Wat je van de plannen ook vindt, van de Tweede Kamer moet je het niet hebben. Laten we naar objectievere bronnen gaan, de planbureaus. Dat is al beter. Het CPB benadrukt dat de financiering van het regeerakkoord niet goed is onderbouwd en dat toekomstige generaties het haasje zijn. Over naar het SCP: dat benadrukt vooral dat er onvoldoende aandacht is voor kwetsbare groepen, sociale samenhang en brede welvaart.
Er zit ongetwijfeld een kern van waarheid in de observaties van de planbureaus, maar ik zie het eerder als een waarschuwing of aanmoediging dan een oordeel. Of toekomstige generaties de rekening krijgen, hangt helemaal van de uitvoering af. Idem met de sociale onderwerpen. En er is niet echt een analyse van individuele dossiers, alleen een wat hoog over analyse.
Laat ik zelf eens de balans opmaken op de in mijn ogen vier belangrijkste thema’s: zorg, het sociale domein, wonen en klimaat. In de geest van de planbureaus doe ik een aanmoediging. Iets anders kan ook redelijkerwijze niet, omdat de details ontbreken voor een afgewogen oordeel.
Zorg: goed nieuws
Het kabinet spaart de kool en de geit niet en maakt duidelijk dat het zelfrijzende bakmeel dat de zorg al sinds jaar en dag is, noodzakelijkerwijze moet leiden tot scherpere keuzes. Ook positief is (eindelijk!) de ruime aandacht voor preventie.
Zorg: aanmoedigingen
De grote uitdaging bij beide positieve punten is de vraag hoe dan? Het kabinet wil bij de langdurige zorg, de Wmo en de jeugdzorg kosteneffectiviteitsanalyses, maar de methodologische uitdagingen om dat op een manier te doen die recht doet aan die sectoren zijn formidabel. Over preventie wordt al decennia gepraat, maar er gebeurt onvoldoende. Het helpt wel door het een speerpunt te maken, maar ik ben wel benieuwd waarom dit kabinet wel slaagt in iets waar alle andere kabinetten dat niet deden.
Sociaal domein: goed nieuws
Zonder meer goed nieuws is de ruime aandacht dat het onderwerp ‘de menselijke maat’ krijgt. Op verschillende terreinen toont het nieuwe kabinet de ambitie op de vieze smaak van de toeslagenaffaire weg te spoelen. Dat geldt voor de democratische rechtsorde, de asielprocedures alsook voor de brede armoede- en schuldenaanpak.
Sociaal domein: aanmoedigingen
Ik sluit me in eerste instantie hier aan bij het SCP, dat waarschuwt voor een overspannen verwachting van het kabinet over de zelfredzaamheid van mensen. Ook een terecht aandachtspunt is dat het kabinet nog teveel lijkt te redeneren vanuit de traditionele aparte sectoren, in plaats van in termen van opgaves te denken en dan te bezien hoe het te regelen. Gezegd moet worden dat het meer autonomie geven aan decentrale overheden en extra inzet op domeinoverstijgende financiering wel hoop geven. Als extra aanmoediging zou ik willen meegeven dat er wel een aanvalsplan moet komen hoe de menselijke maat in al die domeinen ook daadwerkelijk tussen de oren te krijgen van iedereen.
Wonen: goed nieuws
Het onzalige idee van de verhuurdersverheffing waardoor woningcorporaties gestraft werden voor investeren, is er aan. Mooi. Misschien dat dat de druk op de sociale huur wat doet verlichten. En de jubelton, die tot nog meer vermogensongelijkheid leidt, is er ook aan. Het vol inzetten op extra woningen kan als ambitie ook geen kwaad, evenals een speciale minister voor dit belangrijke onderwerp.
Wonen: aanmoedigingen
Het grootste probleem van het kabinet zit in de ambitie voldoende woningen te realiseren. Net als bij de zorg en het sociale domein is de vraag waarom dit kabinet wel iets gaat lukken wat vorige kabinetten ook als plechtige belofte hadden, maar niet wisten waar te maken. Er zal minimaal een analyse moeten liggen van wat de exacte oorzaak is dat het zo moeilijk is allemaal. Ook lijkt het verstandig om de toevoer van brandstof af te sluiten voor verdere prijsstijgingen van koopwoningen: de hypotheekrenteaftrek verder afbouwen, overwinst belasten etc.
Klimaat: goed nieuws
Het beste nieuws van het regeerakkoord is dat er eindelijk stevige ambities neergelegd worden voor het realiseren van klimaatdoelen. Tot nu toe was het toch vaak met de rem erop, met als argument dat we niet het braafste jongetje van de klas willen zijn, terwijl iedereen heus wel wist we het minst brave jongetje waren.
Klimaat: aanmoedigingen
De belangrijkste uitdaging is hoe we de grootste vervuilers (de industrie) gaan behandelen. Je kunt ongetwijfeld winst boeken door consumenten te bewegen duurzamer te besteden - met auto, woning en andere consumptiegoederen. Maar echt zoden aan de dijk zet het als de grootste vervuilers geprikkeld worden om energiezuiniger te produceren. Al sinds jaar en dag wordt de industrie evenwel gespaard, met als argument dat het banen kan kosten. Weliswaar wordt een CO2-belasting ingevoerd maar we moeten nog zien of dat echt voldoende pijn gaat doen. En de luchtvaart en de scheepvaart worden daar weer van uitgezonderd.
Mooie ambities, maar eerst zien dan geloven
Op alle dossiers zie ik mooie ambities. Dat is alvast een begin. Er is voorlopig geen reden voor cynisme. Veel zal afhangen van of het kabinet erin gaat slagen de ambities ook waar te maken. Op alle terreinen liggen er genoeg onderzoeksrapporten op de plank om richting te geven aan de mooie ambities. En nu maar hopen dat ze van de plank gehaald worden zonder in de beruchte la te belanden.
Marcel Canoy is hoogleraar aan de VU op het gebied van gezondheidseconomie en dementie, en adviseur van de ACM.
Foto: Glenn Carstens-Peters via Unsplash + Andrea Piacquadio