Vol vertrouwen doneren in bestaanszekerheid, het kan echt

Honderd burgers uit heel Nederland startten twee jaar geleden een experiment van nieuwe praktijken om bestaanszekerheid te vergroten in Amsterdam. Wat beweegt hen? Actieonderzoeker Jaswina Elahi deed er samen met anderen onderzoek naar.

Voor Collectief Kapitaal brachten honderd mensen twee jaar geleden elk 400 euro, kennis en expertise bij elkaar om deze onvoorwaardelijk te verdelen over huishoudens in bestaansonzekerheid. Om precies te zijn, verstrekte Collectief Kapitaal acht maanden lang 1000 euro per maand, kennis en expertise aan vijf huishoudens in Amsterdam Noord.

Geld, vertrouwen en waardigheid

Het idee achter de pilot was dat de resultaten ervan zouden laten zien wat er allemaal nodig is om de wankele financiële bestaanszekerheid van huishoudens te vergroten. Ook was er de verwachting dat het experiment een proces van reflectie en bezinning in gang zou zetten, bij zowel donateurs als deelnemers, over de ongelijkheid in de samenleving en ieders rol daarin.

In een eerdere bijdrage bespraken we de resultaten van het project voor zover het de deelnemende huishoudens betrof. In het kort: het experiment liet zien dat bestaanszekerheid niet alleen een kwestie is van geld, maar ook van onvoorwaardelijk vertrouwen en waardigheid. Ook toonde het aan dat er een fundamenteel andere kijk op bezittingen nodig is en een andere herverdeling dan die van het bestaande socialezekerheidsstelsel.

Een reden om bij te dragen is dat het bestaande stelsel niet iedereen bestaanszekerheid kan bieden

In deze bijdrage gaan we expliciet in op de participatie van donateurs. Op tien bijeenkomsten met groepjes van tien donateurs elk, en op drie plenaire samenkomsten waarin ervaringsdeskundigen hun verhaal en ervaringen deelden met hen, hebben we daarvoor data verzameld.

Plenair ging het vooral over stigma en vooroordelen en over ieders ervaringen met het bestaande stelsel van sociale zekerheid. Daarnaast beantwoordde een vaste groep van elf donateurs maandelijks een aantal open vragen waarbij reflectie voorop stond. Tot slot kregen alle donateurs regelmatige nieuwsbrieven en updates over hoe het ging met de vijf huishoudens.

Ontoereikende sociale zekerheid

Een van de vragen die vrijwel altijd als eerste opkomt bij burgerinitiatieven is, waarom doen mensen hieraan mee? Wat beweegt en motiveert hen? De resultaten van ons onderzoek naar Collectief Kapitaal laten zien dat veel donateurs in eerste instantie deelnemen omdat zij zich economische bevoorrecht voelen en daarom in staat om te geven. Een andere belangrijke reden om met geld, kennis en expertise aan dit initiatief bij te dragen, is de overtuiging van donateurs dat het bestaande stelsel lang niet iedereen voldoende bestaanszekerheid kan bieden.

Een veel gehoorde kritiek van de deelnemende donateurs is dat het stelsel van sociale zekerheid niet solidair is, complex en ontoereikend om participatie van mensen aan de samenleving te bevorderen. Sterker nog, het omgekeerde is eerder het geval. Mensen worden steevast ontmoedigd om deel te nemen aan de samenleving door systemisch wantrouwen en vernederende controles van de overheid. Collectief Kapitaal kan een beter en menswaardiger beleid meehelpen vormgeven.

De donateurs van Collectief Kapitaal vinden dat het bestaande socialezekerheidsstelsel een steeds groter wordende groep bestaansonzekeren volledig aan hun lot overlaat. Vaak is dat omdat mensen soms formeel niet of niet geheel aan de criteria van de ondergrens voldoen. Onder de donateurs zijn er ook die een stap verder gaan en de komst van een basisinkomen voorstaan. Weer anderen zetten zich al langer in voor de algemene strijd tegen armoede en onrecht. Door zich te committeren aan Collectief Kapitaal willen zij bijdragen aan de verwezenlijking van hun idealen.

Meer begrip

De door ons verzamelde data wijzen uit dat de groep van idealistische donateurs bij start van het initiatief het lastig vond om helemaal onvoorwaardelijk te geven. Ze hadden toch ergens de behoefte om te weten aan wie en wat hun schenkingen ten goede zouden komen. Bij de start van een tweede pilot, in Rotterdam ditmaal, hebben de donateurs die behoefte niet. Zij doneren met andere woorden in vol vertrouwen, zonder zelfs maar te willen weten wie de begunstigden zijn en waaraan de donaties besteed worden. Hun vertrouwen is gegroeid.

Een ontwikkeling die te maken heeft met de bijstelling van het individuele zelfbeeld van de donateurs. Gaandeweg het initiatief zijn ze zich er meer van bewust geworden dat ook zij vooroordelen hadden over mensen in armoede. In de afgelopen twee jaar hebben ze meer begrip gekregen voor mensen in hun naaste dagelijkse omgeving die het moeilijk hebben en over wie ze eerder een negatief oordeel hadden.

De donateurs realiseren zich steeds meer dat de bestaansonzekerheid van mensen geen gevolg is van eigen keuzes en schuld, maar dat het deel uitmaakt van structurele problemen in onze samenleving. Samenhangend met het toenemende begrip voor de ander voelen donateurs zich minder ongemakkelijk als ze met mensen praten die ermee worstelen om hun hoofd boven water te houden.

Menselijke maat terug

Op institutioneel niveau zijn de donateurs bewuster geworden van de onderliggende (macht)structuren achter de ongelijkheid in de samenleving. Wet- en regelgeving die hulp en financieel kwetsbare mensen belemmerd, maar ook stigma versterken.

De resultaten benadrukken dat we af moeten van absurd strenge regels en controles

Hun bewustwording is gegroeid, aldus de donateurs, door de kennisuitwisseling met ervaringsdeskundigen tijdens de grote bijeenkomsten, door de updates over de ervaringen van de vijf deelnemers via de nieuwsbrieven, door onderlinge gesprekken en door actieve participatie aan werkgroepen binnen het initiatief.

Collectief Kapitaal is opgezet als een sociaal experiment, met een andere kijk op bezit. Ook gaat het uit van onvoorwaardelijk vertrouwen, van kennisuitwisseling en zelfreflectie op ieders rol en capaciteiten en voorrechten. Op kleine schaal leidt dit tot een humane aanpak van een vraagstuk dat uit de hand dreigt te lopen als er niet snel, ander beleid op wordt gevoerd.

De resultaten benadrukken dat wantrouwen diep ingeprent zitten in ons systeem. In het beleid vertaalt dit zich in absurd strenge regels en controles. Honderd donateurs hebben laten zien dat een terugkeer naar de menselijke maat reflectie en invulling behoeft. Volgens ons is dat  ‘vertrouwen’ en ‘waardigheid’. Alleen dan is menselijkheid in bestaanszekerheid geen holle frase meer.

Jaswina Elahi  is cultuurwetenschapper en op vrijwilligersbasis actie-onderzoeker bij Collectief Kapitaal

 

Foto: Christian Dubovan via Unsplash.com