Onderzoeker aan de Vrije Universiteit van Brussel Araa al Jaramani schat dat de helft van de Syrische vrouwen die een beroep doen op de stichting Syrische Vrouwen In Nederland overweegt om te scheiden of in scheiding ligt. Dat is ruim hoger dan het algemene echtscheidingspercentage in ons land en heeft alles te maken met de manier waarop veel huwelijken tussen Syriërs tot stand zijn gekomen.
Waarom traditionele Syrische huwelijken stranden
Hoewel bij elk huwelijk een echtscheiding mogelijk is, bezwijken veel traditioneel Syrische huwelijken aan wat je hun intrinsieke ongelijkheid zou kunnen noemen, wanneer ze blootgesteld worden aan een westerse omgeving. Dat geldt met name voor het huwelijk van een oudere rijke man met een jonge, arme vrouw en voor het huwelijk dat is gesloten om de rijkdom binnen de familie te houden.
Ook verbintenissen tussen Syriërs met uiteenlopende onderwijsniveaus, subculturele verschillen (Arabisch en Circassisch), religieuze verschillen (Arabische moslims, Armeniërs, christenen) en geografische verschillen (stad versus platteland) blijken in ons land vaak geen stand te houden. Net zo min als huwelijken van Syrische mannen en vrouwen die elk tot een verschillende sekte binnen dezelfde religie behoren.
Bij aankomst in Nederland zijn de Syrische mannen en vrouwen vooral blij: eindelijk veiligheid. In eerste instantie baden ze zich in de omgeving waar ze warmte ervaren, financieel ondersteund worden en toegang hebben tot goede gezondheidszorg. Uit interviews die het Wetenschappelijk Onderzoek en Documentatie Centrum hield met Syrische statushouders blijkt dat zij veel belang hechten aan vrijheid en gelijkheid.
De geïnterviewden vinden het ook belangrijk dat vrouwen gelijke rechten hebben. Tegelijkertijd twijfelt een deel van de respondenten of álle Syriërs in Nederland gendergelijkheid onderschrijven; zij vermoeden dat in sommige gezinnen de man, net als in Syrië, de ongekroonde koning in huis is.
Cultureel contrast speelt parten
Onlangs nog constateerde het Sociaal en Cultureel Planbureau dat Syrische statushouders sterk gemotiveerd zijn om deel te nemen aan de Nederlandse samenleving. Hun daadwerkelijke participatie echter wordt nogal eens verhinderd door de 'papiercultuur'. Vooral als ze de taal niet goed beheersen en maar geen geschikte baan vinden, kan een gevoel van vervreemding ontstaan. Mensen voelen zich niet gewaardeerd, in samenleving noch in gezin.
Wat eerst reden was voor blijdschap, de liberale op gelijkheid gebaseerde Nederlandse samenleving, begint te kantelen, met name bij mannen als hun voorheen onaantastbare positie als pater familias wordt bedreigd. Syrische vrouwen ontdekken dat ze in hun nieuwe thuisland dezelfde rechten hebben als hun echtgenoten. Ze leren ook dat financiële onafhankelijkheid binnen handbereik ligt en dat huiselijk geweld een legitieme reden is om te scheiden.
Allemaal rechten die ze in hun land van herkomst niet of nauwelijks hadden, vanwege cultuur en traditie. Waar ze in Syrië vaak gevangen zaten in patriarchale verhoudingen, biedt het nieuwe thuisland de vrouwen tal van juridische, sociale en financiële mogelijkheden om de tot dan onuitgesproken problemen rond gender ter discussie te stellen en te veranderen.
Het belang van een eigen inkomen
Een belangrijke stimulans voor hun bewustwording en hun uiteindelijke bevrijding uit knellende en onderdrukkende relaties, ligt in de mogelijkheid van het aanvragen en ontvangen van een uitkering. Doordat vrouwen in Nederland in principe over een onafhankelijke bron van inkomsten kunnen beschikken, is het voor hen tot op zekere hoogte ‘gemakkelijk’ om een scheiding aan te vragen. Relatief eenvoudig overigens want een scheiding behelst meer dan geld alleen, het is ook altijd een emotionele roller coaster
Wat naast de financiën vaak een doorslaggevende rol speelt bij de beslissing van Syrische vrouwen in Nederland om te scheiden, is de ondersteuning van lotgenoten. Hun steun en advies is vaak onmisbaar.
Nieuwe rollen aanleren
Uit het hoge echtscheidingspercentage blijkt dat traditionele Syrische huwelijken niet goed gedijen in Nederland. Mannen, vrouwen en hun kinderen moeten zich leren te verhouden tot de cultuur van hun nieuwe thuisland. De grote vraag daarbij is wat zij van de cultuur van het thuiskomst kunnen en willen behouden. Om dat uit te vinden, hebben ze hulp nodig.
Casemanagers van sociale diensten, contactpersonen en maatschappelijk werkers van gemeenten, professionals van asielcentra en welzijnsorganisaties kunnen de Syrische vluchtelingen, zowel man als vrouw, de benodigde hulp bieden om hun weg in cultuur en samenleving te vinden. Apart en als netwerk kunnen deze professionals de Syrische nieuwkomers leren omgaan met de vaak tegenstrijdige culturele normen en waarden van hun geboorteland en nieuwe thuisland.
Eerder al schreven SCP-onderzoekers Jaco Dagevos, Emily Miltenburg, Willem Huijnk en Roxy Damen hier dat ‘Syrische statushouders verschillen in hun mogelijkheden, aspiraties, wensen en integratie.’ Die verscheidenheid, zo schreven zij, betekent dat een uniforme aanpak niet werkt, maatwerk wel. Er moet met andere woorden steeds worden gekeken wie welke ondersteuning wanneer nodig heeft.
Wij zouden eraan willen toevoegen dat bij die ondersteuning ook oog moet zijn voor de manieren waarop man en vrouw hun nieuwe thuisland ervaren. Leer beiden om te gaan met hun nieuwe, anders gedefinieerde rol als partner in een gelijkwaardige relatie. Wellicht dat het echtscheidingspercentage onder Syrische vluchtelingen daardoor op termijn Nederlandse hoogten bereikt.
Mohammed Nour Al Naimi is cultureel adviseur. Daarvoor was hij universitair docent Moderne Engelse literatuur in Syrië, Jordanië, Saoedi-Arabië en Libanon. Lin McDevitt-Pugh is schrijver en netwerkexpert.
Foto: Michael Coghlan (Flickr Creative Commons)