Drie jaar geleden heeft Lodewijk Asscher met Operatie Frankenstein het systeem van de Amsterdamse jeugdzorg in beeld gebracht. Uit die analyse werd pijnlijk duidelijk dat bij sommige gezinnen talloze hulpverleners over de vloer komen die niet van elkaar weten wat ze doen, zich vooral met deelproblemen bezighouden en eigenlijk met elkaar ronddraaien in cirkels van onmacht. Dát is het monster van Frankenstein, dat niet alleen in de jeugdzorg aan het werk is, maar op veel meer terreinen in de publieke sector.
Frankenstein kent vele gedaanten. Hij verschijnt in de vorm van indicaties, formulieren, protocollen, toetsen, controles, registraties en bedient zich bij voorkeur van vergaderen. En steeds is hij eropuit om burgers in de professionele systemen een plek te geven, zodat de programma’s, trajecten en behandelplannen van start kunnen en de financiering op gang komt.
Al jarenlang zijn wij getuigen van een systematische herhaling van dezelfde fouten. Het begint ermee dat burgers in het systeem apart worden gezet en losgezongen worden van hun sociale netwerken. Vervolgens worden problemen verdeeld over meerdere professionals en in deelstukjes geknipt, waarbij samenwerking vaak ver te zoeken is. Het systeem wordt daarmee een sta-in-de-weg voor een echt productief samenspel van publieke professionals en actieve burgers.
Eigen Kracht-principes
Dat het ook anders kan, bewijzen de Eigen Kracht-conferenties zoals die onder meer in de jeugdzorg worden toegepast. Het uitgangspunt daarvan is van een verbluffende eenvoud: eigenaren van problemen zijn in principe ook bezitters van oplossingen. Wie dit uitgangspunt consequent doordenkt, kan daarmee de aanpak van overheden en instituties drastisch omvormen, geld besparen en Frankenstein bestrijden.
Het kan. Het gebeurt ook. Iedereen kent en gebruikt inmiddels Wikipedia, de wonderbaarlijke digitale encyclopedie die niet door een meesterlijk brein of een groep gestudeerde mensen is samengesteld, maar door een oneindig aantal mensen is gemaakt en wordt beheerd. Daardoor is kwalitatief zeer goed verzorgde informatie voor iedereen beschikbaar gekomen. Zoals Wikipedia is bedacht en gemaakt, zo kun je ook naar Amsterdam kijken: als een stad waarin mensen zelf de problemen aanpakken en oplossen en waarbij het systeem zich dienstbaar opstelt ten opzichte van dit vermogen van mensen. Om dat na te streven, hebben wij ons Wikistad-groep genoemd. Wij willen Amsterdam maken zoals Wikipedia wordt gemaakt en beheerd.
De kiemen van verandering zijn al lang gezaaid. Zo is het in de jeugdzorg mogelijk om het aantal officiële interventies in gezinnen aanmerkelijk te beperken als het systeem erin zou slagen de oren meer te laten hangen naar de oplossingen die mensen zelf verzinnen. Dat betekent dat er een principiële erkenning moet komen dat burgers van jong tot oud het recht hebben om eerst zelf een plan te formuleren in kwesties die nu al snel voorwerp zijn van professionele interventies, zoals uithuisplaatsingen of ondertoezichtstellingen.
Op het terrein van de veiligheid betekent het toepassen van Eigen Kracht-principes dat de spiraal van machteloos klagen van burgers en daaropvolgende krachtige beloften van autoriteiten daadwerkelijk doorbroken kan worden.
Armoedebestrijding in Amsterdam blinkt uit in pleisters plakken, zo constateerde de commissie-Koopmans onlangs. Bij de schuldhulp haakt drie kwart van de mensen voortijdig af, de verantwoordelijke wethouder spreekt over het failliet van de schuldhulp. Het systeem zet mensen vast in hun onmacht en onvermogen. Waarom draaien we het niet om? Vraag ook hier het netwerk naar een plan om uit de schulden te komen.
Bij het aan het werk helpen van werklozen wordt het netwerk van cliënten evenmin benut. Het is gebruikelijker om mensen naar een sollicitatiecursus te sturen dan hun te vragen of ze iemand kennen die kan helpen bij een sollicitatie. De veronderstelling is blijkbaar dat de cliënten geen behulpzame contacten hebben. Het zou daarom goed zijn als werkzoekenden standaard wordt gevraagd om hun sterkste contact mee te nemen naar de eerste afspraak. Er zijn genoeg Amsterdammers die zo begaan zijn met mede-Amsterdammers dat ze dat willen doen. Nog los van instanties ontstaat er zo een plan hoe mensen denken aan de slag te kunnen komen en wat voor hulp daarbij van de sociale dienst of van een reïntegratiebedrijf nodig is. Die aanpak is goedkoper en effectiever dan het huidige reïntegratiecircus.
Mentale revolutie
Het moet anders. Het kan anders. De aanpak op het terrein van veiligheid, opvoeding, onderwijs, armoede, werkgelegenheid kan in Amsterdam vele malen effectiever als niet langer het oplossende vermogen van instituties, maar de eigen kracht van burgers centraal komt te staan. De financiële sanering van de gemeentekassen biedt een unieke kans om deze wijze van individualiserend systeemdenken achter ons te laten en het zwaartepunt van institutionele overheidsarrangementen te verplaatsen naar de verbanden en initiatieven van burgers zelf. We moeten de crisis aangrijpen om de (dure en omslachtige) logica van de bureaucratie definitief ondergeschikt te maken aan de logica van burgers.
Het is nu of nooit.
Dat vereist dus een andere manier van denken en regelen, van beheersen en besturen. Dat is een mentale en politieke revolutie waarmee we nu een begin kunnen maken. Als de politici van de stad zich deze maanden over de begrotingen buigen, dan zouden ze deze omslag voor ogen moeten hebben. Dan zouden ze als eerste moeten bezuinigen op die programma’s en diensten die de burger afhankelijk maken van de overheid of instanties, die vooral uit zijn op het voortbestaan van de logica van het eigen systeem. En ze zouden juist ruimte moeten maken voor al die initiatieven die nu al in de stad aan het ontkiemen zijn, waarin burgers bij elkaar betrokken zijn en mensen in hun eigen kracht worden aangesproken en georganiseerd. Laten we van Amsterdam een Wikistad maken. Met dat vizier kunnen politici ook veel preciezer bepalen wat zij aan zorg en hulpverlening moeten uitgeven: namelijk dat deel wat burgers in eigen kring niet kunnen vinden.
Want laten we wel wezen. We hebben het in Amsterdam, maar ook elders, op sociaal-maatschappelijk terrein krankzinnig ingewikkeld georganiseerd. Het is een oerwoud waar velen – als ze de toegang konden vinden – in verdwalen. We zijn zo gebiologeerd door systemen, regelingen, instellingen, controles en verantwoording dat we vergeten zijn dat de beste oplossingen vaak de meest eenvoudige zijn. Als we dat weer gaan beseffen, hebben we het beste wapen om eindelijk Frankenstein – met pek en veren, wat ons betreft – uit de stad te verdrijven.
Wikistad-groep
Piet van Diepen – bestuurslid Voedselbank / Stad in Beweging
Erik Gerritsen – bestuursvoorzitter Bureau Jeugdzorg Agglomeratie Amsterdam
Pieter Hilhorst – publicist en vara-ombudsman
Jos van der Lans – publicist en voorzitter Stichting Eropaf!
Rob van Pagée – bestuurder Eigen Kracht Centrale
Henk van Waveren – oud-stadsdeelvoorzitter / Stad in Beweging
Hans Zuiver – bestuurder Combiwel
Het complete manifest, alsmede de volledige ondertekening van de lijst, vindt u op de site www.stadinbeweging.nl. Daar kunt u ook reacties kwijt, vooral als u zelf ideeën hebt om in uw straat, buurt of werk, of anderszins rond een of ander probleem de Eigen Kracht-principes van de Wikistad-groep toe te passen.