krijgen nogal dramatische verhalen over de stand van zaken bij individuen of groepen in wijken. Betrokken professionals zoeken meer mogelijkheden om in wijken extra hulp te bieden. Je gelooft het niet als je het leest en dan is een werkbezoek wel noodzakelijk.
    Een betere screening in de wijken, een goede inventarisatie bij professionals en wat zij zien en nodig hebben. Kijken op scholen welke kinderen uitvallen en waarom? Kunnen zij thuis hun huiswerk niet maken omdat de ouders nog werken? Over simpele dingen gaat het. Je moet het alleen bij elkaar vegen. Dan kun je kijken wat een bijdrage kan leveren

  6. Dank je wel Toby voor je kritische artikel. Vanuit de beroepsvereninging ,BPSW, is dit een belangrijk punt van aandacht aan . Van onze leden en andere professionals horen we inderdaad heel vaak dat het sociaal werk steeds verder gede-professionaliseerd wordt. Er moet veel meer ruimte komen voor professionele (discretionaire) ruimte. We zien te vaak dat sociaal werkers zijn verworden tot invullers van afvink lijsten. Sociaal werkers zitten opgesloten in systemen die ontoereikend zijn voor (betrokken) hulpverlening.

    voorzitter regionetwerk Rotterdam BPSW

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.