Er blijkt nog geen consensus bereikt te zijn in het wetenschappelijke en publieke debat over de aard en omvang van georganiseerde misdaad en de schade die deze veroorzaakt aan de economie en de democratie van de Westerse wereld. In de jaren 1990 is het concept van ‘Global organised crime’ geïntroduceerd, dat de nadruk legt op het transnationale, mondiale karakter van criminele groepen en hun activiteiten. Er is een grote overstap gemaakt in onze perceptie van internationale misdaad van de locale Siciliaanse maffia, met haar principes van omerta (zwijgplicht) en vendetta (bloedwraak) naar internationale, en soms multinationale misdaadsyndicaten, die - zo te zien - de hele wereld hebben verdeeld in de controle van markten voor illegale goederen en diensten.
In deze context spelen sommige (etnische) groepen een grotere rol dan andere en hebben ze een gewelddadige, rijke reputatie. Onderdeel van deze reputatie is ook dat zij voor politie en justitie ‘niet te bestrijden’ zijn.
Georganiseerde misdaad was en is een deel van onze realiteit en het manifesteert zich (op grote of minder grote schaal) overal in de wereld. Maar wat is de stand van zaken in de 21ste eeuw in vergelijking met de traditionele maffia en kartels, die al in de 19de en 20ste eeuw opereerden? Wat zijn de belangrijkste criminele activiteiten van de grootste organisaties, en wat zijn de trends en ontwikkelingen binnen en tussen deze organisaties. Last but not least: hoe reageren politie en justitie op deze ontwikkelingen? Om te beginnen een paar voorbeelden van de grensoverschrijdende georganiseerde misdaad in het nieuwe millennium.
Misdaad uit Colombia, Mexico, Japan en Rusland
Colombia blijft haar leidende positie houden in de internationale cocaïnebusiness. Sinds de ontmanteling van de Colombiaanse drugskartels is het cocaïneverkeer richting de VS wel overgenomen door criminele groepen uit Mexico. Zeven criminele ‘families’, waarvan de belangrijkste het zogeheten Golf Kartel is, hebben nauwe banden met zakenmensen en corrupte justitiemedewerkers, en onderhouden de groepen van Zetas: paramilitairen. Criminologen praten over een verschuiving van traditionele huurmoordenaars naar paramilitaire eenheden, die lijken op de Colombiaanse criminele structuren. Er wordt ook over een proces van ‘Colombianisering’ van Mexico gesproken.
Aan de andere kant van de wereld zijn Aziatische criminele groepen actief in traditionele opiumsmokkel en productie, in de gokindustrie, maar ook in nieuwe vormen van criminaliteit zoals mensensmokkel en vrouwenhandel. De Chinese Triaden (onderwereldorganisaties) opereren vandaag de dag voornamelijk in Hong Kong, maar sinds het begin van de jaren negentig ook in de VS, Europa en andere Aziatische landen.
In Japan ontwikkelde zich tijdens de Tweede Wereld Oorlog met het groeien van de zwarte markt de Yakuza. Dat was de tijd van de modernisering. In deze periode hebben Yakuza-leiders hun zwaarden voor moderne wapens geruild en de traditionele kimono’s voor donkere moderne Armani-pakken en zonnebrillen, en is de aard van de organisatie drastisch veranderd. Yakuza is vandaag de dag de grootste grensoverschrijdende criminele organisatie, die zich bezig houdt met bijna alle recente vormen van georganiseerde misdaad. In de laatste twintig jaar heeft Yakuza systematisch legale business opgekocht in de VS die zij gebruikt voor het witwassen van misdaadgeld. Opmerkelijk is echter dat ondanks alle grote veranderingen en ondanks het zakelijk karakter van hun economische activiteiten, de cultuur van Yakuza hetzelfde blijft. De belangrijkste rituelen hebben te maken met discipline en straffen, inclusief traditionele vormen van fysiek geweld (lynchen), yubitzume (snijden van vingers) tot het doden.
Ook in Rusland is de aanwezigheid van georganiseerde misdaad groot, maar ook daar vinden belangrijke veranderingen plaats. Met de hervormingen van Gorbatsjov in het eind van de jaren tachtig veranderde ook de traditionele onderwereld van zogenaamde vory v zakone (dieven in de wet). De 'beschermingsbusiness’ (afpersingen) ontwikkelde zich in een periode waarin de overheid niet in staat was om te zorgen voor economische en politieke orde. De hedendaagse georganiseerde misdaad in Rusland probeert vaak met succes om invloed uit te oefenen op Russische politiek door het penetreren in overheidsorganen. Veel vory v zakone worden gekozen in federale en regionale instanties en ze zijn legale zakenlieden geworden.
Meer internationale samenwerking nodig
De band tussen de politiek/business en de georganiseerde misdaad is moeilijk te bestrijden. De netwerken van grote criminele organisaties zijn mondiaal verspreid, hun activiteiten en communicatie, gekoppeld aan de meest moderne technologische ontwikkelingen, eisen van de justitie en politie van vele landen extra kennis over deze ontwikkelingen, goede internationale samenwerking, wat ook vertrouwen in elkaar betekent. Soms is het echter moeilijk elkaar te vertrouwen vanwege corruptie binnen deze instanties. Maar ook is voor de bestrijding van deze criminaliteit veel kennis van en samenwerking op het gebied van IT en telecommunicatie nodig. Wanneer deze niet goed verlopen blijft de global organised crime zich verder ontwikkelen.
Dina Siegel is hoogleraar Criminologie aan de Universiteit Utrecht.