COLUMN Doe het paarse krokodillenspel

De Zwolse huisarts Marco Blanker scoorde onlangs bonuspunten. Hij sierde een onzinbrief van een verzekeraar op met een stempeltje van een paarse krokodil. Het dier is bekend uit een hilarische oude Ohra-reclame. Een moeder komt met haar dochtertje een vergeten paarse krokodil ophalen in het zwembad. De krokodil is zichtbaar in beeld, maar in plaats van hem gewoon aan te reiken, haalt de zwembadman een formulier van een stapel die moeder mag invullen. Tweezijdig. Met blokletters. Sindsdien staat de paarse krokodil voor bureaucratische nonsens.

Blanker fulmineert: ‘Hoog in de lijst van irritatie staan de verwijzingen logopedie, verlengingsaanvragen voor fysiotherapie en voor logopedie, en aanvragen voor hulpmiddelen, zeker als dit om een nieuwe verstrekking gaat vanwege slijtage van de vorige. We hebben als huisarts gewoon geen verstand van onder andere logopedie maar worden wel geacht een indicatie af te geven.’

Zorg

Blanker is niet de enige in de zorg die zich periodiek moet verbijten. Zo kunnen longarts Sander de Hosson en verpleegkundige/bestuurder Caren Kunst alleen al op basis van eigen ervaringen samen een kloek boek vullen met onnodige regels, vooral wat er wel en niet mag rond het levenseinde, in de fysiotherapie of de thuiszorg. Onnodige indicaties, ziekelijke controles of bizarre vertragingstactieken, ze hebben alles langs zien komen. Incidenten waar niet zelden een kleuter in drie seconden kan zien dat iets gewoon geregeld moet worden. Dat doet pijn.

Rabobank

Als u denkt dat dit typerend is voor de zorg, dan vergist u zich. In mijn boek over de Rabobank kwam ik meerdere voorbeelden tegen van professionals die iets wilden doen wat goed voor de klant èn voor de bank was, maar in bureaucratische nachtmerries belandden.

Dementie

Ook mijn recente ervaringen op het gebied van de sociale benadering van dementie, samen met hoogleraar Anne-Mei Thé, leidden tot verbazing over hoe moeilijk het is om iets voor elkaar te krijgen als er niet binnen de bureaucratische lijntjes gekleurd kan worden. Terwijl dit evident in het belang is van: patiënt, naasten en land.

Sociale domein

En alsof het nog niet genoeg is, ook in het sociale domein is het vaak geen feest, zoals ik hier meer dan eens uit de doeken heb gedaan, onder meer bij mensen met schulden die het toch al zwaar hebben.

Den Haag

Is Den Haag doof voor de grieven? Nou misschien niet. Het pleiten voor ontschotten is nu zelfs doorgedrongen tot ministeries waar heuse ontschotambtenaren aan het werk zijn. Nou veel plezier, want de schotten in Nederland zijn vaak van schokbeton.

Experimenten

In die eerdergenoemde stukken pleitte ik voor sociale experimenten die de schotten moesten doorbreken. Drie keer raden: die experimenten hebben zelf last van schotten en dreigen te zinken in dezelfde bureaucratische moerassen.

Superjoker

We moeten het daarom over een andere boeg gooien. In plaats van de krokodil als ludiek symbool voor onvrede gebruik ik onze paarse vriend voor een keileuk maar bloedserieus spel. Elke professional die met regels te maken heeft, krijgt een voorraad symbolische paarse krokodillen. Helemaal gratis. Die krokodillen mag hij of zij inzetten als superjoker op het moment dat er sprake is van een onzinregel. Stel een zorgverzekeraar wil iets verbieden: arts zet krokodil in; sorry het mag toch.

Onnodige regels

Het spel van paarse krokodillen is niet alleen om professionals te vrijwaren van onnodig of irritante regels. Er zijn regels nodig om het krokodillenspel in goede banen te leiden. Het eerste dat nodig is, is een eenvoudige administratie van de krokodillen. Geen extra bureaucratie natuurlijk! Zonder ordentelijke administratie kan niet geleerd worden. Stel een verzekeraar (het hoeven echt niet altijd verzekeraars te zijn die de boeman spelen natuurlijk) krijgt voor hetzelfde vergrijp meerdere krokodillen van verschillende professionals: dan wordt het tijd om de regel eens nader te bekijken, want dan is het waarschijnlijk geen incident.

Vrije ruimte

De paarse krokodil als superjoker is niet alleen om onzinregels aan de kaak te stellen. Veel regels zijn helemaal niet onzinnig, maar er moeten altijd uitzonderingen mogelijk zijn op die regels. Ook goede regels zijn nu eenmaal gebaseerd op gemiddelden en kunnen zelden anticiperen op alle uitzonderingen. Die uitzonderingen zijn vaak hemeltergend moeilijk te managen. Professionals kunnen de superjoker gebruiken om hen wat vrije ruimte te geven.

Eigen verantwoordelijkheid

Professionals zelf zijn niet vrij van zonden. Ooit vertelde hoogleraar economie Eric Bartelsman tegen mij dat hij voorstander was van ‘never ask for permission for something you can apologise later’. Dat is geen oproep tot anarchie. Regels zijn geen substituut voor nadenken. De zwembadmedewerker had echt niet op zijn kop gekregen als hij de krokodil gewoon had overhandigd in plaats van naar een formulier te grijpen. De paarse krokodil moet daarom alleen als superjoker worden ingezet als het niet anders kan.

Evaluatie

Een volgende stap in dit mooie spel is een evaluatie na een bepaalde periode (zeg: half jaar). Hoeveel krokodillen zijn ingezet? Gebeurde het vaker in de ene sector dan in de ander? En waarom dan? En werd er vaak misbruik van de krokodillen gemaakt door professionals om nuttige regels schielijk te ontlopen?

Lessen

De evaluatie kan veel nuttigs opleveren, waarvan het schrappen van regels er maar een is. Soms kan een regel simpel aangepast worden of een uitzondering geformuleerd worden. In extreme gevallen, als blijkt dat dingen echt niet werken, kan de minister in actie komen, desnoods met een wetswijziging. En de krokodillen vormen een instrument om de dialoog op gang te brengen tussen hen die regels maken en hen die regels uitvoeren. Dat alleen al is dikke winst.

Interne regels

Als het voor de wereld van beleid en politiek een brug te ver is om te gaan spelen met paarse krokodillen, dan verhindert niets instellingen en bedrijven zelf om hiermee te beginnen. Want laten we niet vergeten dat de helft van de bureaucratische irritatie komt door interne of door de sector zelf opgestelde regels.

Motivatie

Het paarse krokodillenspel maakt van een irritatie iets constructiefs. Geen gesteggel, maar dialoog. Professionals krijgen invloed op de uitvoering van regels en kunnen uitzonderingen beter managen. Arbeidsvreugde stijgt via formulieren. Wie had dat gedacht. Ohra, bedankt.

Marcel Canoy is distinguished lecturer Erasmus School of Accounting and Assurance, en columnist voor www.socialevraagstukken.nl.