INTERVIEW — Aan armoede ontsnappen

Wat is je eerste herinnering aan armoede?

‘Dat mijn grootouders in zo’n huisje woonden waar nog geen riolering was. Ze hadden een hut in de tuin met een ton die zo nu en dan werd geleegd, daar deden ze hun behoeften op. Het huisje was niet geïsoleerd, heel koud, vochtig, tochtig. Grootvader had op de dorsmachine gezeten en stoflongen. Hij had altijd zo’n appelmoesblikje bij zich, daar spoog hij in. In feite waren dat stukjes long in dat blikje.’

Weet je nog wat je hier als kind van vond?

‘Ik vond het bijzonder ongemakkelijk. Ik was nog heel klein, maar ik wist wel dat dit niet normaal was. Mijn vader was ook boerenarbeider geweest, maar die had zich er met avondstudie een beetje uitgeworsteld. We woonden zelf in een nieuwbouwhuis in een heel ander dorp. Mijn vader was overigens qua mentaliteit wel een product van armoede, waarin alcoholisme, incest en geweld welig tierden. Dat gaat generaties door. In ons gezin zijn ook dingen gebeurd die het daglicht niet kunnen velen.’

Waarom heeft armoede zo’n grote plek in deze trilogie?

‘Het is waar ik uit voortkom.’

Heb je nieuwe dingen over armoede geleerd, door erover te schrijven?

‘Nieuw niet echt, maar ik besefte me weer hoe het is. Armoede heeft een heel naar gezicht. Je leeft continue onder dreiging en stress. Daar zie je toch weinig over in de media. Het komt weleens voor in series, armoede, maar dan hangt er toch een waas van romantiek overheen. Je voelt het niet echt. Het gevoel is heel indringend en naar, er is helemaal niets romantisch aan.’

Waarom denk je dat het echte verhaal over armoede zo weinig verteld wordt?

‘De dreiging is lastig over te brengen. Dat die vaak van je directe familieleden komt, dat gaat er niet in bij mensen. Het gezin is toch veilig? Nou, echt niet! Ik kon aan de manier waarop mijn vader zich bewoog zien dat ik beter ergens anders kon wezen. En dan had hij nog niks gedaan.’

Wilde je armoede met deze drie boeken uit de onzichtbaarheid halen?

‘Dit is het verhaal van mijn familie. Dat wilde ik in de eerste plaats vertellen. Maar Michel Krielaars schreef in het NRC over mijn eerste boek Malterfoske: 'Er is een categorie lezers die niet weet dat dit in Nederland bestaat.' Daarvan dacht ik, nou dat is dan mooi. Meer bewustwording en dat er dan eens wat aan gedaan wordt. Het idee van gelijke kansen is natuurlijk een farce.’

Wat is daarvoor nodig?

‘Meer investeren in onderwijs en ontwikkeling. Dat is een van de grootste irritaties in de gemeente Het Hoge Land, waarin ik woon. Het bestuur zet in op toerisme, grote gebouwen bouwen en rondwegen aanleggen en ik ken families hier die elke zomer weer met hun handen in het haar zitten, omdat ze niet weten waar ze hun kinderen moeten laten. Tien procent van de bewoners is nog laaggeletterd en de gemeente haalt een extern datacentre van Google binnen, omdat het banen op zou leveren. Nou, niet voor de mensen hier.’

Heb je zelf op latere leeftijd nog in armoede geleefd?

‘Ja. Ik had een goede baan met een goed salaris bij Vluchtelingenwerk, maar op een gegeven moment viel ik uit. Door psychische problemen en alcoholisme. Ik raakte mijn inkomen kwijt en zat al snel diep in de schulden. Ik had nooit geleerd om met geld om te gaan. Mijn ouders sloten de ene lening na de andere af. Ik deed dat ook! Hartstikke stom natuurlijk. Helemaal omdat ik in mijn baan een fiks deel van mijn tijd bezig was met het rechtbreien van leningen die statushouders bij Wehkamp afsloten om een tv te kopen. Uiteindelijk ben ik in de schuldsanering terecht gekomen.’

Hoe kijk je terug op die periode?

‘Ik was even de grote man geweest met een goede baan en een mooie collectie platen en boeken, maar in die jaren was er bijna niets van me over. Ik heb zo’n beetje mijn hele collectie moeten verkopen, daar werd ik heel akelig van. En ik verloederde. Mensen zochten me niet meer op, ik voelde me niet goed, ik vond mensen ook niet meer leuk. Alleen een van mijn zussen stond nog voor me klaar, voor de rest heb ik drie jaar in totale eenzaamheid geleefd.’

Wat had het iets minder zwaar kunnen maken?

‘Misschien toch iets van een maatschappelijk werker. Iemand die mij had kunnen helpen inzien welke problemen er onder de verslaving en de schulden lagen. Kijk en voor sommige mensen ligt er geen probleem onder, hè. Zoals de toeslagenaffaire, nou dan heb je echt vet pech hoor. Ik doe mijn best om me daar niet al te druk over te maken, maar dat vind ik heel lastig. De solidariteit ontbreekt bij deze regering. Liberalisme is leuk voor de mensen die geld hebben. Ik weet dat het verheffingsidee ook niet zaligmakend is en betuttelend kan worden, maar het is wel beter dan hoe het nu is. Ik denk dat een hoop mensen er alleen voor staat in Nederland.’

Denk je dat schaamte een rol speelt in de onzichtbaarheid van schulden?

‘Zeker. Hoewel, toen ik nog in de schulden zat, had ik het te druk met overleven om me te schamen. Maar we worden wel allemaal geacht om succesvol en ambitieus te zijn. Dat zien we ook op Facebook en in reclames. Succesvolle, mooie mensen die alles onder controle hebben. Nou, ik zie die mensen nooit op straat hoor. En mensen die wel bestaan, mensen met schulden die zich schamen en families die geïsoleerd leven, die zijn onzichtbaar.’

Hoe was het voor jou om van onzichtbaar, zichtbaar te worden?

‘Het heeft wel lang geduurd voordat ik me thuis voelde in ontwikkelde kringen. Ik heb een vrij groot aanpassingsvermogen, maar toch voel ik me pas sinds een paar jaar echt op mijn plek. Hiervoor was ik altijd bezig met mezelf te bewijzen. Dat heb ik nu gedaan.’

Evelien Vos is redacteur van Sociale Vraagstukken.

De boeken Malterfoske, Canisius en Gannef, zijn verkrijgbaar bij de boekhandel.

Foto: Gwendolen (Flickr Creative Commons)