Martin Sommer, politiek commentator van de Volkskant: ‘Ruim drie weken geleden had ik Jaap Dronkers aan de telefoon. Ik vroeg wat hij vond van de notitie Ons Onderwijs 2032, het fundament van de onderwijsvernieuwing van staatssecretaris Sander Dekker. Jaap zat in de trein, hij had de notitie niet gelezen, was dat ook niet van plan. “Ik doe alleen nog onderzoek voor parlementaire enquêtes”, zei hij grappend. Het was wat hem betreft de zoveelste aflevering van de zelfontplooiingslobby, ten koste van de gelijke kansen voor kinderen.
Jaap Dronkers kende ik sinds 2006. Toen schreef hij over de nadelige effecten van echtscheiding. Ook voor de gelijke kansen, want het waren juist de kinderen uit de lagere milieus die de gevolgen van scheiding ondervonden. Dat was geen populaire boodschap. Kort daarna werd hij gehoord in de parlementaire enquête onderwijsvernieuwingen. Hij vertelde hoe hij al tien jaar niet werd ontvangen door het ministerie van Onderwijs. Dat was omdat hij meewerkte aan de publicatie van de eindexamenresultaten in dagblad Trouw.
Het ministerie wilde de fictie overeind houden dat alle scholen even goed waren. Ook bij vakgenoten was Jaap niet altijd geliefd: zijn afscheidsrede, waarin hij sprak over de verschillende uitkomsten van schoolonderzoeken en centrale examens, werd nergens gepubliceerd. Hij zou hebben gesuggereerd dat scholen ermee sjoemelden. Natuurlijk niet. Voor de enquêtecommissie legde hij uit dat het gemak waarmee bijvoorbeeld zwarte scholen hogere punten toekenden, zich onvermijdelijk later tegen de leerling zou keren, aangezien de roep van de betrokken school achteruit zou gaan.
Het was allemaal Jaap Dronkers ten voeten uit. Hij was een ouderwetse sociaaldemocraat, vóór gelijkheid en sociale stijging. Bovenal was hij als wetenschapper geïnteresseerd in feiten, niet in de goedkeuring van de goegemeente. Daar zijn er vandaag de dag veel te weinig van.’
Socioloog des Vaderlands - Peter Achterberg, hoogleraar sociologie aan de Universiteit Tilburg, en Tim Reeskens, universitair docent aan die universiteit: ‘Jaap Dronkers zal niet snel vergeten worden. Niet alleen vanwege zijn omvangrijke oeuvre waarmee veel sociologen in binnen- en buitenland vertrouwd zijn; ook vanwege zijn enthousiasme in het sociologische debat. Binnen de sociologie schreef hij voor de Nederlandstalige sociologische tijdschriften, ook in tijden waar ISI-rated publicaties (internationale erkende academische tijdschriften, red.) de norm werden. Bovendien was hij altijd present op de Nederlandse sociologiecongressen en hij bereid op een constructieve manier van gedachten te wisselen met beginnende en gevorderde onderzoekers.
Maar het meest in het oog springende aspect van Dronkers’ erfenis is wel dat hij als geen ander ingewikkelde sociologische vraagstukken en het complexe empirische onderzoek dat hij deed voor een breed publiek toegankelijk wist te maken. Ook recentelijk schreef hij nog geregeld blogposts op Stukroodvlees.nl en de HuffingtonPost.com om het Nederlandse publiek en het maatschappelijke debat te voorzien van de broodnodige voeding.
Kom er maar eens aan, zo’n socioloog die jarenlang – lang voor het woord valorisatie in zwang raakte – het prachtige sociologische onderzoek dat hij deed op de maatschappelijke kaart zette. De Nederlandse grootmeester van de onderwijssociologie zal node gemist worden.’
Frank Tieskens, redacteur bij RTL Nieuws, die samen met Jaap Dronkers werkte aan de ‘Dronkerslijsten’, waarin de kwaliteit van scholen publiek werd gemaakt: ‘Jaap Dronkers vond dat het de taak van een wetenschapper is om de maatschappij te laten profteren van zijn werk en kweet zich als geen ander van die taak. Hij nam tot in zijn laatste dagen volop deel aan maatschappelijke debatten en was een voorvechter van onderwijsbeleid dat op wetenschappelijk bewijs gestoeld is.
Daarbij voelde Jaap zich voor niemand te goed en was hij altijd bereid uitleg te geven en met zijn tegenstanders in debat te gaan. Van de staatssecretaris van Onderwijs tot een bezorgde online reaguurder: iedereen die Jaap een serieuze vraag stelde kon rekenen op een uitgebreid, geleerd en vaak geestig antwoord. Alleen met mensen die feiten negeren omdat ze niet bij hun ideologie of belangen passen, had hij geen geduld.
Voor zijn publicaties over de prestaties van scholen trad hij buiten de gebaande universitaire paden en werkte hij samen met journalisten. Hij deed dat uit de overtuiging dat openbaarheid de kwaliteit van het onderwijs ten goede komt: vreemde ogen dwingen. Daar was moed voor nodig, want zeker niet iedereen nam hem dat in dank af.
Jaap stortte zich echter met volle overgave in de talloze discussies die op de ‘Dronkers-lijsten’ volgden. Naar aanleiding van een van die online twistgesprekken mailde hij ooit: “Weet je niet dat een geboren en getogen Amsterdammer zoals ik altijd het laatste woord heeft?”
Het is eeuwig zonde en een groot gemis dat Jaap Dronkers nu nooit meer het laatste woord zal hebben. Maar gelukkig zullen we tot in lengte van jaren profijt hebben van zijn werk.’
Herman van de Werfhorst, hoogleraar sociologie aan de Universiteit van Amsterdam, en als onderwijssocioloog een directe collega van Dronkers: 'De belangrijkste erfenis van Jaap Dronkers als socioloog voor Nederland is, in mijn ogen, zijn uitstekend vermogen om empirisch onderzoek voor het voetlicht te brengen van de maatschappij, en de wetenschap dienstbaar te maken aan de samenleving. Hoewel de ‘Dronkerslijsten’ vermoedelijk de belangrijkste publieke erfenis zijn, moeten we niet vergeten dat Jaap ook in de wetenschap zelf belangrijke papers schreef. Al lang geleden toonde hij in toptijdschriften aan dat de sociale ongelijkheid in het onderwijs door de Mammoetwet nauwelijks is verminderd. Wederom een beleidsrelevante bevinding, maar ook wetenschappelijk van groot belang. En zijn werk over echtscheiding en eenoudergezinnen is ook zeer goed bekend.
Ik kende Jaap zo’n twintig jaar, en vanaf het begin van mijn wetenschappelijke loopbaan heeft hij zijn betrokkenheid bij mijn werk getoond. Zijn invloed op mijn visie op de publieke taak van de socioloog is aanzienlijk. Wij hebben een verantwoordelijkheid om onze kennis ten dienste te stellen van de maatschappij. En belangrijker nog, de dienst die we de samenleving kunnen bewijzen moet gebaseerd zijn op empirisch onderzoek. Ongefundeerde meningen zijn er al genoeg.’
Reageren op het belang van Jaap Dronkers voor Nederland? Welkom! Vul hieronder aan.
Foto: Dieter Telemans/HH.