We hebben de maatschappij met elkaar wel erg ingewikkeld gemaakt. Er is verregaande taakspecialisatie, bijvoorbeeld in de gezondheidszorg. Maar ook voor het brede sociale domein geldt dat: ouderenwerkers, jongerenwerkers, opbouwwerkers, Wmo-consulenten, schuldhulpverleners, jobcoaches, gezinsvoogden, woonbegeleiders − noem maar op. En er zijn tal van regelingen waarop kwetsbare burgers een beroep kunnen doen: huurtoeslag, zorgtoeslag, combinatiekorting, bijzondere bijstand, kwijtschelding van gemeentebelastingen. Soms werken die regelingen elkaar tegen of kennen ze allerlei uitzonderingsclausules. Het is goed dat we voorzieningen hebben voor mensen die een steuntje in de rug nodig hebben, maar ik ben enorm blij dat ik er niet van afhankelijk ben.
Het moet anders kunnen. Eenvoudiger. En beter. Het is dan ook niet zo gek dat er op allerlei fronten vernieuwende initiatieven ontstaan. Bekend zijn de sociale wijkteams die een grote vlucht nemen. Die moeten integrale hulp bieden, zodat mensen niet meer bij allerlei instanties hoeven aan te kloppen. Onderzoek van Movisie laat zien dat inmiddels 69 procent van de gemeenten al met zulke teams werkt en dat nog eens 17 procent dat op korte termijn gaat doen.
Alsof je niks uit kunt proberen zonder tegelijk te onderzoeken
Ondertussen vraag ik me wel sterk af of we voldoende leren van zo’n nieuwe aanpak, en of we investeren in dat leren. Want gemeenten hebben hun handen vol aan de nieuwe taken die ze er op sociaal en zorggebied bij hebben gekregen en ze moeten dat werk ook nog eens met veel minder geld doen dan waarover het Rijk voorheen beschikte. En dus is er voor onderzoek en evaluatie niet veel over. Landelijk gefinancierde onderzoeksprogramma’s van enige substantie zijn er niet. Het door NWO gefinancierde wetenschappelijke onderzoek staat vaak mijlenver af van de praktijk. En het meer toepassings- en praktijkgerichte onderzoek van ZonMw gaat alleen over de zorg, niet over het bredere sociale domein. Sommigen vinden het ook nog te vroeg om nu al onderzoek te doen. Er zijn zo veel veranderingen en het gaat allemaal zo snel dat dat niet zou kunnen. Mensen moeten eerst tijd en ruimte krijgen om dingen uit te proberen. Alsof het niet mogelijk is om dat gepaard te laten gaan met onderzoek.
39 procent van de gemeenten weet niet hoe wijkteams te onderzoeken
Uit de Movisie-peiling blijkt dat onderzoek naar de werking van wijkteams nog nauwelijks van de grond komt. Gemeenten vinden dat wel belangrijk: 98 procent van hen wil de sociale teams gaan evalueren. Maar 39 procent weet nog niet hoe. Ik vraag me wel af of het nodig is dat al die gemeenten dat gaan doen. Beter de middelen bundelen voor een beperkt aantal gedegen onderzoeken dan overal kleinschalige onderzoekjes doen. En voer dat onderzoek dan uit in de vorm van kenniswerkplaatsen. Daarin kunnen gemeenten, aanbieders, onderzoekers en wellicht ook burgers gelijk leren van dat onderzoek en de inzichten meteen toepassen. De huidige Wmo-werkplaatsen bieden daarvoor een mooie basis. Al kan meer sturing op de programmering van het onderzoek in die werkplaatsen beter; sommige thema’s worden veel onderzocht, andere nauwelijks (huiselijk geweld). Ook kan samenwerking met universiteiten de kwaliteit van het onderzoek nog wel versterken.
Maar ook hier geldt: laten we het niet te ingewikkeld maken. Evalueer wat goed gaat en wat beter kan, maar laat niet een nieuw circuit van werkplaatsen ontstaan.