De NS kondigde deze zomer aan niet langer ‘dames en heren’ te gebruiken maar ‘beste reizigers’. Daarop volgde een orkaan van verontwaardiging waaronder behoorlijk wat verontrustende reacties. SIRE vond dat jongens weer ‘genoeg jongen’ moesten zijn en een lawine van kritiek volgde. Intussen zagen we de Oranje Leeuwinnen Europees kampioen worden en plassen we steeds vaker ‘genderneutraal’. Het was een zomer vol ‘gender-turbulentie’. De traditionele man-vrouw hokjes leken op de schop te gaan. Maar ging de emancipatie er nu op vooruit of op achteruit? Ik maak de balans op.
Als we kijken naar de reacties op de SIRE-campagne, dan hebben veel Nederlanders de buik vol van stereotypen zoals dat alleen jongens houden van buitenspelen en ‘ravotten’. De nog net in de zomer gelanceerde campagne Beperkt Zicht van WOMEN Inc. laat eenzelfde trend zien: een drang naar meer gelijkheid en het afrekenen met oubollige opvattingen over stoere jongens en zachtmoedige meisjes. Deze gendernormen lijken dus op hun retour: 1-0 voor de emancipatie.
Tegelijkertijd reageerden mensen zeer negatief wanneer toiletdeuren niet meer gepaard gaan met een mannetjes of vrouwtjes-aanduiding. Tijdens de research voor mijn onderzoek ‘Genderhokjes doorbreken: (hoe) werkt dat?’ kwam ik studies tegen die dit fenomeen toelichten. In een experiment lieten onderzoekers Schmitt en Branscombe mannen een testje doen en gaven daarna een valse testuitslag. Bij de ene groep mannen gaven ze aan dat ze meer ‘mannelijk’ scoorden en bij de andere groep dat zij meer ‘vrouwelijk’ scoorden. Daarna werden de testpersonen gevraagd om te reageren op een casus van een man die geen bier wilde drinken. Wat bleek? De mannen die hun mannelijkheid gemiddeld belangrijk vonden dan andere mannen, reageerden door het krijgen van een ‘vrouwelijke’ score agressiever op deze bier-weigeraar. Ze voelden zich bedreigd en gevoelens van bedreiging gaan vaak gepaard met agressie. Verschillende studies laten een vergelijkbaar beeld zien. Een studie van Dahl, Vescio en Weaver laat zie dat sommige mannen zich erg onzeker voelen als hun mannelijkheid ter discussie staat en dat dit samengaat met meer agressie. In een ander onderzoek van Bosson en anderen bleek dat mannen harder gingen slaan tegen een kussen wanneer hun mannelijkheid in het geding was. Wie op Twitter de reacties op de aankondiging van de NS leest, herkent dit gedrag.
Heeft de wijziging van de NS de emancipatie op achterstand gezet? Ik denk het niet. Als de NS op een zekere dag gewoon ‘beste reizigers’ was gaan omroepen, zou waarschijnlijk niemand het in de gaten hebben gehad. Misschien alleen de groep reizigers voor wie de wijziging eigenlijk bedoeld is. Meer dan tien jaar geleden was op mijn oude kantoor een genderneutrale wc, hoewel die term toen nog niet was uitgevonden. Niemand had het er ooit over, laat staan dat iemand er moeilijk over deed. Gender is een kwestie van ‘gewoon doen’, schreef de filosofe Judith Butler ooit, en daarmee sloeg zij de spijker op de kop. Als hobby’s, beroepen of speelgoed stap voor stap minder vaak worden ingedeeld in ‘mannetje-vrouwtje’, wen je er waarschijnlijk eerder aan dan wanneer we eerst een maatschappelijke discussie gaan voeren op sociale media.
En tenslotte de voetbalvrouwen: dat was de absolute klapper van deze zomer. Want uit mijn hierboven genoemde onderzoek blijkt dat beeldvorming cruciaal is voor hoe we denken over de man-vrouw-hokjes. Als we veel variatie laten zien binnen de categorie ‘vrouw’, dan worden opvattingen over gender en vrouwen breder en minder rigide. Dus laten we niet alleen beelden tonen van vrouwen die als sexy of zorgzaam worden geportretteerd maar ook stoere, dappere en competitieve vrouwen. Daarom is het EK-vrouwenvoetbal op tv geen overbodige luxe; en zorgen ook een razendsnelle Daphne Schippers of de onverslaanbare Serena Williams ervoor dat we anders gaan denken over wat het betekent om vrouw te zijn. Ik zeg 3-0 voor de emancipatie!
Hanneke Felten werkt bij Movisie en is projectleider van de Alliantie Genderdiversiteit.
Foto: tjook (Flickr Creative Commons)