De meeste mensen in mijn bubbel zijn in hevige verwarring aan het natrillen van de verkiezingsuitslag. Wat staat Nederland te wachten? Als nieuw beleid ook maar enigszins gaat lijken op het verkiezingsprogramma van de PVV belooft 2024 een bijzonder guur jaar te worden.
Gaan we een jaar gezellig onderhandelen en vervolgens overgaan tot de orde van de dag?
Dat heeft niets met mijn politieke voorkeuren te maken. Je hoeft geen econoom te zijn om te snappen dat het een debacle is voor ons land als we uit de Europese Unie stappen. Je hoeft geen klimaatexpert te zijn om te zien dat het stoppen van klimaatbeleid Madame de Pompadour (‘na mij de zondvloed’) postuum jaloers zou maken. En je hoeft geen linkse hobbyist te zijn om de ellende te voorzien door met alle cultuursubsidies te stoppen.
Of loopt het zo’n vaart niet, gaan we een jaar lang gezellig onderhandelen om vervolgens tot de orde van de dag over te gaan? Wat er ook gebeurt, niets dwingt ons als konijnen in de koplamp ons noodlot af te wachten. Hierbij vijf dingen die we moeten blijven doen, hoe de politieke wind ook gaat waaien en draaien.
1. Blijf scherp op de inhoud
Er is altijd de verleiding om vanuit een soort misplaatst pragmatisme een beetje mee te bewegen met de grootste partij. Dat lijkt me inhoudelijk niet verstandig. Waar concessies doen aan het uithollen van de rechtsstaat toe leidt, laat de Verenigde Staten goed zien. Niet doen. Een beetje moslims pesten kan toch wel? Heel onverstandig. Zelfs zonder kabinet met de PVV voelen moslims in Nederland zich nu al minder veilig en niet goed vertegenwoordigd. Daar komt niets goeds van.
Kunnen we dan niet allerlei uitzonderingen in Brussel claimen als we dan toch niet uit de Unie stappen? Het holt onze positie in Europa uit en we schieten er materieel toch echt niets mee op. Klimaatbeleid dan niet stoppen maar op een laag pitje? We lopen al flink achter.
2. Bewaak de rechtsstaat en de democratie
De komst van rechts-extremistische partijen tast onze rechtsstaat en democratie aan. The Atlantic wijdt een heel nummer aan de vraag wat er gaat gebeuren als Trump herkozen wordt.
We kunnen hopen dat er morgen betere politici komen, maar dat is wensdenken
Waarschuwing: ‘It ain’t pretty.’ In het hoofdredactionele commentaar focust Jeffrey Goldberg op de gevolgen voor de democratie. Op de eerste dag van zijn benoeming gaat hij om te beginnen zichzelf vrijpleiten van strafvervolging voor de vele rechtszaken die tegen hem lopen. De rest laat zich raden.
Dichter bij huis laat Viktor Orbán - de held van Geert Wilders - zien hoe je te werk kunt gaan. Nauwelijks onafhankelijke media meer, politieke benoemingen in de rechtelijke macht en een entourage van vazallen om hem heen. Het draaiboek Poetin. Geen wenkend perspectief. We moeten alles op alles zetten om zelfs een enkele stap in die richting te verhinderen en te bestrijden.
3. Geef het goede voorbeeld
We leven in een tijd dat als er ergens een probleem is, er naar de overheid gekeken wordt om het op te lossen. De overheid is daar vaak niet goed toe in staat, maar politici beloven graag te veel om in het gevlei van het electoraat te komen, waardoor iedereen teleurgesteld wordt.
Dan kunnen we drie dingen doen. We kunnen hopen dat er morgen betere politici komen, maar dat is wensdenken. Als verwachtingen onrealistisch zijn, gaan betere politici die ook niet kunnen waarmaken.
We kunnen bozig gaan doen, zoals het epische typetje van Kees van Kooten ‘de alleenstaande vandaal’, en en masse op populisten stemmen. Maar de werkwijze van populisten is om zeer vaardig het onbehagen bloot te leggen en vervolgens niets te doen om maatschappelijke problemen op te lossen. Ondanks dat dit al talrijke malen is gebleken – in Nederland heel navrant door de LPF – trappen we er toch elke keer weer in.
Niets verhindert ons te investeren in zorgzame buurten
Het derde dat we kunnen doen is niet op de magische toverstok van de overheid wachten en zelf de schouders eronder te zetten. Dan blijkt meer te kunnen dan we dachten.
4. Investeer in zorgzame buurten
En nu we het toch over de handen uit de mouwen steken hebben. Hoe gaan we ons tot elkaar verhouden, bijvoorbeeld op het gebied van het sociale domein en langdurige zorg? Fleur Agema gebruikt valse nostalgie als politiek businessmodel door terug te verlangen naar de oude tijden van de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) en de bejaardentehuizen, toen alles kennelijk nog op rolletjes liep. Daar valt niet veel van te verwachten.
Gaat iedereen elkaar aanstaren in de hoop op betere tijden, dan staan de klokken stil
Maar niets verhindert ons te investeren in zorgzame buurten. De baten van zorgzame buurten zijn al vele malen uiteengezet alhier, maar er zijn andere baten die samenhangen met het huidige politieke klimaat die de langdurige zorg ruimschoots overstijgen. In zorgzame buurten zijn er natuurlijke ontmoetingsplekken waar mensen van verschillende achtergronden elkaar kunnen spreken. Een groot gevaar van de verkiezingsuitslag is immers tweedeling. Als we stoppen met praten, stoppen we ook met vooruitgang. Zorgzame buurten verkleinen de kans op polarisatie. Daarom gaan we daar vrolijk mee door.
5. Blijf risico’s nemen
Ondernemerschap wordt onderdrukt als de tijden onzeker zijn. Durven we nog wel risico’s te nemen? In bredere zin is het nemen van risico’s nodig om vooruitgang te boeken. Gaat iedereen elkaar aanstaren in de hoop op betere tijden, dan lonkt de lethargie en staan de klokken stil. Het klimaat voor ondernemerschap staat al onder druk door de vijandige politieke stemming rond het onderwerp marktwerking. Het bedrijfsleven zou de samenleving een grote dienst bewijzen als ze excessen vermijden en brede welvaart omarmen. Op die manier zijn we minder afhankelijke van politieke luimen en fluimen en kunnen we stappen vooruit zetten.
Wees een dappere ridster
Mijn vrouw, haar vriendin en diens dochter noemen zichzelf schertsend ‘dappere ridsters’. Het personage komt uit een mooi jeugdboek van Janneke Schotveld. Daarmee doelen zij niet op hun vermogen om op paarden met lansen de vijand te verslaan, maar op het heft in eigen hand te nemen, niet bang te zijn en onrecht te bestrijden. Wees een dappere ridster.
Marcel Canoy is hoogleraar Gezondheidseconomie en Dementie aan de Vrije Universiteit (VU) en adviseur van de Autoriteit Consument & Markt (ACM).