In zeker zin is polarisatie van alle tijden. Sociale bewegingen kunnen voor onrust en zelfs escalatie zorgen. Ergens is dat ook de hele intentie achter een polariserende mobilisatiekracht: de samenleving in beweging brengen vanuit een morele heroriëntatie. Polarisatie staat, simpel gezegd, voor tegenstellingen tussen de opvattingen van mensen. Bovendien hebben sociale bewegingen die voorheen als polariserend werden beschouwd, positieve impact gehad. Denk aan alle acties van de feministische actiegroep Dolle Mina. Demonstraties voor meer crèches, toelating van vrouwen tot het opleidingsinstituut voor managers Nyenrode, ‘baas in eigen buik’-acties voor een vrije abortus, de anti-conceptiepil en gelijk loon voor vrouwen.
Ongetwijfeld hebben de politici van toen gedacht dat deze vrouwen voor ‘ontwrichting van de samenleving’ zorgden. Tweespalt en polarisatie creëerden. Maar hoe hadden wij, vrouwen, nu in het leven gestaan als zij toen niet voor onze mensenrechten hadden gestreden? Ze streden (doorgaans) met democratische middelen met een morele ambitie: gelijkheid voor en gelijke behandeling van alle vrouwen.
‘Hobbyhaters’
Flashforward. Nu zijn we in 2023. Andere tijden, andere complexe ontwikkelingen. Zo zien we dat haat online ontzettend goed gedijt en de term ‘hobbyhaters’ een feit is. Haten voor de fun kan. En online escaleert het zonder twijfel. We leven in een tijd van filterbubbels, algoritmes en ‘echo chambers’ die polarisatie als verdienmodel hebben. Daarnaast zien we het vertrouwen in de overheid kelderen.
Soms is het terecht, bijvoorbeeld omdat het mensen raakt ‒ denk aan de toeslagenaffaire of omdat de bibliotheek in een dorp de deuren sluit. Soms raakt het mensen niet direct, maar is het een uiting van wantrouwen, omdat de burger de overheid de facto niet vertrouwt. Dit laatste is ook iets van alle tijden. Denk hierbij aan ‘soevereine burgers’ die de autoriteit van de overheid niet accepteren.
‘We hebben een luisterend oor geboden, helaas kunnen we hier niets aan doen’
En daar was jij als ambtenaar, werkend voor de overheid, op het dossier Polarisatie. Met als taak om ‘daar wat aan te gaan doen’. Hoe ga je hiermee om? Veel beleidsmedewerkers hebben het zwaar. Toch kun je als overheid best een paar stappen zetten, wat nu nog te weinig gebeurt.
Zo valt het mij op dat gemeenten en overheidsinstanties te vaak zenden in plaats van ophalen. Wanneer ga je echt in gesprek met burgers? Wat dacht je ervan om meer te investeren in vredestijd? De meeste burgers willen transparantie, ze willen de motieven achter bepaalde keuzen en beleidsaanpassingen begrijpen. En dat dan niet in een memorie van toelichting op de website, bestaand uit tien A4’s met een hoop juridische onderbouwing.
Weerstand
En als je dan bij burgers langsgaat, wat gebeurt er met datgene wat ze zeggen? Hoe communiceer je dat terug? ‘Dank voor uw tijd, we hebben een luisterend oor geboden, helaas kunnen we hier niets aan doen, het is zoals het is.’ Te vaak is het voor burgers niet helder wat het doel van een gesprek is ‒ als het al een gesprek is. Meestal zijn het ‘voorlichtingsavonden’ (lees: zenden).
Niet alle soorten weerstand zijn polarisatie. Soms is het een uiting van onvermogen om op een gelijkwaardig niveau met de overheid te communiceren. Soms is het een uiting van klassenongelijkheid, armoede en/of laaggeletterdheid.
Dus mocht je de volgende keer in gesprek gaan met de burgers in jouw gemeente, denk aub vooraf goed na met welk doel je dat doet en leg ook uit wat je met de opgehaalde informatie doet. Wees vooral een gelijkwaardige gesprekspartner. Zo kun je wellicht voorkomen dat ontevredenheid overslaat naar ongewenste vormen van polarisatie.
Sahar Noor is onderzoeker, schrijver, journalist, moderator, adviseur en trainer