Financiële stress en bestaansonzekerheid zijn de dagelijkse realiteit voor de dertig jongeren die meedoen aan Het Bouwdepot Eindhoven. Het zijn jongeren tussen 18 en 21 jaar die er veelal alleen voor staan en wiens ouders (als die al in beeld zijn) niet kunnen of willen voldoen aan de financiële onderhoudsplicht die zij hebben voor hun kinderen tot 21 jaar.
Het zorgt ervoor dat deze jongeren vaak te maken hebben met dak- en thuisloosheid, schulden en mentale klachten en een beroep moeten doen op hulp- en opvanginstellingen.
Het grondrecht op bestaanszekerheid wordt voor deze jongeren structureel geschonden, omdat zij bijvoorbeeld niet in aanmerking komen voor een volwassenenloon of -uitkering. Het Bouwdepot probeert hier – samen met de gemeente Eindhoven – voor dertig jongeren een antwoord op te bieden door hun ‘leef- en leergeld’ te bieden. Concreet betekent het een schenking van 1.050 euro per maand voor een heel jaar.
De ervaren financiële schaarste neemt bij de jongeren met gemiddeld 22,1 procent af
Een cruciaal begrip binnen het Bouwdepot is vertrouwen: de jongere stelt bij de start een Bouwplan met doelstellingen op, maar wordt niet gecontroleerd en mag extra inkomsten genereren uit werk of studiefinanciering. Gedurende het jaar (2022) hebben wij de deelnemers gevolgd en hun ervaringen in kaart gebracht.
Symboliek van een garnalenkroket
Na de eerste maand van het Bouwdepot vragen we de jongeren wat het meest betekenisvolle is dat ze in die maand hebben aangeschaft. ‘Was er iets wat je al lang wou hebben en nu hebt gekocht?’ Garnalenkroketten uit de supermarkt, was het antwoord van een van de jongeren. De diepvrieskroket staat hier symbool voor de vrijheid iets nieuws uit te proberen en jezelf iets niet-noodzakelijks te gunnen.
Dit is een beeld dat de andere jongeren herkennen: boodschappen doen was voor aanvang van het Bouwdepot vaak ‘pijnlijk’, omdat er geen geld was om te kopen wat je nodig had. Het tekent de onwennigheid van de deelnemers bij aanvang van het Bouwdepot. De meeste deelnemers vertrouwen het zaakje ook niet en zijn ze voorzichtig met uitgeven, bang dat ze het geld moeten terugbetalen.
Beter in hun vel
De ervaren financiële schaarste bij de jongeren neemt gemiddeld met 22,1 procent af gedurende het Bouwdepotjaar. Het gros van het maandelijkse budget gaat op aan vaste lasten, schulden aflossen en sparen. ‘Het Bouwdepot brengt rust en stabiliteit in mijn leven’, geeft een van de deelnemers aan. Een stelling waar de andere deelnemers het (sterk) mee eens zijn.
Bij 24 van de dertig jongeren die wij aan het einde van het jaar hebben gesproken, blijkt dat zij gemiddeld beter in hun vel zitten dan tijdens de start van het Bouwdepot. Of zoals een van de deelnemers stelt: ‘Ik ben erg tevreden over wie ik ben geworden en hoe sterk ik in mijn schoenen sta.’
De opgestapelde uitdagingen in hun leven worden niet direct opgelost met een jaar financiële stabiliteit
Veel jongeren wonen na het jaar bijvoorbeeld zelfstandig (van 60,9 procent naar 82,6 procent). Ook werkt 30,4 procent van de jongeren inmiddels voltijd (8,7 procent bij de start). Het aantal jongeren dat schuldenvrij is, is ook gestegen (van 30,4 naar 56,5 procent).
Het tastbare effect van het Bouwdepot op de levens van de jongeren varieert echter sterk. Het is onmogelijk om alle problemen in een jaar op te lossen en waar deuren opengaan, bevinden zich ook weer nieuwe uitdagingen op de weg. De opgestapelde uitdagingen in hun leven worden niet direct opgelost met een jaar financiële stabiliteit. Dit zijn inzichten die overeenkomen met de eerdere evaluatie van de eerste Bouwdepotpilot uit 2020.
Zelf keuzen maken
‘Je gaat van een leven met heel veel vraagtekens en twijfels naar een deur die opengaat, waardoor je je leven weer kan opbouwen’, aldus een van de deelnemers. De jongeren beschrijven het Bouwdepot als een stap naar volwassenheid. Het biedt ze de mogelijkheid om even geen stress te ervaren, mentale trauma’s te adresseren en het geeft ze de vrijheid om zelf keuzen te maken: ‘Zelf met geld omgaan geeft een bepaalde soort vrijheid. Het is fijn om niemand anders dan mezelf aan te hoeven kijken als ik het ‘fout’ doe.’
Financiële stress heeft hen weerhouden van psychische behandeling en/of medische controles
Het Bouwdepot biedt de deelnemers daarbij de mogelijkheid om fysieke en mentale klachten aan te pakken. Meerdere jongeren geven aan dat financiële stress hen heeft weerhouden van psychische behandeling en/of medische controles.
Herstel van sociale contacten
De deelnemers ontdekken niet alleen wie ze zelf (kunnen) zijn, maar ook hoe zij zich verhouden tot hun omgeving. Enerzijds stellen jongeren dat ze (financieel) onafhankelijker zijn geworden gedurende het Bouwdepotjaar, anderzijds worden sociale relaties juist herijkt en herzien.
Het hebben van geld stelt jongeren in staat om zich te mengen in het sociale leven doordat zij een cadeau voor een verjaardag kunnen kopen, een ov-reis kunnen maken of een drankje kunnen betalen in een café.
Daarnaast gaven meerdere deelnemers aan dat de band met hun ouders – voor zover in beeld – is verbeterd in het afgelopen jaar. Het Bouwdepot gaf ze meer rust en vaak ook de mogelijkheid om uit huis te gaan, wat de relatie ten goede kwam. Of zoals een van de jongeren zegt: ‘Aan de relatie werken op afstand.’
Van brandjesblusser naar mentor
De betrokken begeleiders vanuit reguliere hulp- en opvanginstanties geven aan dat zij door het Bouwdepot meer te bieden hebben in hun relatie met de jongeren. Ze kunnen ‘sneller de diepte in’ en nemen bijvoorbeeld meer een rol aan als ‘mentor’ in plaats van dat zij constant ‘financiële brandjes aan het blussen’ zijn. Een begeleider geeft aan: ‘Dit is eigenlijk hoe mijn werk hoort te zijn, maar hoe het vaak niet gaat.’
Het Bouwdepot blijkt daarmee niet alleen een lerende omgeving te zijn voor de jongeren, maar ook van andere (in)direct betrokkenen.
Momentum voor systeemverandering
Vandaag de dag bestaat een zeker momentum voor fundamentele verandering van het socialezekerheidsstelsel. Naast alle aandacht voor de thematiek in publicaties en debatten worden ook steeds meer acties op touw gezet zoals het Bouwdepot. In Amersfoort, Rijnstreek en Groningen wordt momenteel de daad bij het woord gevoegd en geëxperimenteerd met het Bouwdepot. De gemeente Eindhoven start na de zomer met een nieuwe groep van wederom dertig jongeren.
Ook zijn elders in het land experimenten gaande met onvoorwaardelijke maandelijkse schenkingen, zoals Collectief Kapitaal en Gewoon Geld Geven. Het toont aan dat de roep om financiële bestaanszekerheid breder wordt gevoeld en niet alleen beperkt is tot 18 tot 21-jarigen.
Privilege om jong te kunnen zijn
Juist voor jongeren die te kampen hebben met bestaansonzekerheid is het cruciaal om het huidige momentum te benutten. Ons onderzoek laat zien dat het Bouwdepot gemarginaliseerde jongeren in staat stelt om aan zichzelf te werken in een cruciale en formatieve levensfase. Het biedt niet alleen de vereiste adempauze, maar voor velen ook een context om te experimenteren en te leren van fouten. Oftewel, het biedt ruimte om jong te kunnen zijn. Die ruimte mag voor vele leeftijdsgenoten een vanzelfsprekendheid zijn, maar de jonge levens van de Bouwdepotdeelnemers tonen aan dat dit een privilege is.
Frank van Steenbergen is werkzaam als zelfstandig onderzoeker. Dewi Lemmens is werkzaam als onderzoeker bij DRIFT aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.
Foto: Christoph Scholz (Flickr Creative Commons)