COLUMN De schuldwolf

Kom je in de schulden? Dan kun je beter niet in Nederland wonen. Al jaren zijn de problemen bekend. De schuldeisers dringen als bezetenen om de plek bij de voordeur, de Belastingdienst voorop. Maar de schuldenaar komt daardoor alleen nog maar in grotere problemen. Uiteindelijk wint niemand. De schuldenaar niet, die onnodig lang op de blaren moet zitten en in de stress geraakt. De schuldeisers niet, want van een kale kip kun je niet plukken. En de samenleving ook niet, want die wordt met hoge kosten geconfronteerd.

Dat dit geen abstracte materie is blijkt uit een bericht op de voorpagina van de Volkskrant vandaag, alsook uit een serie uitzendingen van het Tv-programma de Monitor: Er gaat iets fundamenteel fout in ons land.

Inadequaat handelen overheid

Een voorbeeld. Een familie in Uitgeest komt door toedoen van (nota bene!) de gemeente in de financiële problemen. Behalve de gemeente zelf, die alleen maar bezig is haar smerige straatje schoon te vegen, zijn alle betrokkenen het eens. De familie, de betrokken advocaten, de buren, de banken, de media: hier zijn mensen buiten hun schuld in de problemen gekomen.

Als gevolg van een inadequaat systeem heeft het jarenlang geduurd voordat deze familie het leven weer een beetje kon oppakken. Ondertussen is veel schade geleden; onder meer heeft de vrouw des huizes ernstige gezondheidsklachten gekregen.

Van de regels afwijken kan niet

Er zijn twee hoofdredenen waarom dit soort situaties zo moeilijk blijken voor de samenleving. Ten eerste voert niemand de regie. Alle betrokken partijen hebben zo hun eigen regels en wetgeving en hun eigen belangen (die onderling vaak strijdig zijn) hetgeen coördinatie ernstig bemoeilijkt. Terwijl de schuldenaar sowieso op grote achterstand staat door de combinatie van stress en gebrek aan kennis en mogelijkheden om juridische bijstand te vragen.

Een tweede reden is dat binnen de bestaande regels partijen nauwelijks discretionaire bevoegdheden hebben om van de regels af te wijken als de situatie daarom vraagt. Zo bleek het een gigantische klus voor de betrokken bank om de man des huizes zijn eigen bedrijf te laten houden. En dat terwijl de bankmedewerker de zaak inhoudelijk zo klaar als een klontje vond. Iemand heeft namelijk bedacht dat een schuldafwikkeling vereist dat mensen hun eigen bedrijf moeten opgeven. Nu zijn er best omstandigheden die dat logisch maken, maar er zijn net zo goed omstandigheden waarin dat volkomen idioot is, zoals bij dit geval.

Discretionaire bevoegdheden om af te wijken van regels zijn juist belangrijk in situaties waarin grote verschillen tussen gevallen bestaan. Bij schulden maakt het nogal wat uit of de betrokkenen zelf schuldig zijn aan het ontstaan van de problemen, wat hun verdiencapaciteit is, wat hun geestelijke gesteldheid is en of sprake is van andere sociale problemen. Bij gevallen waar het botte pech is, maar verder weinig aan de hand is, past barmhartigheid en ruimhartigheid (en geen naargeestig calvinistisch schuld-boete denken), terwijl in andere gevallen een strengere aanpak mogelijk gepaster is.

Overheid moet coördinatieproblemen oplossen

Bij complexe coördinatieproblemen is de overheid de aangewezen speler om in actie te komen. Maar hoe? Daar wordt al jaren over gepraat zonder veel progressie. Vooral de Belastingdienst is vaak ambtelijke spelbreker omdat die zijn voorkeurspositie niet wenst op te geven.

We moeten uit een ander vaatje tappen. In de cultfilm Pulp Fiction van Quentin Tarantino is John Travolta verantwoordelijk voor de incasso (van een drugsbende weliswaar, maar a la). Als er problemen ontstaan die Travolta en zijn incassomakker niet meer de baas kunnen, wordt “The Wolf” ingeroepen, gespeeld door Harvey Keitel. The Wolf heeft verregaande bevoegdheden, is de rust zelve en zorgt voor logistiek en coördinatie. Het mooie van The Wolf is dat hij de incassomannen hun eigen zaakjes laat opruimen, maar er wel voor zorgt dat het werk gedaan wordt.

Zweeds model: Incasso en schuldhulp onder één dak

We hebben in Nederland een schuldwolf nodig. Indien de problemen te ingewikkeld worden, kan de gemeente de hulp van de Wolf inroepen. We hoeven het wiel niet opnieuw uit te vinden want in Zweden is er al iets dergelijks.

In Zweden is er maar één partij die beslag mag leggen, dat is de SEA (Swedish Enforcement Agency). Alle vorderingen die na incassomaatregelen open blijven staan worden bij de SEA aangemeld. Bij de SEA zitten incasso en schuldhulpverlening in één hand. Bovendien heeft Zweden een register met openstaande schulden. Dat is best handig.

Bij complexe schuldsituaties veegt de Wolf alle overheidsvorderingen bij elkaar en gaat met private schuldeisers onderhandelen. Doordat de Wolf als primaire incassopartij veel meer overzicht heeft over de openstaande vorderingen, kan niet alleen een hoop geld moeite, stress en irritatie bespaard worden, maar tevens een betere persoonsgerichte incassostrategie worden ingezet.

We hebben een Schuldwolf nodig

De voordelen zijn evident. Het is niet nodig voor elke overheidsinstantie om energie te steken in het contact krijgen met bewoners. De Wolf kan dit prima. In overleg met de gemeente kan worden bepaald - al naar gelang de persoonlijke situatie – of een minnelijk schikking aan de orde is of een andere aanpak. Tevens kan bezien worden wat een redelijke verdeelsleutel is van de terug te betalen vorderingen. Ook kan altijd een check plaats vinden of mensen al schuldhulpverlening ontvangen of bekend zijn bij andere hulpverlenende instanties.

Het ligt voor de hand de pilot op te zetten door gemeentes de mogelijkheid te geven bij de Wolf aan te kloppen voor schrijnende gevallen. Bij een eventuele landelijke invoering zou dat nog niet de belangrijkste meerwaarde zijn, want juist het vroeg opsporen van problemen is iets dat in het huidige systeem ontbreekt en veel ellende veroorzaakt.

De kern van die verandering zit in de regie en de verregaande bevoegdheden. Juist omdat er geen coördinatie is tussen schuldeisers, gaat het mis. Coördinatie kan alleen ontstaan door een centrale partij grote bevoegdheden te geven. In Pulp Fiction loopt het met de incassomannen niet goed af, ondanks de ingreep van The Wolf. Maar het echte leven is gelukkig geen Tarantino film.

Marcel Canoy is distinguished lecturer Erasmus School of Accounting and Assurance, en columnist voor www.socialevraagstukken.nl.

Foto: Still uit Pulp Fiction