Het sluimert al langer, maar sinds de coronacrisis is de strijd tegen desinformatie in volle hevigheid ingezet, waarbij de onenigheid tussen voor- en tegenstanders van moderatie lijkt te groeien. Bij desinformatie denken we aan bewuste misleiding, aan het verspreiden van leugens om de publieke opinie te beïnvloeden. En dat is waar: desinformatie is onware, inaccurate of misleidende informatie die met opzet wordt gemaakt en verspreid om geld te verdienen of om een persoon, sociale groep, organisatie of land te schaden.
Misinformatie
Maar niet alles wat onwaar is, is desinformatie. Het merendeel is misinformatie. Informatie die niet klopt, maar onbewust wordt verspreid. Waarvan de verspreider het per ongeluk deelt, het gewoon niet goed doordacht of doorgelezen heeft, óf er zelf oprecht in gelooft. En dat is waar de strijd tegen desinformatie een akelige bocht neemt. Want het enige verschil tussen desinformatie en misinformatie is de intentie van de verspreider.
Hoe kom je achter de intentie van de verspreider? Zolang we niet over het vermogen beschikken om in iemands hoofd te kijken, is dat vrij lastig. Al millennia lang wordt er immers behoorlijk wat onjuiste informatie verspreid, waarbij het iedere keer maar weer de vraag is in hoeverre de aanhangers er zelf in geloven, of dat ze die alleen verspreiden uit eigenbelang.
Complottheorieën
Een van de meest hardnekkige en bizarre complottheorieën heeft zich al honderden jaren geleden in de diepste haarvaten van onze samenleving genesteld. Een complottheorie waarin wordt beweerd dat niet alleen de mensheid, maar zelfs het gehele universum door één macht wordt geregeerd. Een onzichtbare macht, zo meldde ook de profeet Jesaja, die daar bovendien nog aan toevoegde dat er geen andere god was, in de hoop dat daarmee alle andere complottheorieën de pas werd afgesneden.
Mag een gelovige in God wél ongestoord tweeten, maar een gelovige in regerende reptielen niet?
Er zullen genoeg mensen zijn die daadwerkelijk in God geloven, alleen zit de geschiedenis ook vol van mensen die de blijde boodschap alleen verspreidden voor persoonlijk gewin, of dat nu was uit wellust (paus Johannes XII werd in bed met een vrouw vermoord door haar jaloerse man) of uit lijfsbehoud (sociale uitsluiting of zelfs de inquisitie). Hoe weten we of de huidige paus daadwerkelijk in God gelooft, of dat hij klinkklare onzin als ‘Jesus Christ, the incarnation of God’s mercy, out of love for us, died on the cross, and out of love he rose again from the dead’ gewoon tweette om meer mensen naar de kerk te krijgen?
Wie bepaalt, met andere woorden, of informatie desinformatie is, of misinformatie? Mag iemand die oprecht in God gelooft wél ongestoord tweeten, maar een ander niet? En hoe zit het dan met iemand die oprecht gelooft dat de wereld wordt geregeerd door reptielen, in plaats van door een god? Krijgt die dezelfde vrijheid? Of is die complottheorie daar nog niet oud genoeg voor?
Desinformatie kan alleen aangepakt worden door ook misinformatie aan te pakken. Maar daarmee verschuift het probleem slechts.
Voor gek verklaard
Toen Copernicus beweerde dat de aarde rond de zon draaide, verklaarde menigeen hem voor gek. Zijn De revolutionibus orbium coelestium werd zelfs na publicatie decennialang nauwelijks aangeraakt. En daar had men goede redenen voor.
Allereerst was Copernicus een volstrekt onbekende ‒ het was zelfs zijn eerste boek over astronomie ‒ en hij schreef onleesbaar slecht. Daarnaast waren de geestelijkheid en de wetenschap een andere ideologie toegedaan, namelijk het idee dat de zon rond de aarde draaide. En daar kwam nog eens bovenop dat het model van Copernicus de werkelijkheid veel minder goed verklaarde dan het bestaande geocentrische model. Dat laatste was namelijk door de eeuwen heen aangevuld met epicykels, deferenten, equanten en excentrieken, waardoor het een beter voorspellend vermogen leek te hebben. Tel daar nog eens bij op dat hij van oorsprong arts en geestelijke was én geen enkel diploma had, ook niet in de geneeskunde, en je begrijpt dat geen enkele moderator dit ooit op Facebook of LinkedIn had toegelaten.
Beïnvloeden
Bij het aanpakken van desinformatie en misinformatie bepalen mensen wat er wel en niet gezegd mag worden. Mensen met eigen opvattingen over wat wel en niet kan. Mensen met ideologische overtuigingen, religieuze meningen, morele oordelen en eigen ideeën over goed en fout. Het zijn feilbare mensen, net als de rest van ons, die bepalen dat andere feilbare mensen gevoelig zijn voor beïnvloeding en daartegen beschermd moeten worden.
We zijn gebaat bij een vrije en onbelemmerde uitwisseling van ideeën, ook ideeën die idioot zijn
Vlak vóór de Amerikaanse presidentsverkiezingen blokkeerde Twitter schadelijke informatie over Hunter Biden, de zoon van de huidige president Biden. Facebook deed dat wat subtieler, namelijk met een ‘algoritmische censuur’, volgens Mark Zuckerberg na een hint van de FBI. En zelfs de Washington Post concludeerde: ‘We must treat the Hunter Biden leaks as if they were a foreign intelligence operation – even if they probably aren’t.’ Uit alle macht probeerden ze de presidentsverkiezingen niet te beïnvloeden, waarmee ze het feitelijk wél deden. De informatie over Hunter Biden was namelijk wáár.*
Het creëren van een safe space waar geen ongemakkelijke waarheden verkondigd mogen worden, waar nieuwe paradigma’s niet gewenst zijn en waar andersdenkenden geweerd worden, klinkt misschien goed, maar is niets anders dan het uitzetten van de tv bij slecht nieuws. Het is ontkenning, uit angst voor een oncomfortabel gevoel. Alleen mag je in dit geval de afstandsbediening niet zelf vasthouden; een ander bepaalt wel wat je wel en niet mag horen.
Vrije uitwisseling van ideeën
Wetenschap, democratie, weerbaarheid, innovatie, mentale gezondheid, economie, het klimaat en zelfs natuurbehoud zijn alle gebaat bij een vrije en onbelemmerde uitwisseling van ideeën, ook ideeën die op het eerste oog idioot, absurd of ridicuul zijn.
Juist door het uitwisselen van informatie, door het willen begrijpen van elkaar, ook al doet dat soms pijn, kunnen we groeien en onwaarheden voor waarheden verwisselen. In de zoektocht naar die werkelijkheid helpt het dan ook als we alle puzzelstukjes mogen gebruiken, in plaats van alleen die zonder scherpe randjes.
Edwin Zasada rondde de masters Strategic Human Resource Management en Business Process Management & IT af. Hij werkt als trainer, coach & consultant en is schrijver.
Noot
* https://www.washingtonpost.com/technology/2022/03/30/hunter-biden-laptop-data-examined/
Foto: Zen Skilikorn (Flickr Creative Commons)