Met de decentralisatie van bevoegdheden van Rijk naar gemeente in 2015 kreeg het lokale bestuur ruimte om het sociaal domein anders in te richten. Het idee was dat die herinrichting betere ondersteuning zou opleveren voor mensen die op meerdere levensterreinen problemen hebben.
Wijkteams leveren betere ondersteuning op
Om die gewenste verbetering te realiseren, heeft Enschede negen wijkteams geformeerd die – met het credo ‘doen wat nodig is’ - kwetsbare burgers ondersteunen. Om hun taak naar behoren uit te voeren, kregen de professionals van de wijkteams – wijkcoaches – van de gemeente het mandaat om maatwerkvoorzieningen in te zetten en uit te voeren.
De Werkplaats Sociaal Domein Twente voerde een onderzoek (2016 -2018) uit naar de organisatie en werkwijze van wijkteams en zoomde daarbij vooral in op een maatwerkexperiment ‘Flexibel Budget’. Het experiment is onderdeel van het programma ‘Inclusieve Stad’ waarin Enschede en nog vier andere steden participeren.
Het Flexibel Budget stelt wijkcoaches en burgers in staat om te zoeken naar ‘out-of-the-box’-oplossingen om daarmee een doorbraak forceren voor problemen die al geruime tijd spelen. Partijen worden gezamenlijk uitgedaagd om zaken simpel, integraal en waar mogelijk goedkoper op te lossen.
Versnipperd, bureaucratisch en complex
De wijkcoaches hebben met het Flexibel Budget weliswaar een middel in handen gekregen om sneller te handelen, maar er zijn ook factoren die een voortvarende oplossing in de weg staan.
Door de bureaucratische versnippering hebben wijkcoaches soms nauwelijks zicht op wat er gebeurt als zij cliënten naar de 2delijns zorg doorverwijzen. Daarnaast is de afstemming tussen de verschillende lijnen in de zorg gebrekkig, worden dossiers niet gemakkelijk gedeeld en leidt het gebruik van de Diagnose Behandel Combinaties in de 2elijnszorg regelmatig tot starheid. Zorgverzekeraars bijvoorbeeld vergoeden een behandeling pas, nádat er een diagnose is gesteld.
Een voorbeeld van hoe de bureaucratie de ondersteuning aan burgers in de weg kan staan, is dat van een man die psychische hulp nodig heeft en na bemiddeling van een wijkcoach eindelijk een doorverwijzing krijgt voor behandeling in een ggz-instelling. Betrokkene vindt het allemaal best spannend, en drinkt zich voor het intakegesprek eerst wat moed in, komt te laat en wordt vervolgens onverrichter zake naar huis gestuurd. Pas weken later krijgt de wijkcoach te horen dat de aanvraag is afgewezen omdat de cliënt in kwestie te laat en ‘onder invloed’ op het intakegesprek was verschenen. Omdat de casus inmiddels was afgesloten, moet de hele procedure opnieuw worden doorlopen. Cliënt is er vervolgens beroerder aan toe dan voorheen.
Een andere obstakel voor een soepele en effectieve hulpverlening is zijn de bij vlagen tegenstrijdige wetten en regels. Een illustratief voorbeeld hiervan is dat van een vrouw die zich bij de wijkcoach meldt met een aanvraag voor een elektrische fiets. De aanvraagster – te zwaar en met een chronische longziekte – komt volgens de Wmo-bepalingen in aanmerking voor een dure scootmobiel, maar niet voor een goedkopere e-bike. Dat mevrouw wil bewegen en afvallen is mooi, maar een elektrische fiets staat nu eenmaal niet op het Wmo-keuzemenu en dus wordt haar aanvraag afgewezen. Uiteindelijk krijgt de aanvraagster de e-bike alsnog, maar de procedure die de wijkcoach diende te volgen om dat te regelen, was en is enorm gecompliceerd.
Mogelijkheden om tempo te houden
De vraag die wij naar aanleiding van ons onderzoek en in gesprekken met wijkteammanagers, transformatiecoaches en wijkcoaches proberen te beantwoorden, is hoe we meer vaart kunnen brengen in de beweging naar maatwerk en betere ondersteuning. Ook kijken we hoe een versnelde beweging zich verhoudt tot het professioneel handelen van sociaal werkers.
Wij zien drie elkaar versterkende mogelijkheden: betere afstemming , aanpassing van wet- en regelgeving, en meer kennis en vaardigheden van wijkcoaches in het kunnen benutten van de ruimte die de wetten en regels (soms) ook bieden.
In de wet- en regelgeving moet veel meer verdisconteerd worden dat er gezinnen zijn die vragen en problemen op meerdere levensdomeinen hebben. Ook is er een nauwere afstemming van diverse werkprocessen nodig – tussen wijkteams, Werk & Inkomen en Handhaving. En ten slotte moeten wijkcoaches en andere sociaal werkers meer tijd en ruimte krijgen om hun kennis van wet- en regelgeving up to date te houden zodat ze optimaal gebruik weten te maken van de wettelijke mogelijkheden.
In een vervolgonderzoek willen uitvinden hoe de kennis en vaardigheden van de wijkcoaches en sociaal werkers zodanig kunnen worden geactualiseerd dat ze goed weten om te gaan met de mogelijkheden die wet- en regelgeving bieden. Ons advies is om studenten er al in de bachelor opleiding Social Work vertrouwd mee te maken.
Nicole Ketelaar is senior-onderzoeker en docent van het lectoraat Social Work aan Hogeschool Saxion in Enschede. Zij is tevens verbonden aan de Werkplaats Sociaal Domein Twente.
Foto: Federico Builes (Flickr Creative Commons)