De professional vertrouwt op zijn ambachtelijkheid

Professionals in het sociaal werk laten zich steeds meer in een wetenschappelijk keurslijf stoppen. Dat ze dit laten gebeuren hangt samen met een gebrek aan professioneel zelfvertrouwen.  Sociale professionals vergeten dat ze als ambachtslieden ook moeten vertrouwen op hun gevoel.

Om elk misverstand te voorkomen, ook ik vind dat de methodes en technieken van het sociaal werk wetenschappelijk onderbouwd moeten zijn. Alleen op die manier kan de professionaliteit van de beroepsuitoefening worden gewaarborgd en kan er zicht worden verkregen op het effect van gepleegde interventies. Waar het mij om gaat, is dat sociaal werk betrekking heeft op een wereld die niet of slechts ten dele maakbaar is.

Daarnaast wordt er aan het ‘verwetenschappelijkte’ sociaal werk regelmatig meer zekerheid toegeschreven dan gerechtvaardigd is. Te vaak wordt voorbijgegaan aan het feit dat hulpverlening uiteindelijk niet meer is dan een tussenkomst in een socialisatieproces. Een proces dat de hulpverlener, weliswaar zo goed en zo gefundeerd mogelijk, wil beïnvloeden, maar nooit volledig kan sturen. Deze sturing ligt per definitie buiten het bereik van de hulpverlener.

De angstige professional
Geregeld wordt aan de huidige professional gerefereerd als een angstige professional. Hij zou zich kritiekloos voegen naar de manager, de wetenschapper en de politicus en slechts doen wat hem gevraagd wordt. Hij neemt geen initiatief en durft niet langer te vertrouwen op zijn inschattingsvermogen. Mijn ervaring is dat dit beeld vaak klopt. Ter illustratie wil ik mijn eigen beroepspraktijk aanhalen.

Ik werk als pedagogisch medewerker in een residentiële gedragstherapeutische behandelgroep voor jongeren van 14 tot en met 18 jaar. De hulpvragen van deze doelgroep zijn zo complex, dat mijn collega's en ik ons voortdurend afvragen hoe we hiermee moeten omgaan. De onzekerheid die we hierdoor ervaren, proberen we te verminderen door onze handelingskennis te vergroten en door naar oplossingen te zoeken. Dit is enerzijds opvallend, omdat we in een veranderlijk domein werken waarin oplossing een relatief begrip is. Anderzijds is er geen aandacht voor het exploreren van die onzekerheid.

Tegenover die sterke oplossingsgerichtheid staat  een tekortschietende aandacht voor de impliciete handelingskennis, of mentale en emotionele attitude zoals Van der Laan het noemt. Hierboven noem ik dit inschattingsvermogen. Met deze term wordt een beroepshouding verondersteld waarop je als professional kunt vertrouwen. Met andere woorden: alleen de professional, uitgerust met de impliciete handelingskennis en emotionele instelling die bij het vak horen, weet zich raad met de onzekerheid die het sociaal werk karakteriseert. Wanneer hij leert omgaan met onzekerheid kan hij nieuwe betekenissen geven aan de complexiteit van het werkveld. De complexiteit wordt daardoor inzichtelijk en zelfs beïnvloedbaar. Het gaat er dus om dat professionals onzekerheid leren hanteren in plaats van beheersen.

Sociaal werk is geen beroep maar een ambacht
Van Nijnatten[1] zegt dat de agogische sector haar beroep opnieuw moet uitvinden. Dit standpunt deel ik met hem. Er is sprake van een laag professioneel zelfvertrouwen. De professional moet zich weer bewust worden van zijn eigen deskundigheid, zowel van zijn theoretische kennis als zijn inschattingsvermogen. Oftewel van zijn ambachtelijkheid. Sociaal werk is niet zozeer een beroep maar vooral een ambacht. Bij het uitoefenen daarvan zijn kennis en vaardigheden (techniek) vereist, maar met name het vermogen om met een bepaalde stijl die kennis en vaardigheden in te zetten. Het is van belang dat professionals de ambachtelijkheid van het sociaal werk onderkennen, zodat ze deze ook kunnen tonen. Voor het hanteren van onzekerheid is theoretische kennis nodig en ambachtelijkheid vereist.

Professionals beseffen dit nog te weinig. Staan voor je vak, vertrouwen op je professionele deskundigheid en inzicht hebben in je ambachtelijkheid zijn manieren om onzekerheid te hanteren. Professionaliteit fungeert in dit verband als houvast. Vooraleer professionaliteit als houvast kan dienen voor professionals is een mentaliteitsverandering nodig. Waardering voor het beroep kan alleen beginnen bij de professionals zelf. Vaak nemen ze een te afwachtende houding aan. Wanneer zij staan voor hun deskundigheid wordt het werkveld ook gedwongen hier aandacht aan te besteden.

Nathalie Grahame werkt als pedagogisch medewerkster bij een Gedragstherapeutische Behandelgroep voor jongeren van 14 tot 18 jaar bij Kompaan en de Bocht in Tilburg. Dit artikel is een ingekorte en bewerkte versie van haar artikel ‘De waarde van onzekerheid’ in de bundel ‘Meesterschap in het sociaal werk’ uitgegeven door uitgeverij SWP te Amsterdam, isbn 9789088501920.

Voetnoten:

[1] Nijnatten, C. van (2008). De angstige professional in het agogisch veld. [Bijdrage aan de studiedag ‘de angstige professional’. Associatieonderzoeksgroep Pedagogiek van het sociaal werk/ HAN]. Gent-Nijmegen.