‘Ik mis een knuffel’ luidde de hartenkreet op de voorpagina van Trouw onlangs. Veel Nederlanders verlangen naar aanraking. Het verwoordt de behoefte naar menselijke nabijheid, naar echt fysiek samen zijn. Elkaar niet alleen zien via het schermpje van een tablet. Iedereen voor 9 uur ’s avonds binnen. Om de pandemie te beteugelen is Nederland voor een groot deel op slot gedaan, inclusief onze sociale contacten.
Het afschieten door de rechter van de avondklok kan ook opgevat worden als een belangrijk signaal. De rechter is van mening dat deze maatregel te verstrekkend is en wettelijk niet door de beugel kan. Wellicht is dit een keerpunt om eens goed na te denken over de negatieve consequenties van maatregelen die het sociaal verkeer ernstig belemmeren.
Er worden nu pleisters geplakt door het kabinet
Talloze verhalen in de media en gegevens uit onderzoek[1] geven aan dat mensen wegkwijnen in sociaal isolement, er veel spanningen zijn achter de voordeur, kinderen leerachterstanden oplopen, huishoudens vanwege een inkomensval in armoede gestort worden, en mensen met een verstandelijke beperking of psychische kwetsbaarheid ernstig lijden onder de stress die deze tijden met zich meebrengen[2].
Als we deze feiten ook op het dashboard zouden plaatsen kunnen we een betere – normatieve – weging maken tussen gezondheidswaarden, economische waarden en sociaal-maatschappelijke waarden. Ja, er worden pleisters geplakt, zoals de 200 miljoen euro die het kabinet nu uittrekt om jongeren en kwetsbaren te ondersteunen. Maar het merendeel van dit geld blijkt naar digitale oplossingen te gaan, terwijl we juist fysieke bewegings- en ontmoetingsruimte nodig hebben.
Waar het virus toeslaat
Er zijn veel factoren die van invloed zijn op gezondheid: sociale relaties, sport en bewegen, zinvol werk etc. We noemen dit ook wel sociale determinanten. Juist deze factoren staan momenteel al geruime tijd onder druk. En dit tikt nog meer aan bij mensen met een zogenaamde lage sociaaleconomische status, naar schatting bijna een derde van onze bevolking[3]. Sociaaleconomische status wordt bepaald op basis van opleiding, inkomen en positie op de arbeidsmarkt. In Nederland leven mensen met basisonderwijs of vmbo gemiddeld 6 jaar korter en zelfs 15 jaar in minder goed ervaren gezondheid dan mensen met hbo of een universitaire opleiding.
We weten dat er allerlei sociale determinanten zijn die gezondheid negatief beïnvloeden, zoals ongunstige woon- en werkomstandigheden, werkeloosheid, een ongezonde leefstijl, laaggeletterdheid, en armoede en schulden. Deze factoren hangen samen met overgewicht, diabetes, COPD, en chronische stress, angst of depressie[4]. Niet vreemd: dit zijn ook de factoren die een virus meer kans geven ernstige schade te veroorzaken.
Maatregelen staan niet in verhouding tot het verlies aan vitaliteit en levenskwaliteit
In deze coronatijd lopen mensen meer gezondheidsrisico’s. De vraag is echter of besmetting door het virus opweegt tegen de verslechtering van de gezondheidssituatie door de sociale en mentale gevolgen van de lockdown. Sowieso leidt dit tot slechtere prognoses als het gaat om gezondheid en levensduur. De maatregelen lijken niet in verhouding te staan tot het verlies aan vitaliteit en levenskwaliteit. Daarom is het niet alleen verstandig de maatregelen opnieuw te bezien, maar ook fors te gaan investeren in brede sociale en maatschappelijke preventie: programma’s en professionals die mensen helpen gezonder te leven, uit de schulden te komen en te participeren op terreinen als opleiding, werk, sport en bewegen.
Als we miljarden kunnen besteden aan vaccins dan moet het ook mogelijk zijn om flink te investeren in preventie ‘aan de voorkant’. Deze investeringen in onze sociale basis betalen zich dubbel en dwars terug, want leiden tot een gezondere, gelukkiger en productievere bevolking. Een bevolking die beter bestand is tegen virusinfecties. En dit is ook goed voor de gezondheidszorg en de economie, en dus voor de schatkist. Zet de klok dus vooruit.
Jean Pierre Wilken is lector Kenniscentrum Sociale Innovatie van de Hogeschool Utrecht.
Noten:
[1] Zie o.a. rapporten van SCP en RIVM waarin geconstateerd wordt dat er grote risico’s bestaan op terreinen waar al zorgen bestonden (leefstijl, co-morbiditeit, zorg en psychisch welzijn). Zie: www.scp.nl/publicaties/rapporten/2020/12/18/presentaties-maatschappelijk-beeld-corona
[2] Zie o.a. Jungmann, N. & Wilken, J.P. (2020). The social impact of Covid-19 in the Netherlands. An explorative study. Relational Social Work 4(2), 11-1.
[3] www.pharos.nl/factsheets/sociaaleconomische-gezondheidsverschillen-segv/
[4] Idem als noot 3
Foto: Bas Bogers (Straatfotografie.com)