De bevolking in Nederland vergrijst. In 2015 was 24,5 procent van de Nederlanders 60 jaar of ouder. De verwachting is dat dit percentage stijgt naar 33,2 procent in 2050 (United Nations Department of Economic and Social Affairs. Population Division, 2015).
Naarmate mensen ouder worden, wordt hun veerkracht vaak minder en hun kwetsbaarheid groter. Het merendeel van de kwetsbare ouderen verblijft thuis; een kleinere groep woont in een verpleeghuis. Dit is mede ingegeven door het beleid van de overheid dat gericht is op ‘thuis oud worden’ en wordt weerspiegeld door het programma Wonen, Ondersteuning en Zorg voor Ouderen (WOZO), dat in 2022 door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport is uitgebracht (Ministerie van Volksgezondheid, 2022).
Interdisciplinaire samenwerking
De zorg voor kwetsbare ouderen is complex. Zij ervaren vaak beperkingen in meerdere levensdomeinen (lichamelijk, psychisch, sociaal) en in het uitvoeren van algemene dagelijkse levensverrichtingen. En er is bij hen veelal sprake is van het hebben van meerdere chronische ziekten tegelijkertijd (Gobbens et al., 2010).
Daardoor zijn veel disciplines bij de zorg betrokken en dat vereist een goede interdisciplinaire samenwerking.
Professionaliteit
Dit doet een sterk appel op de professionaliteit van verpleegkundigen en verzorgenden. Omdat zij de grootste beroepsgroepen zijn die zich richten op kwetsbare ouderen in de thuiszorg en het verpleeghuis en daarmee heel bepalend zijn voor de kwaliteit van zorg en de kwaliteit van leven van ouderen, richt de bijzondere leerstoel Professionalisering van de verpleging en verzorging in de ouderenzorg zich op hen. Sinds 15 september 2022 is deze leerstoel gevestigd aan Tilburg University en wordt bekostigd door Hogeschool Inholland en Zonnehuisgroep Amstelland.
Professionalisering bestaat uit vijf aspecten: toewijding, vakbekwaamheid, lerend vermogen, samenwerkend vermogen en onderzoekend vermogen
De leeropdracht van de bijzondere leerstoel is inzicht krijgen in en bevorderen van de professionalisering van de verpleging en verzorging in de ouderenzorg en de samenhang ervan met de kwaliteit van zorg en de kwaliteit van leven van ouderen. De focus is op de thuiszorg en het verpleeghuis.
Evidence based practice
Professionalisering van de verpleging en verzorging bestaat uit vijf aspecten: toewijding, vakbekwaamheid, lerend vermogen, samenwerkend vermogen en onderzoekend vermogen. Toewijding is een synoniem voor ijver, maar staat ook voor trouw en zorgzaamheid. Vakbekwaamheid verwijst naar het handelen van verpleegkundigen en verzorgenden dat is gebaseerd op evidence based practice (EBP).
EBP is het zorgvuldig, expliciet en oordeelkundig gebruik van het huidige, beste bewijsmateriaal om beslissingen te nemen met individuele cliënten en/of hun naasten over goede of gewenste zorg of behandeling (Hoegen et al., 2020). Op het Anna Reynvaan Event 2023 zei Lynn Gallagher van de Ohio State University: ‘It’s not that nurses do EBP, they are EBP’.
Meerdere kennisbronnen
EBP integreert verschillende vormen van (kennis)bronnen, zoals wetenschappelijke literatuur, expertise van de professional, wensen en voorkeuren van ouderen en hun naasten en de lokale context. De kennis is onder andere vastgelegd in richtlijnen op basis waarvan verpleegkundigen en verzorgenden beslissingen nemen over de zorg voor ouderen.
Lerend vermogen van verpleegkundigen en verzorgenden is van evident belang
De implementatie van richtlijnen is complex (Rashidian et al., 2008), ook in de ouderenzorg; zorgprofessionals moeten verantwoordelijkheid op zich nemen om barrières voor de implementatie van richtlijnen te identificeren en te adresseren (Diehl et al., 2016).
Permanent leren
Lerend vermogen van verpleegkundigen en verzorgenden is van evident belang. Kennis veroudert immers snel. Lerend vermogen wordt gedefinieerd als het vermogen om zich aan te passen en te innoveren, vorm te blijven geven aan individueel en gezamenlijk leren, systemen aan te passen wanneer die niet langer bijdragen aan goede zorg of aan goed werken, en voortdurend in beweging te zijn, omdat elke cliënt uniek is en de wereld voortdurend verandert (Smits, 2017).
Om lerend vermogen te vergroten, moet er een cultuur in de zorgorganisaties zijn die stimulerend werkt
Permanent leren in teams, organisaties en netwerken draagt bij aan goede zorg voor kwetsbare ouderen. Zorgprofessionals kunnen zelf stappen zetten om hun lerend vermogen te vergroten. Dat kunnen zij doen door richting te geven aan wat zij willen leren door bijvoorbeeld concrete leerdoelen te stellen of te laten zien of te vertellen wat zij hebben bereikt. Om hun lerend vermogen te vergroten, moet er wel een cultuur in de zorgorganisaties zijn die stimulerend werkt.
Samenwerkend vermogen
Het vierde aspect van professionalisering van de verpleging en verzorging is het beschikken over samenwerkend vermogen. Om kwetsbaarheid bij ouderen of nadelige consequenties ervan te verminderen of te voorkomen, zoals een lagere kwaliteit van leven, moeten verpleegkundigen en verzorgenden samenwerken met andere zorgprofessionals, met welzijnsprofessionals. En niet in de laatste plaats met ouderen zelf en met hun naasten.
Een onderzoekende houding mag je van elke verpleegkundige en verzorgende eisen
Interprofessionele samenwerking moet uiteindelijk uitmonden in een zorg- en welzijnsarrangement, passend bij de specifieke situatie van de kwetsbare oudere. De oudere moet daarbij de mogelijkheid krijgen zelf de regie te voeren over het arrangement, eventueel met ondersteuning van naasten.
Tip van de redactie: jaarboek Ouderen als oplossingIn Ouderen als oplossing, het nieuwe jaarboek van Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken, onderzoeken veertig experts hoe de samenleving welkomer kan worden voor actieve ouderen. Weg met het seniorisme en het manisch positivisme. |
Tot slot: verpleegkundigen en verzorgenden moeten beschikken over een onderzoekend vermogen. Dit betekent niet dat verpleegkundigen en verzorgenden wetenschappelijk onderzoek moeten uitvoeren. Zij moeten echter wel een onderzoekende houding hebben die wordt getypeerd door nieuwsgierigheid, het willen begrijpen, kritisch zijn en een open houding. Deze houding mag je van elke verpleegkundige en verzorgende eisen.
Persoonlijk leiderschap
Om lerend, samenwerkend en onderzoekend vermogen te vergroten, is persoonlijk leiderschap nodig. Leiderschap draagt bovendien bij aan zeggenschap. Sinds 1 juli 2023 is zeggenschap van zorgprofessionals vastgelegd in de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg; dit betekent dat zorgprofessionals invloed mogen uitoefenen op het beleid over het verlenen van goede zorg en randvoorwaarden voor werk, zoals loopbaanmogelijkheden (Rijksoverheid, 2023).
Verpleegkundigen en verzorgenden moeten zelf werken aan het optimaliseren van het lerend, onderzoekend en samenwerkend vermogen
De verantwoordelijkheid voor professionalisering ligt in eerste instantie bij verpleegkundigen en verzorgenden zelf. Zij moeten ervoor zorgen dat ze over up-to-date kennis en vaardigheden beschikken en moeten zelf werken aan het optimaliseren van het lerend, onderzoekend en samenwerkend vermogen. Werkgevers moeten verpleegkundigen en verzorgenden hierin faciliteren. Gezien de ontwikkelingen in de maatschappij en de ouderenzorg is het nu daarvoor de hoogste tijd.
Prof. dr. Robbert J.J. Gobbens is als bijzonder hoogleraar Professionalisering van de verpleging en verzorging in de ouderenzorg verbonden aan de Academische Werkplaats Ouderen van Tranzo, Tilburg University. Daarnaast is hij lector Gezondheid en welzijn van kwetsbare ouderen bij Hogeschool Inholland en Zonnehuisgroep Amstelland en visiting professor bij de Universiteit Antwerpen.
Foto: Kampus Projects via Pexels.com