De voorzitter van de Adviesraad Migratie Monique Kremer wees er onlangs nog eens op dat asielmigranten te vaak gedwongen aan de kant staan. Ze zei onder meer dat asielmigranten pas aan het werk mogen als hun asielaanvraag ten minste zes maanden in behandeling is. En dat ze wanneer ze aan de voorwaarden voldoen, maar 24 weken per jaar aan de slag mogen. Niet echt een opstap naar een duurzaam asiel- en integratiebeleid dus.
We bieden erkende asielmigranten een veilig toevluchtsoord, in ruil daarvoor verwachten we dat ze volop meedoen. Terecht zou je kunnen stellen, maar om nou te zeggen dat we ze een reële kans geven om te participeren, is misschien wat overdreven. De huidige stand van zaken duidt er in ieder geval niet op. Na vijf jaar is minder dan de helft van de asielmigranten aan het werk.
Het zou onheus zijn om alleen de wetgever hierop aan te spreken. Ook de weinig toegankelijke arbeidsmarkt speelt een rol. Uit mijn literatuuronderzoek naar de barrières tussen nieuwkomers en de arbeidsmarkt blijkt bovendien dat een gemis aan relevant sociaal kapitaal de nieuwkomer parten speelt.[i]
Bonding en bridging
Als we over sociaal kapitaal spreken dan moeten we het onderscheid aanhouden dat de Amerikaanse politicoloog Robert Putnam maakt. Tegenover de koestering van de banden met familie, vrienden, clan of landgenoten (bonding), staat het aangaan van relaties die de ‘eigen’ groep overstijgen (bridging).
Of bridging noodzakelijkerwijs ten koste gaat van bonding laat ik hier verder onbesproken, maar het heeft er alle schijn van dat mensen uit de eigen groep niet per se degenen zijn die de asielmigrant het best kunnen helpen bij het navigeren op de voor hem of haar vreemde arbeidsmarkt. Mensen buiten de eigen groep kunnen dat allicht beter. Alleen hoe knoop je als asielmigrant, weggestopt in een AZC, niet al te dicht bij de grote steden, relaties met anderen aan, liefst met mensen die de weg weten in de samenleving?
Barrières
In hun geboorteland hebben asielmigranten vaak bewezen dat ze iets kunnen, en dat willen ze hier ook doen. Tot hun grote frustratie stoten ze echter geregeld op barrières. Voor mijn onderzoek sprak ik onder meer met een Syrische opticien in een AZC die naar de markt wilde om te helpen met schoonmaken. Gratis. Mocht niet, want hij had geen werkvergunning.
Asielmigranten krijgen het stigma dat ze vrijwel niets kunnen en voortdurend hulp nodig hebben
Als je dat vaker overkomt, gezien de lange duur van een aanvraagtraject voor een vluchtelingenstatus is dat niet onwaarschijnlijk, begin je op zeker moment aan jezelf te twijfelen. Kan of mag ik eigenlijk wel iets bijdragen? En als wat? Je diploma’s worden namelijk niet erkend. Je mag al blij zijn dat je als hoogopgeleide onkruid mag schoffelen bij de plantsoenendienst. Als je voorheen een goede baan had, status en een groot sociaal netwerk, krijg je het gevoel dat je identiteit je is ontnomen.
Asielmigranten krijgen het stigma dat ze vrijwel niets kunnen en voortdurend hulp nodig hebben. Het geestelijke welzijn van de mensen die ik heb gesproken, is daardoor aanzienlijk afgenomen.
Uitweg
Is er een uitweg uit dit dilemma? Kennis- en netwerkorganisatie Platform 31 deed in 2017 een verkennend onderzoek naar de mogelijkheid voor asielmigranten om via het ondernemerschap hun deelname aan de samenleving te vergroten. De conclusie van het onderzoek was dat ‘het starten van een eigen bedrijf in Nederland voor nieuwkomers een reële optie is, mits er aan een aantal voorwaarden wordt voldaan’.
Forward Inc. is een initiatief dat asielmigranten helpt om aan de voorwaarden te voldoen. Ze biedt asielmigranten de mogelijkheid om op gestructureerde manier het bedrijfsleven te verkennen. Dat wil zeggen: elke cursist krijgt een team toegewezen, van een of twee mensen uit het bedrijfsleven plus twee á drie universitaire studenten en iemand van Forward Inc. zelf. In vier maanden werkt de asielmigrant samen met dit team aan het opstellen van een businessplan. Dat laatste is voorwaarde van de gemeente. Mensen met een uitkering mogen namelijk niet zomaar een bedrijf beginnen. Als het businessplan eenmaal is goedgekeurd, worden de cursisten vervolgens klaargestoomd voor een pitch-event, waarop ze hun ondernemingsplan presenteren aan investeerders en andere belangstellenden.
Geef asielmigranten coaches die hen stimuleren om relaties aan te gaan en ondernemingen op te starten
Forward Inc. biedt ook programma’s aan asielmigranten aan die bij nader inzien toch niet over een ondernemersgeest blijken te beschikken. Die worden ondersteund om het werk te doen waarvoor ze ooit zijn opgeleid. Ik sprak bijvoorbeeld iemand die twee jaar geleden een consultancybedrijf begon, om bedrijven te adviseren bij hun verduurzaming. Dat bleek na verloop van tijd geen succes. Via Forward Inc. is het hem echter wel gelukt om, middels een extra programma, een betaalde baan in zijn vakgebied te vinden.
Stimuleren, niet regelen
In een september vorig jaar gepresenteerd advies, vraagt de Adviesraad Migratie de overheid onder meer om ‘verbetering van de erkenningsprocedures voor buitenlandse diploma’s, meer investeringen in taalonderwijs en het verruimen van de toegang tot de arbeidsmarkt voor asielzoekers en gezinsmigranten.’
Ik zou daaraan willen toevoegen dat het voor asielmigranten gemakkelijker moet worden gemaakt om een eigen onderneming te beginnen. Ofwel, verlos ze van casemanagers die alles regelen, en geef ze coaches die hen stimuleren om relaties aan te gaan buiten de eigen kring en ondernemingen op te starten. Het is tijd voor een meer lange termijnvisie op integratie. Ook al wordt de onderneming geen succes, het verkennen van de arbeidsmarkt in de rol van ondernemer doet wonderen voor iemands zelfredzaamheid. De asielmigrant die het gevoel heeft dat hij zelf in de driverseat zit, integreert eerder en beter.
Joris Amin is promovendus aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Hij is gespecialiseerd in onderzoek naar ondernemerschap onder nieuwkomers.
[i] Amin, Joris; The trials and tribulations of refugee entrepreneurs; Research Master Business in Society, 2019
Foto: DFID - UK Department for International Development (Flickr Creative Commons)