Milio van de Kamp ging naar de universiteit, wat voor een jongen uit zijn milieu niet vanzelfsprekend was. En hij begon te lezen, klassieke denkers als Karl Marx. Een eerste kleine verklaring voor zijn eigen ervaring. Zijn gevoelens van ongelijkheid waren er, maar woorden om die te begrijpen, ontbraken. ‘Klasse is tegenwoordig geen bewust onderdeel meer van onze identiteit, we classificeren ons bijvoorbeeld niet als onderdeel van de arbeidersklasse, zoals we dat wel doen in termen van ras, etniciteit, gender en seksualiteit’, schrijft hij. Er waren geen woorden voor zijn klassenidentiteit, al bood Marx hem daarvoor de eerste lettergrepen.
Meer dan tekort aan geld
Opvallend bij dit onderwerp is dat we een rijkdom hebben aan boeken die klasse bekijken vanuit een economische invalshoek, van Marx tot Piketty en verder. Maar dat er heel weinig is over de geleefde werkelijkheid van klasse, terwijl er zoveel voorbeelden zijn over hoe het is om als vrouw of persoon van kleur te leven in deze niet erg rechtvaardige maatschappij: van Audre Lorde tot James Baldwin.
Je voelt de schaamte van je moeder dat zij je broodtrommel niet kan vullen
Studies over de effecten van ongelijkheid zijn er wel, zoals van Richard Wilkinson en Kate Pickett, The Spirit Level. Maar boeken over de geleefde werkelijkheid van armoede? Door mensen die zelf weten wat dat is?
Armoede, zegt Van de Kamp in een interview in Vrij Nederland, is meer dan een tekort aan geld. ‘Ga maar na wat voor stress je ’s ochtends hebt als er geen eten is. Je voelt de schaamte van je moeder dat zij je broodtrommel niet kan vullen. Het gevoel van minderwaardigheid waar je mee komt te zitten. Zulke factoren hebben ook invloed op je schoolresultaten.’
Eerlijk en pijnlijk verhaal
Gelukkig schreef hij het boek dat nodig is, Misschien moet je iets lager mikken. Hij is als socioloog werkzaam als universitair docent, en is afkomstig uit een gezin waar jarenlang afsluiting van de elektriciteit dreigde omdat er niet genoeg geld was. Zijn onsentimentele maar aangrijpende verhaal gaat erover hoe dat was, hoe het is om het enige kind te zijn in de klas zonder computer thuis, en wat dat doet met je gevoel van eigenwaarde.
Van de Kamp protesteert tegen het idee dat hij zijn klasse van herkomst heeft verlaten
Hij beschrijft ook de kloof tussen straat- en schoolcultuur, en verklaart daarmee hoe het komt dat kinderen uit de ‘lagere’ klassen vaak moeilijk kunnen meekomen. En hij beschrijft hoe het was om toch door te leren, en wat er onderweg dreigde mis te gaan. Ik gebruik voor dat proces vaak het door Didier Eribon gelanceerde begrip ‘klassenmigratie’, maar Van de Kamp protesteert tegen het idee dat hij zijn klasse van herkomst heeft verlaten. En voegt de daad bij het woord door niet te verbergen waar hij vandaan komt en erover te schrijven. Een eerlijk en pijnlijk verhaal.
Vorm van klassenverraad
Édouard Louis, ook een klassenmigrant die socioloog is geworden, verklaart waarom er zo ontzettend weinig geschreven is over de geleefde werkelijkheid van klasse, en van armoede. Boeken hoorden niet bij mensen zoals hij. Ook in het ouderlijk huis van Milio van de Kamp waren geen boeken te vinden.
Terugkijken op waar je vandaan komt, is pijnlijk en vaak beladen met schaamte
Tegen de tijd dat de enkelingen aan hun klasse ontsnapten en op de universiteit leerden hoe je moet lezen, en dat je kunt schrijven, is het de vraag wie wil terugkijken op waar je vandaan komt. Dit nadat je zoveel hebt moeten investeren om je accent dat je klasse verraadt af te leren, je zoveel hebt moeten doen om het juiste middenklassengedrag aan te leren, te weten hoe je je moet kleden. En dan te moeten terugkijken op waar je vandaan komt? Het is pijnlijk, en vaak beladen met schaamte. Of met het gevoel dat je de ‘achterblijvers’ niet wilt afvallen. Dat het een vorm van klassenverraad is om kritisch te schrijven over de cultuur waar je uit komt.
Minder alleen
Zoals er wel een vrouwenbeweging is, en een antiracismebeweging die mensen ondersteunt die zich verzetten tegen ongelijkheid, is er tegenwoordig nauwelijks een omgeving te vinden waar mensen die de lange weg door de klassen heen maken terechtkunnen om zich minder alleen te voelen. Maar het boek van Milio van de Kamp is, behalve voor hen, voor iedereen belangrijk die met mensen werkt.
Anja Meulenbelt is schrijfster, politica en activiste.
Milio van de Kamp (2023). Misschien moet je iets lager mikken. Een verhaal over armoede en kansenongelijkheid, 216 p., Atlas Contact.
Foto portret Van de Kamp: Fjodor Buis