Spelenderwijs de eenzaamheid doorbreken

Aan de Hogeschool Arnhem-Nijmegen ontwikkelden onderzoekers en belangenbehartigers met een licht verstandelijke beperking samen een bordspel om eenzaamheid tegen te gaan. Kletsborden leert mensen aandacht en waardering te hebben voor elkaar.  En er valt nog wat te lachen ook.

Het bestrijden van eenzaamheid, dat doel stond ons - studenten, docenten en onderzoekers van de Hogeschool Arnhem-Nijmegen - voor ogen toen we ruim twee jaar geleden een onderzoek startten naar nieuwe manieren om contact te maken. We deden dat in intensieve samenwerking met belangenbehartigers met een licht verstandelijke beperking en hun coach.

Lastige vragen maar ook plezier

Ons onderzoek was inclusief en participatief. Het was niet zo – wat onder het mom van inclusief onderzoek wel vaak gebeurt – dat een kleine kerngroep iets ontwikkelde waar een later gevormde klankbordgroep vervolgens iets van mocht vinden. De deelnemers trokken gezamenlijk op en ze deelden voortdurend kennis en ervaringen met elkaar. We probeerden samen allerlei spelvormen uit, maakten samen de kaarten en namen ook de tijd voor ‘klets’.

Ons onderzoek heeft na ruim anderhalf jaar een tastbaar resultaat opgeleverd: Kletsborden. Een spel voor 4 tot 6 spelers gericht op contact maken. Het wordt gespeeld op een vierkant bord met 20 afwisselend rood, groen, blauw en geel gekleurde velden. Als een speler via het gooien van een dobbelsteen op een van de velden terechtkomt, trekt hij een kaart met een corresponderende kleur. Op de kaart staat een vraag die de speler kan, maar niet hoeft te beantwoorden. Hij mag de kaart in zijn kistje leggen zonder uit te leggen waarom en nieuw kaartje pakken of  een vlaggetje opsteken om aan te geven dat hij een beurt overslaat.

Bij Kletsborden stellen de spelers elkaar vragen en proberen zij het leven door andermans ogen te bekijken. Ook oefenen ze in complimenten en ruzie maken. Het spel is géén moeizame, doodernstige trektocht langs velden vol lastige vragen. Er wordt ook gelachen, geluisterd naar elkaars lievelingsliedjes en gekeken naar favoriete filmpjes op YouTube.

Inclusief en participatief

We ontwikkelden Kletsborden volgens een concept dat bekend staat als ‘socially responsive design’, oftewel via participatief en inclusief onderzoek. Iedereen – al dan niet verbonden aan de HAN, met en zonder beperking - deed mee op basis van wederkerigheid en gelijkwaardigheid.

Dat leverde soms wat spanning op. Immers, studenten hebben een afstudeer deadline, waarvoor ze een ‘smart’ vraag moeten formuleren. Daardoor hadden ze soms de neiging om zich op te stellen als ‘de professional die de bijeenkomst wel eens zou gaan leiden’ en moesten anderen hen eraan herinneren dat dat niet de afgesproken werkwijze was.

Ondanks de spanningen af en toe, zegt Miranda in een Vimeo-filmpje over het wordingsproces van Kletsborden dat zij het heel bijzonder vond dat ‘normale' mensen haar serieus namen en dat ze met haar wilden samenwerken.

Tijdens het ontwikkelen van Kletsborden kwamen we al vrij snel tot de conclusie dat het eigenlijk wel raar was om een spel te maken speciaal voor mensen met een beperking die eenzaamheid ervaren. Alsof eenzaamheid niet iets is wat iedereen bij tijd en wijle kan ervaren. Vanaf het moment hebben we de focus verlegd en is Kletsborden stilaan een spel geworden voor iedereen vanaf 8 jaar, om spelenderwijs te leren aandacht voor elkaar te tonen.

Het kan gespeeld worden door de bezoekers van een buurthuis, door lotgenoten, maar door professionals. Medewerkers van een dependance van de ggz-instelling ‘s HeerenLoo die het spel onlangs speelden op een teambijeenkomst, waren enthousiast. Voor het eerst sinds lange tijd hadden ze door Kletsborden ook ‘eens een ander gesprek met elkaar gevoerd.’

Spelenderwijs de mens ontdekken

Een opmerking die erop wijst dat contacten tussen professionals en cliënten, en tussen professionals onderling voornamelijk taakgericht zijn. Er is veel aandacht voor het persoonlijk ontwikkelingsplan, maar geen woord over elkaar als persoon. Bij Kletsborden is het precies omgekeerd, daar gaat het gesprek over wie de cliënt en de professional echt zijn.

We hebben het spel ontwikkeld vanuit de gedachte dat als mensen persoonlijke ervaringen met elkaar delen, ze ze een ander soort contact ontwikkelen en en elkaar daardoor ook eerder naar hun gevoelens durven vragen. De spelkaart bijvoorbeeld die iedere speler vraagt om tien minuten over zijn leven te vertellen, nodigt uit om te praten over wensen, verlangens, dromen en talenten en frustraties. Ook een beladen thema als eenzaamheid wordt daardoor bespreekbaar.

Met Kletsborden machtsverhoudingen omdraaien

Of Kletsborden een duurzaam effect heeft op de spelers, is moeilijk aan te geven. We kunnen spelers naar hun ervaringen vragen tijdens het spelen ervan, maar dat is iets anders dan wetenschappelijk een causale relatie aan te tonen tussen het spelen van Kletsborden en gedragsverandering. Daar spelen meerdere factoren een rol bij.

Kletsborden is eerder het begin van een zoektocht dan een oplossing voor eenzaamheid, zo die al bestaat. Het gaat er bij het spel om, dat de spelers ontdekken wat voor ieder van hen van waarde is en waar ze zich mee kunnen ontwikkelen. Dat ze met elkaar naar een plek zoeken, een persoonlijke stap en een interventie die bij hen past.

We hebben Kletsborden in een ziekenhuis gespeeld, een van de deelnemers was een ernstig zieke jongen. Hij ging helemaal op in het spel en vroeg de aanwezige arts tijdens een overleg plots: ‘waar kijk jij eigenlijk naar uit?’ Hij vroeg dat terwijl hij net aan het infuus ging, en gebruikte het spel om de machtsverhoudingen om te draaien. Het zou mooi zijn als we de mogelijkheid zouden krijgen om uit te vinden in welke contexten Kletsborden gespeeld kan worden, met onderzoek dat vanzelfsprekend inclusief en participatief is.

Meike Heessels studeerde antropologie en is docent onderzoek aan de Hogeschool Arnhem-Nijmegen. Inmiddels wordt gewerkt aan een vernieuwde versie van Kletsborden, deze verschijnt in maart 2020.

 

Foto afkomstig van Vimeo: Kletsborden (BullsEye Video Productions)