Aan de bar pinnen ze een rondje voor hun vrienden. Van hun ouders lenen ze geld voor trendy schoenen. En maandelijks wordt het telefoonabonnement met onbeperkt internetten afgeschreven. Veel jongeren hebben geen idee wat hun inkomsten en uitgaven zijn. Wanneer ze uit huis gaan weten ze niet hoeveel leven kost. Hun financiële opvoeding schiet te kort en onder vrienden is schuldproblematiek nog steeds een taboe-onderwerp. Al met al lopen jongeren een groot risico om in de financiële problemen te geraken.
Jonge mensen leren jongeren over geld
Om de bewustwording rondom hun eigen financiële gedrag te vergroten, vooral ook voordat er problemen optreden en om het taboe rondom geld(problemen) te doorbreken, ontwikkelde Diversion, bureau voor maatschappelijke innovatie, in 2012 samen met het Nibud het lespakket MoneyWays. Peer educators, getrainde jonge mensen die vanwege hun leeftijd dicht bij de belevingswereld van de leerlingen staan, geven de cursus in drie lesuren (45 á 60 minuten) aan leerlingen van het mbo en de bovenbouw van het voorgezet onderwijs.
De eerste les draait om budgetteren. De peer educator laat zijn eigen budget zien en de leerlingen oefenen met budgetteren. 'Op die manier doorbreken de peer educators gelijk het taboe om over geld te praten,' vertelt Matthijs den Otter, projectleider van MoneyWays. In de tweede les gaan de leerlingen aan de slag met casussen en vertellen de peer educators over hun persoonlijke situatie of verleden. De derde les is gericht op een toekomstvisie en op struikelblokken waar leerlingen tegenaan kunnen lopen.
Effectonderzoek naar bewustwording en taboedoorbreking
Eva Klooster, Meintje van Dijk, Anna Wróblewska en Saptarshi Chowdhury Barua van het Verwey-Jonker Instituut deden onderzoek naar de effectiviteit van deze interventie. Maakt MoneyWays jongeren meer bewust van hun eigen financiële situatie en financiële risico's? Neemt MoneyWays schaamte over schulden weg en creëert het meer openheid in de klas?
Het onderzoek bestond uit een mix van kwalitatieve en kwantitatieve methoden. Klooster en haar collega's observeerden de MoneyWays-lessen bij zeven verschillende scholen, interviewden docenten van negen scholen en enquêteerden 400 leerlingen, waarvan er 125 zowel de voormeting als de nameting invulden. Voor het onderzoek is geen (wetenschappelijke) literatuur over effectief lesgeven en bewustwording gebruikt. De resultaten van de observaties, de interviews en de enquête bevestigen elkaar, wat de bevindingen van het onderzoek extra sterk maken.
Wel bewust, niet bekwaam
Uit het onderzoek blijkt dat de leerlingen na MoneyWays zich significant bewuster zijn van hun uitgaven aan consumpties buiten schooltijd en ze geven vaker aan dat zij 'als ze geld hebben, dat meteen uitgeven'. Ook docenten bevestigen dat de leerlingen zich inderdaad bewuster zijn van hun geld.
Ook lukt het de peer educators om tijdens de lessen de schaamte rondom schulden weg te nemen en een open sfeer te creëren in de klas om hier over te praten. Het lukt hen ook stillere leerlingen mee te laten doen met het gesprek. Vooral doordat ze ook over hun eigen financiële problemen vertellen.
Docenten zien na MoneyWays echter geen grote verandering in de openheid over schulden. Het 'klasklimaat' blijkt niet simpel te veranderen in een paar lessen door een buitenstaander. Peer educators, die verschillende klassen en scholen zien, onderschrijven deze analyse.
Voorkomen is beter dan genezen
De inzet van MoneyWays is om vooral het bewustzijn van de jongeren te veranderen. 'MoneyWays is geen interventie op gedrag', legt projectleider Den Otter uit. 'Het programma is preventief en niet curatief. Het is bedoeld voor alle jongeren in een klas, ook degenen die geen geldproblemen hebben. Bij jongeren op deze leeftijd is er nog kans ze te waarschuwen tegen dit gedrag in de toekomst, er is in veel mindere mate sprake van ingesleten probleemgedrag waarop we een interventie willen plegen.'
Voorkomen van slecht financieel gedrag is heel belangrijk. Eenmaal in een problematisch gedragspatroon is het moeilijk eruit te komen. 'Gedrag is ingesleten, dus nieuw gedrag moet ook inslijten,' legt Evert van Rest uit, trainingsexpert bij Movisie. 'Gedragsverandering vereist heel veel oefening in de praktijk. Voor een minimale verandering heb ik toch wel drie volle trainingsdagen nodig, verspreid over een langere periode waarbij de deelnemers tussen de trainingen door de kans krijgen om het nieuwe gedrag te doen en de effecten ervan te ervaren. Knappe jonge die dat in drie keer een uur voor elkaar krijgt.'
Kan bewustwording voldoende zijn om dit te voorkomen? Van Rest: 'Bewustwording is zeker een voorbode voor gedrag. Al zijn er ook onderzoeken die aantonen dat wat mensen vinden niet hetzelfde is als wat ze doen.'
Het onderzoek leidt direct tot verbetering van het programma
Het onderzoek van Klooster en collega's kwam in november 2016 uit. Enkele aanbevelingen hebben direct geleidt tot een aanpassingen van het lespakket, vertelt Den Otter. Diversion heeft haar doel om het taboe rondom geld te doorbreken ‘bijgesteld’ (lees: losgelaten). 'Dit ligt buiten onze invloedssfeer,' schrijven ze hierover in een rapport. De sfeer van een klas positief beïnvloeden kost meer tijd. Diversion is nu bezig met het ontwikkelen van lesmateriaal voor docenten. Ook gaan ze in het kader van dit project meer samenwerking aan met gemeenten om signalen uit de lessen bij de juiste beleidsmakers en instanties te krijgen.
Een andere aanbeveling was dat de lessen meer aangepast worden op het lesniveau en de levensfase van de leerlingen. Havo-leerlingen van 16 zijn nog niet bezig met de financiële gevolgen van zelfstandig wonen, waar mbo-leerlingen van 18 dat wel meer zijn. Den Otter: 'Daarom wordt er met de havo-leerlingen nu meer ingezet op risico's en met de mbo-leerlingen gaat het meer over praktische zaken zoals ziektekostenverzekeringen.'
Sterre ten Houte de Lange is freelance journalist.