Dossier

Reflecties op en na corona

Hoe verandert de coronacrisis ons samenleven? Onze omgangsvormen, de sociale ongelijkheid en het economisch bestel? In dit dossier nemen en krijgen sociale denkers het woord, en proberen we grip te krijgen op de wereld na corona.

Ons eigenbelang staat voorop in de coronabestrijding
Mensen reageren verschillend in crisissituaties. Dat zagen (zien) we bij de coronapandemie, maar ook bij de ebolacrisis in Sierra Leone in 2014. Waar deze verschillen vandaan komen, is volgens antropoloog Ginny Mooy misschien wel één van de belangrijkste vraagstukken binnen de pandemiebestrijding.
Door Ginny Mooy
18 juli 202212 juli 2022
- Gedrag
- Pandemie
Wie coronasteun nodig had, is er het minst tevreden over
Vaak wordt verondersteld dat eigenbelang bepaalt of mensen tevreden zijn met sociale voorzieningen. Hoogleraar Paul de Beer onderzocht of dit ook geldt voor de coronasteunmaatregelen van de overheid voor werknemers en zelfstandigen.
Door Paul de Beer
14 juli 2022
- Arbeid & Economie
- Pandemie
Manoeuvreren tussen pandemie en oorlog vereist democratische stuurmanskunst
We waren de coronacrisis nauwelijks te boven, of de Oekraïnecrisis verscheen. Om die megacrises, en ‘kleinere’ noodsituaties, de baas te kunnen, wil de overheid daadkrachtig kunnen optreden. Daarmee zet ze de democratie echter op het spel, waarschuwt bestuurskundige Joram Feitsma.
Door Joram Feitsma
8 juli 2022
- Polarisatie
- Politiek
INTERVIEW — Sociaalpsycholoog Kees van de Bos: ‘Er is groeiende onzekerheid over de overheid’
Het corona-virus levert verhit debat op, tot aan bedreigingen en brandstichting. Sociaalpsycholoog Kees van de Bos is niet gerust op de afloop van de huidige polarisatie in de samenleving. ‘De gevolgen van het virus zijn al bijna anderhalf jaar een permanente belasting. Het onderlinge geduld neemt af.’
Door Piet-Hein Peeters
22 september 202122 september 2021
- Gedrag
- Pandemie
INTERVIEW — Charles Agyemang: ‘Het niet aanpakken van ongelijkheid komt ons duur te staan’
Wie de pandemie wil bestrijden en de komende wil voorkomen, moet zich inzetten voor het aanpakken van ongelijkheid, vindt Charles Agyemang. ‘Ongelijkheid op zijn beloop laten, komt samenlevingen duur te staan.’
Door Piet-Hein Peeters
23 augustus 202124 augustus 2021
- Ongelijkheid
- Pandemie
INTERVIEW — ‘Coronatijd opent de ogen voor de tijdsdruk waar we in leven’
De coronamaanden zorgden voor een ritmeverandering in de samenleving. We werden gedwongen anders met onze tijd om te gaan. Sociologieprofessor Tanja van der Lippe: ‘Tijdsdruk is door het virus meer een onderwerp van gesprek geworden. De ervaringen in de afgelopen periode hebben bij een aantal mensen de ogen geopend.’
Door Piet-Hein Peeters
6 augustus 20216 augustus 2021
- Pandemie
INTERVIEW — Denker des Vaderlands Paul van Tongeren: ‘Een crisis? Het was eerder een interval’
De Covid-tijd gaat ons niet veranderen, meent Paul van Tongeren, Denker des Vaderlands. ‘Deze zogenaamde crisis bood voldoende perspectief om ongeduldig te zijn, en om hoop te houden op de terugkeer naar de tijd vóór het virus.’
Door Piet-Hein Peeters
6 juli 20213 augustus 2021
- Pandemie
Zet de klok vooruit, investeer in sociale preventie!
Het afschieten door de rechter van de avondklok kan ook opgevat worden als een belangrijk signaal, betoogt Jean- Pierre Wilken. Een keerpunt om eens goed na te denken over de consequenties voor ons sociaal verkeer.
Door Jean Pierre Wilken
16 februari 202117 februari 2021
- Pandemie
- Zorg & Welzijn
Hoeveel ruimte voor eigen verantwoordelijkheid is er nog met een avondklok?
Dan toch nog een avondklok. Daarmee lijkt er weinig over van de ‘intelligente’ crisisaanpak, die vertrouwede op het gezond verstand van burgers die in crisistijd hun eigen verantwoordelijkheid zouden nemen. Nu we verplicht avond aan avond binnen zitten, begint wellicht het terugverlangen naar die ‘intelligente aanpak’ met meer individuele manoeuvreerruimte. Maar, hoeveel bewegingsruimte liet die nu eigenlijk?
Door Pieter Dronkers
26 januari 202125 januari 2021
- Ethiek
- Pandemie
Pandemie verscherpt tegenstellingen tussen klassen, niet tussen jong en oud
Hoogleraar sociale zekerheid en participatie aan de Universiteit Utrecht Cok Vrooman maakt de balans op na bijna een jaar pandemie. Zijn conclusie: de coronaperiode raakt ouderen en jongeren verschillend, maar brengt geen scheidslijn naar leeftijd tot stand. Wel dreigt ze de klassentegenstellingen te vergroten.
Door Cok Vrooman
16 december 202016 december 2020
- Ongelijkheid
- Pandemie
Sociaal werk moet zorgen voor meer dan anderhalve meter solidariteit
In de coronacrisis zien we een revival van solidariteit, die echter wel onder druk staat. Sociaal werkers hebben goede papieren om nu het verschil te maken, maar dat gaat niet vanzelf, betoogt Monique Kremer in haar onlangs uitgesproken Marie Kamphuis Lezing.
Door Monique Kremer
27 november 202026 november 2020
- Pandemie
- Sociaal werk
We hebben geen crisisbanen nodig, maar ontwikkelbanen
Minister Wouter Koolmees van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) opperde op 27 oktober het plan om crisisbanen te creëren, om vitale sectoren te ontlasten. Hoogleraar Arbeidsmarkt Ton Wilthagen adviseert de minister om niet te spreken over crisisbanen, maar over ontwikkelbanen. Daarmee appelleer je veel meer aan de motivatie van mensen om blijvend mee te doen.
Door Ton Wilthagen
19 november 202018 november 2020
- Arbeid & Economie
INTERVIEW — Virusscepticus Kees van der Pijl: ‘Tot voor kort was ik heel goedgelovig’
Kees van der Pijl was een paar decennia docent politicologie aan de Universiteit van Amsterdam en twaalf jaar hoogleraar internationale betrekkingen aan de universiteit van Sussex. Hoe is hij in het kamp verzeild geraakt van Gezond Verstand? We vroegen het hem en namen er de tijd voor.
Door Marcel Ham, Hans van Heijningen
6 november 20209 november 2020
- Pandemie
- Politiek
De overheid kan niet anders dan arbitraire regels stellen
De overheidsmaatregelen ter bestrijding van het coronavirus worden door sommigen bekritiseerd. Eén constant punt van kritiek is dat regels ‘arbitrair’ zijn. Maar is dat wel een houdbaar argument?
Door Wim Dubbink
2 november 202028 oktober 2020
- Politiek
- Publiek management
Vorige lockdown was te rigoureus, voor sommigen
Het overheidsbeleid in de vorige lockdown was te eenzijdig gericht op het voorkómen van besmetting en chaos op de IC’s. Aandacht voor kwetsbare sociale netwerken en de kwaliteit van leven ontbrak, met onnodige angst tot gevolg. Dat moet anders nu.
Door Danny de Vries, Jeannette Pols, Julia van Weert, Aouatef Amade M’charek
13 oktober 202014 oktober 2020
- Pandemie
- Sociologisch onderzoek
Corona-solidariteit gaat ons niet redden
Onze vormen van solidariteit zijn veranderd door de coronacrisis, stelt Margo Trappenburg vast. Solidariteit met jongere generaties wordt onze belangrijkste uitdaging voor de komende jaren.
Door Margo Trappenburg
8 oktober 20207 oktober 2020
- Burgerschap
- Pandemie
Coronagrappen doen een mens aantoonbaar goed
Humor over de quarantaine helpt tegen somberheid. Met de huidige deprimerende coronacijfers en verscherpte maatregelen, is het voor veel mensen moeilijk de moed erin te houden. Waar vinden we nog inspiratie voor een leuke grap?
Door Madelijn Strick
6 oktober 202010 oktober 2020
- Gedrag
- Pandemie
Corona-burgerschap mag niet vernederen
Meer informalisering, andere vormen van kwetsbaarheid, een arbeidsmarkt met minder plek voor contact – Menno Hurenkamp ziet in het licht van deze recente ontwikkelingen een nieuwe vorm van corona-burgerschap gloren. Die mag niet vernederen, is lastig en kost tijd.
Door Menno Hurenkamp
24 september 202024 september 2020
- Burgerschap
- Pandemie
Coronacrisis vraagt om zoektocht naar het nieuwe ‘samen’
De coronacrisis is nog steeds ongekend. Voorlopig zal nog gedurende een behoorlijk lange tijd niets normaal zijn. In dit licht presenteert een groep van vijftig Tilburgse wetenschappers een nieuw denkconcept: ‘The New Common’, waarbij het woord common verwijst naar een publieke gezamenlijkheid en gemeenschappelijkheid.
Door Emile Aarts, Hein Fleuren, Margriet Sitskoorn, Ton Wilthagen
18 september 202016 september 2020
- Pandemie
- Publiek management
ANALYSE XL — Doomsday of de schade beperkt – De maatschappelijke gevolgen van Covid-19 in vier scenario’s

In tijden van grote onzekerheid is het zoeken naar houvast. Ook wetenschappers weten vooral wat ze niet weten. We weten dat kwetsbare groepen disproportioneel hard getroffen worden, maar tasten in het duister of de schade tijdelijk is of permanent. Maar in al die onzekerheid is wel enige orde te scheppen door het schetsen van verschillende maatschappelijke scenario’s.
ANALYSE XL — Investeren in fundamenten en kwaliteit van onze samenleving is hard nodig

De coronacrisis toont nog weer eens aan dat economie en volksgezondheid nauw met elkaar zijn verbonden. Dat besef was er al in de 19de eeuw, toen overheden grootschalig investeerden in riolering en andere publieke hygiëne. Tweehonderd jaar later gloort het inzicht dat alleen een duurzame economie toekomstige pandemieën kan beheersen of voorkomen, betoogt voormalig voorzitter van de WRR André Knottnerus.
Rechtvaardige autoriteiten zijn als pantserbeits
De huidige coronacrisis vergde niet alleen bestuurlijk drastische maatregelen, maar het is ook een hele klus om uit de mentale noodtoestand te geraken waarin we terecht zijn gekomen in deze alarmerende tijden. Kees van den Bos legt uit wat er aan de hand is, en hoe belangrijk rechtvaardige autoriteiten hierbij zijn.
Door Kees van den Bos
23 juni 202022 juni 2020
- Bemoeizuchtige overheid
- Rechtvaardigheid
Coronacrisis leidt tot enorm verlies aan werk en menselijk kapitaal
De Nederlandse Bank verwacht dat volgend jaar meer dan 700 duizend Nederlanders zonder werk zitten, meer dan een verdubbeling van het aantal werklozen van voor de coronacrisis. Het voortduren van de crisis leidt tot een enorme afbraak van menselijk kapitaal, de enige natuurlijke hulpbron waarover ons land beschikt, nu we nauwelijks nog aardgas oppompen.
Door Joop Schippers
20 juni 202022 juni 2020
- Arbeid & Economie
- Pandemie
Corona toont ons de grenzen van het normale
Bij elke crisis worden we gedwongen om stil te staan. Onze normale routine wordt verstoord. Dat geldt nu ook. Maar wat Halleh Ghorashi opvalt bij deze coronacrisis is dat ze, anders dan de financiële en vluchtelingencrisis, ieder mens treft, al is het niet in gelijke mate. Daarom zijn de effecten breder en is de impact op wat we normaal vonden groter.
Door Halleh Ghorashi
15 juni 202011 juni 2020
- Ongelijkheid
- Pandemie
INTERVIEW — Paul Frissen: Overheid kan geen angst wegnemen
In de coronacrisis moet de overheid zich beperken, zegt Paul Frissen, hoogleraar bestuurskunde aan de Tilburg University en voorzitter van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB). Ze kan de angst van mensen niet wegnemen en behoort ver weg blijven van preventiedenken. Transitiepausen die in elke crisis een kans zien, moet ze negeren.
Door Jan van Dam, Marcel Ham
13 juni 202027 juli 2020
- Pandemie
- Publiek management
INTERVIEW — Carsten de Dreu: Coördinatie is een antwoord op polarisatie
Eerst was er kuddegedrag. Nu vallen we weer uiteen. Maar scheidslijnen van voor corona kunnen wel eens definitief geslecht zijn, analyseert psycholoog Carsten de Dreu. ‘Etniciteit en cultuur zijn slechts symbolen om snel te kunnen inschatten of er wederkerigheid is. Is die oké, dan ga je ervoor.’
Door Piet-Hein Peeters
6 juni 20206 juni 2020
- Gedrag
- Pandemie
Meer ruimte voor de ‘commons’?
De vele tijdelijke solidariteitsacties van de afgelopen weken laten zien dat aan innovatieve ideeën geen gebrek is in Nederland. De vraag is alleen: hoe ervoor zorgen dat ze van een ‘nice-to-have’ evolueren naar ‘here-to-stay’?
Door Tine de Moor
23 mei 202021 mei 2020
- Arbeid & Economie
- Burgerparticipatie
INTERVIEW — Denise de Ridder: ‘Geef ruimte aan de creativiteit van mensen’
De anderhalve meter-samenleving wordt stapje voor stapje ontwikkeld. Geboden helpen daar niet bij, zegt hoogleraar Denise de Ridder. ‘Er zijn maar twee manieren waarop je gedragsverandering echt volhoudt: het moet makkelijker worden of leuker.’
Door Piet-Hein Peeters
21 mei 202022 mei 2020
- Gedrag
- Pandemie
We doen het samen … maar met wie dan?
Het begon zo goed: samen overwinnen wij het virus! Samen klappen voor de zorgverleners, met z'n allen 'Zing, vecht, huil, bid, lach, werk en bewonder' zingen en met elkaar wennen aan het 'nieuwe normaal'. Het nieuwe en ongewisse bracht ons samen, maar als dat wat lang gaat duren dan wordt het minder samen, en minder leuk.
Door Marian Verkerk
14 mei 2020
- Ethiek
- Pandemie
Ook in onze familie-appgroep liepen de coronagemoederen hoog op
Discussies over het bestrijden van de coronacrisis ontaarden in moddergooien en polarisatie, constateren Anne-Maria van Hilst en Jaron Harambam. Ook in hun eigen familie-appgroep bleek een respectvolle gedachtenuitwisseling lastig. Tijd voor dialoog, bepleiten zij daarom.
Door Anne-Maria van Hilst, Jaron Harambam
10 mei 202011 mei 2020
- Burgerparticipatie
- Pandemie
COLUMN — Gedrag en de hardware van de stad
Tot behoud van de gezondheid’, dat was het adagium van de 19e-eeuwse hygiënisten, die de volksgezondheid wilden verbeteren door preventief te werk te gaan. Gezondheidsleer richtte zich op gezond gedrag en op een gezonde samenleving, volksgezondheid stond voor een ‘solidariteit van belangen’.
Door Rineke van Daalen
1 mei 20201 mei 2020
- Pandemie
- Ruimtelijke Ordening
INTERVIEW — Gabriël van den Brink: ‘Op het moment van een crisis komt de geschiedenis open te liggen’
Het virus laat deze samenleving zien dat ze haar fundamenten heeft verwaarloosd, stelt Gabriël van den Brink. ‘We leunen nu op de individuele inzet van burgers, van professionals, terwijl de staat het maar nauwelijks bolwerkt.’
Door Piet-Hein Peeters
29 april 202028 mei 2020
- Pandemie
- Publiek management
COLUMN — Corona is helemaal niet zo slecht voor de economie: een (non-) voorspelling
Economen kunnen niet voorspellen. En in fundamenteel onzekere tijden kunnen economen al helemaal niet voorspellen. Dat het IMF met een puntschatting komt voor de verwachte daling van BBP is dan ook lachwekkend te noemen.
Door Marcel Canoy
28 april 202028 april 2020
- Arbeid & Economie
- Pandemie
Zijn is meer dan doen
Wat betekent deze crisis voor onze identiteit nu de druk van onze 24 uurs economie wegvalt en onze 'doenerigheid' als een kaartenhuis in elkaar stort? Vragen in een tijd van betekenisvolle onzekerheid.
Door Esseline van de Sande
27 april 202025 april 2020
- Gedrag
- Pandemie
INTERVIEW — Fenneke Wekker: Coronamaatregelen vergroten de afstand tussen ‘echte Nederlanders’ en ‘anderen’
Politiek socioloog Fenneke Wekker mist een kritisch publiek debat over het coronabeleid. Wat zijn de sociale kosten van de maatregelen en de wijze waarop de regering haar maatregelen communiceert?
Door Evelien Vos
25 april 202024 april 2020
- Etniciteit
- Pandemie
Alles wordt anders? Dat valt te bezien
Wordt na het corona-tijdperk alles anders, zoals glazen bolkijkers ons willen doen geloven? Socioloog Tim Reeskens reflecteert op mogelijke verschuivingen in het maatschappelijk gemoed.
Door Tim Reeskens
24 april 202024 april 2020
- Pandemie
- Politiek
Kansen voor sociale vernieuwing
Nu de coronacrisis zich in Nederland lijkt te stabiliseren, wordt volop nagedacht over hoe het leven er na, of met corona uit kan zien. Sommige normen en patronen staan op losse schroeven.
Door Jean Pierre Wilken
23 april 20205 mei 2020
- Pandemie
- Publieke omgangsvormen
Zorgplicht van werkgevers zal toenemen door thuiswerken
De coronacrisis zet de verhouding tussen werk-privé volledig op zijn kop. Werkpatronen die tot voor kort alleen door trend forecasters werden gezien, worden in rap tempo werkelijkheid. Nieuwe mogelijkheden dienen zich aan.
Door Darren McCauley
22 april 202020 mei 2020
- Arbeid & Economie
- Pandemie
Coronacrisis kan niet zonder politisering
Politisering van de coronacrisis is gemakkelijk te veroordelen. Toch zal ook crisisbestuur niet aan het politieke ontkomen, hoe zeer de beleidsstrategie ook inzet op een taal van harmonie en eenstemmigheid.
Door Joram Feitsma
20 april 202016 april 2020
- Pandemie
- Politiek
INTERVIEW — Esther-Mirjam Sent: ‘Welke economie willen we herstellen?’
De overheid moet in deze crisis niet alleen maar gul zijn, vindt hoogleraar Esther-Mirjam Sent. ‘Veel ondernemers, van klein tot groot, hebben geen buffer. Laten we met de huidige steun gelijk afspraken maken voor na de crisis.’
Door Piet-Hein Peeters
18 april 202020 april 2020
- Arbeid & Economie
- Pandemie
Ggz-cliënten lijken wel te varen bij coronacrisis
Ggz-patiënten op digitale afstand blijken opvallend positief te reageren op de coronacrisis, constateert Ed van Hoorn. Hij vermoedt dat andere zaken dan zorg nu even belangrijker zijn.
Door Ed van Hoorn
16 april 202015 april 2020
- Geestelijke Gezondheidszorg
- Pandemie
Coronacrisis en de tragiek van het bestaan
De coronacrisis is in al haar uitzonderlijkheid toch gewoon. Ze maakt deel uit van de tragiek van het bestaan waarmee we ons nu eenmaal moeten verzoenen, terwijl we toch moeten handelen, zegt bestuurskundige Paul Frissen. Neemt niet weg dat we over de politieke en bestuurlijke repercussies kunnen nadenken.
Door Paul Frissen
11 april 20209 april 2020
- Pandemie
- Publiek management
COLUMN — Liefde in tijden van corona
We zitten met zijn allen in een achtbaan die steeds sneller gaat en we hebben geen idee hoe we hieruit gaan komen, wanneer we hieruit gaan komen, óf we hieruit gaan komen. Daarom is het heel heikel om iets te schrijven over deze tijd. Het kan immers alweer totaal anders zijn als de bits van dit artikel doorgestuurd zijn naar de hoofdredacteur, er kan nog voor ik dit artikel af heb van alles gebeurd zijn, we weten het niet en niemand heeft overzicht. Toch ga ik het proberen.
Door Mieke van Stigt
10 april 20209 april 2020
- Pandemie
- Publieke omgangsvormen
INTERVIEW — Bestuurskundige Marij Swinkels: ‘A good crisis leidt ook vaak niet tot verandering’
Crises leiden vaak niet tot grote veranderingen, weet bestuurskundige Marij Swinkels. Leiders die onder druk moeten opereren vallen vaak terug op bestaande kennis of oude patronen. Openstaan voor alternatieve keuzes kan door nu al mensen vrij te maken die zich bezig houden met alternatieven.
Door Evelien Vos
9 april 202020 april 2020
- Publiek management
INTERVIEW — Socioloog en geograaf Justus Uitermark: ‘Corona is een les in wederzijdse afhankelijkheid’
Een enorm opgewekte solidariteit, ervaart socioloog Justus Uitermark in de eerste periode van corona. En nieuwe vormen van interactie. Maar hij vreest ook gruwelijke gevolgen.
Door Marcel Ham
8 april 202010 april 2020
- Pandemie
- Publieke omgangsvormen
INTERVIEW — Hans Boutellier: ‘We hoeven ons even niet meer te onderscheiden van elkaar’
Het corona-virus is een nieuw, tijdelijk groot verhaal. Deze crisis treft immers iedereen. Hans Boutellier: ‘Naast een totalitair verlangen zie ik een samenleving die bij elkaar komt.’
Door Piet-Hein Peeters
4 april 20204 april 2020
- Pandemie
- Publieke omgangsvormen
Coronavirus versnelt bestaande ingrijpende ontwikkelingen
Wereldwijd treffen landen verregaande maatregelen om de verspreiding van corona te voorkomen, van het verzamelen van locatiedata via telefoons tot het bestraffen van ‘coronahoesten’. Leven we straks in een surveillancestaat? In plaats van kristallen bollen te raadplegen, kunnen we voor de toekomst beter kijken naar wat nu relevant is.
Door Marc Schuilenburg
3 april 202010 april 2020
- Pandemie
INTERVIEW — Zorg-ethica Marian Verkerk: ‘We blijken verlegen met echt kwetsbare mensen’
Het corona-virus houdt ons ‘gezonde mensen’ een spiegel voor, vindt Marian Verkerk, hoogleraar zorgethiek. Over ons gedrag onderling en met name over ons gedrag richting die mensen die meer kwetsbaar zijn. ‘O wee, als er een bericht is over een gezond iemand, iemand zoals wij, die op een IC voor zijn of haar leven ligt te vechten.’
Door Piet-Hein Peeters
2 april 20202 april 2020
- Ethiek
- Pandemie