‘Tien jaar geleden was er in de wetenschappelijke literatuur nog weinig bekend over hoe het is om ouder te zijn. Het weinige dat er wel was, was vooral oordelend. Online en in de media is die teneur nog vaak aanwezig. Zo van, als het niet goed gaat met een kind, dan ligt het aan de ouders.
Voor mijn onderzoek Leuker voor later volg ik vanaf 2015 ruim vijfhonderd ouders, vanaf de geboorte van hun kind. De bedoeling is om voorbij de platitudes te komen, en uit te vinden waarom de ene ouder het makkelijk heeft bij de opvoeding van zijn kind, en de ander niet.’
Erken worsteling
‘Om maar meteen de belangrijkste mythe rond opvoeding te ontzenuwen: het idee dat ouders slechts de gangbare opvoedtips hoeven te volgen om de opvoeding van hun kinderen op rolletjes te laten verlopen, is pertinent onjuist. Kinderen ontwikkelen zich op basis van meer factoren dan opvoeding alleen, ook hun temperament en de omgeving bijvoorbeeld spelen een rol.
Veel ouders ervaren de eerste periode na de geboorte van hun kind als eenzaam. Ze hebben het gevoel dat ze er alleen voor staan. Weliswaar is inmiddels enige verandering merkbaar, maar vaak is de grijze wolk na de komst van een kind nog steeds taboe. Ouders schamen zich en denken dat het aan hen ligt als het niet goed gaat. Als we afstappen van het idee dat opvoeding volledig maakbaar is, en erkennen dat elke opvoeder er bij tijd en wijle mee worstelt, zal dat al een hoop schelen.
‘Professionals moeten leren luisteren, naar ouders en kinderen’
Deel van mijn onderzoek bestaat uit de ontwikkeling van een cursus OuderTeam voor aanstaande ouders. Het idee achter de cursus is dat een positieve samenwerkingsrelatie tussen de ouders de basis kan vormen voor sterk ouderschap. Ze is vooral gericht op zelfzorg en de relatie tussen de partners, en minder op opvoeden zelf. Ouders worden getraind in communicatie: wat gaat wel goed, wat vind je leuk aan je partner? Ook de taakverdeling tussen partners komt aan de orde. Hoe je af en toe tijd kan maken voor elkaar en als je wil blijven sporten, hoe je dat dan samen kunt organiseren.
Bij al die vragen kunnen jeugdhulpverlening en gezinsbegeleiding ouders helpen om een passend antwoord te vinden. Maar, dat kan alleen als de professionals minder vanuit de eigen expertise, oordelen of aannames werken. Kort gezegd: ze moeten leren luisteren, naar ouders en kinderen.’
Onderwijs als voorbeeld
‘Het onderwijs kan hen als voorbeeld dienen. Vroeger was het zo dat de leraar op het oudergesprek aan ouders vertelde hoe hun kind het op school deed. Daarna was het gesprek voorbij en ging ieder zijns weegs.
Hulpverlening moet meer vragen dan verordonneren
Tegenwoordig gebeurt het steeds vaker dat de leraar aan de ouders vraagt hoe het met hun kind gaat. Hij luistert en sluit daarna aan bij hun verhaal. Als ouders vertellen dat ze thuis worstelen met hun ongemotiveerde kind kan hij bijvoorbeeld zeggen: ‘We merken dat op school ook. Hebben jullie ideeën over hoe we dat samen kunnen aanpakken? En wat kunnen wij voor jullie betekenen?’
Met onderwijs als goed voorbeeld, moet de hulpverlening meer vragen dan verordonneren. Oftewel, ze moet ouders vragen wat ze nodig hebben om hun kind op te voeden in plaats van dat ze ouders gedragingen oplegt. Vooral omdat telkens blijkt dat ouders meer behoefte hebben aan een luisterend oor dan aan een hulpverlener die zegt dat ze het niet goed doen of dat ze lastig zijn. Zeg ook eens wat ouders goed doen. Als ouders weten wat hun sterktes zijn, kunnen ze vanuit hun kracht opvoeden en hun zwaktes ondervangen.’
Focus op levensvaardigheden
‘In lijn met voorgaande moeten jeugdhulpverleners en gezinsbegeleiders focussen op levensvaardigheden bij ouders. Ik heb het dan over vaardigheden die ieder mens nodig heeft, om zich te redden in alledaagse situaties en om goed voor zichzelf en zijn partner te zorgen. Het gaat om zelfvertrouwen, zelfcontrole, omgaan met boosheid en stress, verdelen van tijd. Het omvat tevens vaardigheden om relaties aan te gaan, te behouden en te beëindigen. En leren omgaan met conflicten, erkennen van verschillen tussen mensen, en je betrokken en verantwoordelijk voelen bij de samenleving. Let wel: niemand heeft al deze vaardigheden compleet in huis en iedereen worstelt er wel eens mee.’
Voorkom uithuisplaatsing
‘Ouders die in aanraking komen met de hulpverlening zijn soms even en soms al wat langer hun zelfvertrouwen en zelfsturend vermogen kwijt. Ze hebben het gevoel dat ze de controle kwijt zijn over kind of situatie. Als ze almaar te horen krijgen dat ze het niet goed doen, verdampt hun zelfsturend vermogen en komen ze in een negatieve spiraal terecht.
Om te snelle uithuisplaatsing te voorkomen, moeten we vaker de vraag stellen wat er nog mogelijk is binnen het gezin. Bij een gezin in crisis, en al helemaal als er kinderen worden mishandeld, staat de hulpverlener vaak voor een dilemma. Hij moet snel wat doen om de kinderen te helpen, maar als hij ouders met gevoelens van onzekerheid en onvermogen laat zitten, blijft de crisis bestaan.
Alleen gezamenlijk kunnen ouders en hulpverlener een uitweg uit de crisis proberen te vinden. Wat de hulpverlener vooral niet moet doen, is ouders weg te zetten als slechte mensen. Hij moet het gesprek met hen aangaan over hun onvermogen, en samen met hen kijken naar wat er wel mogelijk is binnen het gezin opdat hun kind thuis kan blijven wonen. Van uithuisplaatsing, een traumatische gebeurtenis voor alle betrokkenen, is meestal weinig goeds te verwachten.’
Carolien Gravesteijn is lector Ouderschap en Ouderbegeleiding aan de Hogeschool van Leiden. Dit artikel is een bewerking van een interview met Carolien Gravensteijn, dat eerder verscheen op sociaal.net, het Vlaamse webplatform voor sociale professionals.
Foto: Sociaal.net / Lisa Develtere