Wetmatigheid
Het is een wetmatigheid uit de economie: hoge risico’s horen bij hoge rendementen. Het hoge rendement is de prijs die de consument of de maatschappij betaalt voor ondernemers die risico’s nemen. Maar hoe zit het in Corona-tijd?
Klachten
Je hoort veel klachten over hoge rendementen. Schande dat bedrijf x of y zulke hoge rendementen behaalt! Maar hiertegenover staan ook mislukte producten en omvallende bedrijven. Met hoge rendementen zelf is op zich niets mis, want een bedrijf kan ook een toegevoegde waarde leveren met een innovatie. Waar zouden we zijn zonder Google search. Is al dat geklaag daarom onterecht?
Er zijn omstandigheden waarbij de relatie tussen risico’s en rendement uit het lood is geslagen. Vaak is er dan sprake van marktmacht bij de aanbieder. De farmaceut die een effectief medicijn op de markt brengt zonder al te veel R&D-inspanningen en toch de hoofdprijs vraagt? Ik kan het niet uitleggen in termen van risico en rendement.
R&D
Ook de rendementen van Apple, Google of Amazon zijn niet scherp te relateren aan risico’s. Natuurlijk hebben deze bedrijven in diverse fases van hun bestaan heel veel R&D-inspanningen gedaan waarmee een hoog rendement te rechtvaardigen is, maar soms kun je er toch vragen over stellen. Neem Amazon. De winst in het tweede kwartaal was zeven keer hoger dan analisten hadden verwacht en twee keer hoger dan vorig jaar. Het vermogen van CEO Jeff Bezos is dankzij corona in rap tempo gestegen tot een niet te bevatten 200 miljard dollar. Ik zie niet in welke risico’s genomen zijn door Bezos of Amazon om dit te rechtvaardigen.
Geluk
Nu kun je betogen dat Amazon geluk heeft gehad door corona en daar niet om gestraft hoeft te worden, maar er speelt meer. Neem supermarkten en pakketbezorgdiensten (waaronder Amazon). Zij profiteren van corona omdat mensen online kopen, meer thuiswerken en minder uit eten gaan. En net als Amazon hoeven ze daarvoor niet gestraft te worden. Maar waarom gaat de winst naar de aandeelhouders? De werkelijke risico’s zijn immers gelopen door vakkenvullers, caissières en pakketbezorgers, niet door aandeelhouders.
Maar deze groepen zien hun risico’s niet vertaald in hogere rendementen. Het is niet goed te begrijpen waarom de onderhandelingen over loonsverhogingen daarom zo stroef verlopen. Iets dergelijks geldt voor het gedoe om de bonus voor zorgmedewerkers.
Victoriaans
Eenzijdig aandeelhouderskapitalisme dreigt te verworden tot een soort Charles Dickens-economie waarin winsten floreren, maar de verdeling niet alleen onrechtvaardig is, maar ook economisch niet te rechtvaardigen vanuit het risicorendementsdenken. Ook als mensen aan de onderkant van de arbeidsmarkt makkelijker vervangbaar zijn en daarom een slechtere onderhandelingspositie hebben, zijn er grenzen. Je zou zelfs verder kunnen gaan en betogen dat de opkomst van het populisme (mede) is ontstaan uit onvrede met de scheve verdeling van de opbrengsten van het kapitalisme.
Welvaartsstaat
We zijn sinds de 20ste eeuw wel wat verder dan in de Victoriaanse tijden. Het optuigen van de welvaartsstaat heeft gezorgd dat er opvang is voor kwetsbare groepen die door uiteenlopende redenen in de problemen gekomen zijn. De 21ste eeuw laat zien dat dit niet voldoende is: een te sterke focus op aandeelhouderswaarde leidt tot een onbalans. Niet zozeer voor de economie in enge zin (bbp-groei), maar voor brede acceptatie van het concept van kapitalisme. Vrij naar Churchill: 'Kapitalisme is een waardeloos systeem, maar de rest is nog slechter'.
Geen links betoog
We zullen iets moeten verzinnen om de factor arbeid beter te belonen ten opzichte van de factor kapitaal. Dat is geen ‘links’ betoog om zielige mensen te helpen. Liberalen zijn er enorm mee gebaat dat het door hen zo geliefde systeem tevens de steun van de bevolking heeft. Ook het idee om het nemen van risico’s te belonen komt niet uit de linkse hoek.
#hoedan
Maar wat kunnen we bedenken om de balans te herstellen? Een paar jaar geleden verzon Arjen Lubach #hoedan omdat hij zich in een uitzending verbaasde dat Geert Wilders wel allerlei gouden bergen beloofde maar nooit zei hoe hij die ging realiseren. Ook hier moeten we met de billen bloot en met concrete plannen komen. Al is er geen silver bullet om de factor arbeid te versterken, er zijn ideeën. Zo kan men met een negatieve inkomstenbelasting (een soort basisinkomen) de onderhandelingspositie van de factor arbeid versterken: of een erfenisbelasting instellen voor miljonairs invoeren, de coöperatie opwaarderen of investeren in een betere arbeidsinspectie. Of gewoon de minimumlonen verhogen, wat minder banen kost dan men vaak denkt.
Vooruitzichten
Maar misschien zijn er nog tien andere en betere ideeën. Ik hoor ze graag. En als u niet overtuigd bent van het risicorendementsidee, het vooruitzicht van een tweede termijn voor Trump, Baudet als premier of viruswaanzinnigen die corona (niet) te lijf gaan, moet de ogen toch openen. Het populisme dat veel stuk maakt en niets oplost, is een aannemelijk bijverschijnsel van een kapitalisme dat een reset nodig heeft. Never waste a good crisis is te cliché, maar het virus dwingt ons wel tot reflectie.
Charles Dickens
Toen Dickens Preston bezocht waar in die tijd veel stakingen waren zei hij 'political economy is a mere skeleton unless it has a little human covering and filling out, a little human bloom upon it, and a little human warmth in it'. Dickens kwam in termen van oplossingen zelf niet veel verder dan wat critici 'Kerstman filosofie' noemde: algemene oproepen tot meer saamhorigheid. Het beter belonen van arbeid is evenwel geen kwestie van Robin Hood of sentimentele zoetsappigheid.
Arbeid en economie
Arbeid beter betalen appelleert niet alleen aan rechtvaardigheid, maar zorgt ook voor politieke stabiliteit. De onderkant van het loongebouw optillen leidt tot minder stress, minder schulden en armoede, minder verzuim en een groter commitment, wat allemaal tot productiviteitstijgingen leidt. Een neveneffect is nog dat bepaalde activiteiten die niet meer rendabel in Nederland worden, in lageloonlanden worden uitgevoerd. Dat lijkt me ook al geen grote ramp. En tot slot, juist aan de onderkant leidt een hoger loon tot meer consumptieve uitgaven. Politieke partijen van links tot rechts weten wat ze te doen staat tijdens de komende verkiezingen.
Marcel Canoy is is distinguished lecturer Erasmus School of Accounting and Assurance, als zorgeconoom verbonden aan de Vrije Universiteit Amsterdam, en daarnaast onder meer adviseur van ACM.
Foto: Jordan Rowland via Unsplash.com