Beledigende broccoli versus bezield paternalisme

Tijdens zijn Participatielezing op 25 maart 2022 voerde Tim ’S Jongers preventiewerkers op die bij het voorlichten over gezonde voeding aan kinderen uitleggen dat ze broccoli moeten eten vanwege de vitamine-opbouw. Voor ’S Jongers vormen deze preventiewerkers het bewijs van professionele minachting voor de ervaringswereld van kwetsbare mensen. Zeker als ze hun boodschap verkondigen zonder te weten dat de kinderen zonder ontbijt op school komen.

Hij vindt dat stuitend. Het boekje met zijn lezing kreeg als titel mee: Beledigende broccoli.

’S Jongers weet waarover hij praat, zegt hij. Hij werkte in de nachtopvang met verslaafde dakloze mensen, terwijl hij overdag 6 kilometer verderop in de collegebanken zat voor zijn studie Politieke Wetenschappen. Hij fietste van een wereld-zonder-hoop naar een wereld-vol-hoop. Werelden van verschil.

Dat contrast werd pijnlijker toen ’S Jongers in de vergaderkamers van het beleid terechtkwam, onder meer bij de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving. Daar ging het alleen maar ‘over’ mensen. Zo ontstond zijn missie om ervaringsdeskundigheid ‘articulatiemacht’ te geven in de wereld van het beleid.

Echt ontmoeten

Nu ken ik veel preventiewerkers die bezig zijn met obesitasbestrijding, bewegen en gezonde voeding. Ze opereren behoedzaam, oriënteren zich op achtergronden van mensen. Als het even kan, nemen ze een ervaringsdeskundige mee. Ze vertellen over gezondheidsrisico’s, maar schrijven niets voor. Want ze weten − preventieles nummer 1 − dat opdringen van kennis niet werkt. Ze proberen juist de eigen verantwoordelijkheid te voeden. Tot vervelens toe, denk ik weleens, want de obesitasbestrijding is niet bepaald succesvol te noemen.

‘Het gaat te ver om een complete beroepsgroep te diskwalificeren’

Dus of de door ’S Jongers genoemde preventiewerkers voldoende bewijs zijn om een hele beroepsgroep te diskwalificeren, daar kan je zo je twijfels over hebben. Ik vrees dat hij een karikatuur nodig heeft om de wereldvreemdheid van de mensen-die-het-goed-bedoelen te bewijzen en om hun beledigende paternalisme aan de kaak te stellen.

Het contrast tussen de broccoli-boodschappers en de persoonlijke ervaringen van ’S Jongers is daarmee zo evident, dat hij zonder uit te weiden over wat we al weten over de inzet van ervaringsdeskundigheid meteen kan doorstoten naar de definitieve oplossing. En die luidt: echt ontmoeten.

Willen we de kloof overbruggen, dan moet de stem van de ervaring volgens hem overal gehoord en gewogen worden − in de beleidskamers, bij onderzoeksopdrachten, bij alles wat hen aangaat. Of dat echt gaat gebeuren, daar heeft hij weinig vertrouwen in. Is het niet de arrogantie van de macht om het beter te weten? Willen de machtvollen echt ruimte maken?

Tegenmacht

’S Jongers heeft nog een missie te gaan en ik wens hem alle succes. Ervaringsdeskundigheid als bron van kennis, als kritisch tegengeluid, ja, als tegenmacht – het zet menig professionele praktijk op scherp. Het brengt een dimensie binnen die al te gemakkelijk wordt veronachtzaamd. Maar het gaat te ver om aan de hand van karikaturen een complete beroepsgroep te diskwalificeren. Of om beleid afhankelijk te maken van de zuiverheid van de verdrukte stem. Of om niet te mogen praten over obesitas totdat alle kinderarmoede is opgelost.

Laten we alsjeblieft wegblijven van dat ahistorische idee dat wie het niet aan den lijve heeft ervaren, minder recht van spreken heeft. Zo’n beetje onze complete verzorgingsstaat is gebouwd op de inspanningen van mensen die het beste met hun medemensen voor hadden zonder er zelf onder te lijden. Dat deden ze uit de volle overtuiging dat een beter en rijker leven mogelijk is. En ja, dat kan je paternalistisch noemen.

Genoeg praattafels

Ik denk dat zo’n overtuiging, dit bezielde paternalisme, in de strijd tegen obesitas behulpzamer is dan het massaal aan tafel noden van obesen om over beleid mee te praten. We hebben al genoeg praattafels, laten we de ‘hooplozen’ daar niet mee vermoeien. Laten we vooral echt wat doen aan armoede, ongelijkheid en onrechtvaardigheid. Maar hou op om beleidsinterventies zonder goedkeuringsstempel van ervaringsdeskundigen als beledigend en wereldvreemd te kijk te zetten. Daar is niemand mee gebaat.

Overigens: volgens chef-kok Ramon Brugman (van het tv-programma BinnensteBuiten) vinden vrijwel alle kinderen broccoli lekker.

Jos van der Lans is cultuurpsycholoog en publicist

Reacties op dit artikel (2)

jan van eeden schreef:

19 oktober 2022 om 14:04

Jos van der Lans hakt, als gekend polemist, wel een beetje fors in op Tim. s’Jongers. Het komt de leesbaarheid van Jos’ columns ten goede, ik lees ze vaak en met plezier.
Ik vind het wel spannend dat een jongen van armoedige komaf zijn ervaringen slingert tussen de boekenwijsheden van deskundigen. Dat hij en passant een beroepsgroep (preventiewerkers) in de heupzwaai neemt, daar moet die groep ook zonder hulp van Jos wel tegen kunnen.
Veel belangrijker vind ik de vertekening die optreedt in geschriften van wetenschappers of deskundigen die zelf hun herkomst hebben in middenklassen of hoger en impliciet van de door hen ervaren werkelijkheden uitgaan, in hun onderwerpkeuze, benadering etc. Hun meningen zijn nog al eens projecties. Zelden wordt de vinger gelegd op die “cultural bias”. Daar zou ik meer aandacht voor willen. Laat om te beginnen elke auteur inzicht geven in de eigen positie, zeker in de sociale wetenschappen.Zoals bijvoorbeeld Jan Breman dat in zijn boek over kolonialisme en racisme deed..
Niemand staat los van de eigen sociale afkomst.
En wat s’Jongers betreft: hij is inmiddels vanuit de achterbuurt opgeklommen tot directeur van de Wiardi Beckmanstichting. Dat maakt nieuwsgierig of hij in dat verkalkt gezelschap beweging weet te krijgen, zodat er weer wat kleur komt op de wangen van sociaal democraten.
Hij loopt met al zijn ervaringskennis het risico s’lands nationale excuus-armoedzaaier te worden.
Hij heeft recht op voordeel van de twijfel! Ook van Jos! (vind ik!)
Alex schreef:

21 oktober 2022 om 14:14

De links met den wonden oppositie, ziet eindelijk iemand die wel dezelfde taal als de afgehaakte overlevers spreekt.
Dat de PvdA eindelijk weer iemand in haar midden krijgt op een mooie plek, is te prijzen. Ik ben benieuwd of de aanstaande fusie tussen PvdA en GroenLinks wel door zou moeten gaan als hij er een succes van maakt.
GroenLinks is een partij die niet voor hooplozen is, en de SP en Pvv vertegenwoordigen dat geluid vele malen beter. De PvdA kan met het aanstellen van hem als directeur een schoonmaak in de partij houden. Bussemaker en Samsom naar GroenLinks, Dijsselbloem en Klijnsma naar de VVD als zij eerst sorry tegen de hooplozen gezegd hebben. Als dat gebeurd is, kan de PvdA de traditionele achterban proberen terug te halen bij de SP en Pvv.
Dat zijn de ervaringsdeskundigen die de hardste klappen van de bezuinigingen in Rutte 2 hebben moeten opvangen. Zoals de mislukte participatiewet, de woningnood, en de immigratie. Als laagopgeleide man die het pak slaag dat hij heeft gehad met dat kabinet nog niet verwerkt heeft, en voor aso mag worden uitgemaakt omdat de overheid hem in de steek gelaten heeft en met PW in de hand om met behoud van uitkering te werken en vooral als racist mag worden uitgemaakt door links kan ik zeggen dat ik zo’n ervaringsdeskundige ben, waar GroenLinks en groot deel van de PvdA een hekel aan heeft.