Volgens Sicora et al. (2021, p. 775) is ‘intuïtief denken een holistisch perspectief dat rekening houdt met alle soorten informatie die vaak niet gemakkelijk expliciet kunnen worden verwoord’. Intuïtie hangt nauw samen met ervaring en emotie. Daarnaast is intuïtie volgens Bosker et al. (2018) ook gebaseerd op associatie en selectief gebruik van herinneringen.
Intuïtie is in de meeste gevallen nog een taboe voor sociaal werkers
Gewenst of ongewenst, intuïtie heeft invloed op het handelen van mensen in het algemeen en dat van sociaal werkers in het bijzonder. Alleen de mate van bewustzijn en de waarde die eraan gehecht wordt verschilt. Het is nodig dat sociaal werkers zich ontwikkelen op dit gebied want als intuïtie impliciet blijft, zijn sociaal werkers zich niet bewust van de invloed die het kan hebben. Intuïtie kan dan ook de verkeerde uitwerking hebben op het professioneel handelen.
Onderbuikgevoel
Uit het onderzoek van Sicora et al. (2021) blijkt dat intuïtie in de meeste gevallen nog een taboe is, wat het voor sociaal werkers lastig maakt om intuïtie en de rol daarvan op hun handelen te expliciteren. Reflectie op het handelen helpt om te leren en om kennis expliciet te maken (Bosker et al., 2018).
Er komt steeds meer aandacht voor, gelukkig! Dit is bijvoorbeeld af te leiden uit de definitie van de term forensische scherpte waarin expliciet het kunnen herkennen van subtiele signalen, het eigen onderbuikgevoel, het communiceren hierover en de bereidheid om te handelen is opgenomen (Clercx et al., 2020).
Professioneel handelen
Je als sociaal werker uitspreken over je intuïtie om zo bewustzijn daarvan te creëren is in de eerste plaats zo belangrijk omdat het een belangrijk onderdeel is van het professioneel handelen. Verschillende onderzoekers houden zich bezig met het onderwerp en het merendeel komt tot dezelfde conclusie: ten grondslag aan het nemen van beslissingen ligt een combinatie van rationele, logische analyse enerzijds en een intuïtieve, subjectieve beredenering anderzijds (Glöckner & Witteman, 2009; Trevithick, 2014; Adam & Dempsey, 2020; Sicora et al., 2021).
Wanneer intuïtie wordt gebruikt om reflectie en analyse te vervangen, wordt intuïtie onbetrouwbaar
De kracht van het maken van goede beslissingen is het combineren van beide benaderingen. Maatwerk blijft hierbij van belang. Het is de sociaal werker die in iedere situatie opnieuw keuzen moet maken in hoe wordt gehandeld.
Onvoorspelbaar
Daarbij put de sociaal werker uit bewezen, effectieve methoden, maar ook uit zoveel meer. De dagelijkse praktijk en de situaties die zij meemaken, zijn regelmatig onvoorspelbaar, omdat sociaal werk mensenwerk is en geen exacte wetenschap (Howe, 2009). Wanneer sociaal werkers een ruimte binnenlopen, vormen zij met hun intuïtie een beeld van de situatie en voelen daarmee de dynamiek in de kamer aan. Echter, wanneer intuïtie wordt gebruikt om reflectie en analyse te vervangen en wanneer het belang van de context wordt genegeerd, wordt intuïtie onbetrouwbaar (Trevithick, 2014).
In dilemma’s worstelen sociaal werkers niet alleen met tegenstrijdige belangen, ook met hun eigen subjectieve beleving
Aandacht voor intuïtie is bovendien nodig om het positief van invloed te laten zijn op keuzen en acties van de sociaal werkers. Zij handelen vanuit bepaalde waarden en opvattingen over wat juist is en wat niet. In dilemma’s worstelen sociaal werkers niet alleen met tegenstrijdige belangen. Ook hun eigen subjectieve beleving voegt een complicerende factor toe. Dit kan lastig zijn omdat sociaal werkers veelal geacht worden ‘professioneel’ te handelen, in de betekenis van ‘rationeel en verantwoord’.
Gevaar
Het is nog een taboe om als sociaal werker persoonlijke ervaringen mee te nemen in gesprekken met cliënten (Hartman, 2012). Beperkte aandacht voor intuïtie maakt dat impliciet blijft wat de invloed is op het professioneel handelen. Daar zit een gevaar in.
Kahneman (2021) verwierf bekendheid met zijn inzicht over het gebrek aan rationaliteit in de wijze waarop mensen beslissingen nemen. Hij stelt dat mensen veel minder rationeel zijn dan ze zelf denken. Precies daar zit de crux. Het brein gebruikt volgens Kahneman short-cuts om te kunnen omgaan met beslissingen. Ezelsbruggetjes die het automatische brein gebruikt om mentale energie te besparen voor het bewuste brein.
Door feedback en reflectie is het mogelijk intuïtie te ontwikkelen
Het probleem met deze short-cuts is dat mensen soms verkeerde beslissingen nemen. Bijvoorbeeld dat professionals het voorkomen van een forensische cliënt en zijn delict zwaarder laten wegen dan de meer feitelijke risicotaxatie.
Het niet bewust zijn van wat ten grondslag ligt aan intuïtie en hoe dit van invloed is op het handelen, kan stigmatisering in de hand werken en dat moeten we als sociaal beroep volgens mij niet willen.
Dat het menselijk brein op deze manier werkt en dat mensen beïnvloed worden door ervaringen, emoties en oordelen is een gegeven. Dit artikel wil vooral daarom de nadruk leggen op het belang van bewust zijn hiervan om zo intuïtie positief van invloed te laten zijn.
Meer bewustzijn
Bewustzijn wordt gecreëerd door erover te praten. Door feedback en reflectie is het mogelijk intuïtie te ontwikkelen (Sicora et al., 2021). Zoals genoemd is het daarbij belangrijk ervaring en intuïtie te koppelen aan rationaliteit, logica en context. Door daarnaast het geleerde uit reflectie vrij snel toe te passen in de praktijk en daar opnieuw op te reflecteren, ontstaat meer bewustzijn en beklijft het geleerde. Het is dus een cyclisch proces (Steenmeijer, 2014). Bovendien, om vanuit intrinsieke motivatie te leren, is het belangrijk het eigenaarschap bij sociaal werkers te laten en als organisatie het leren te faciliteren.
Emoties, ervaringen, associatie en selectief gebruik van herinneringen kunnen het perspectief op de huidige situatie kleuren. Dit kan van positieve invloed zijn, bijvoorbeeld voor je eigen veiligheid. Maar ook van negatieve invloed waardoor stigmatisering in de hand gewerkt wordt. Alleen door je als sociaal werker uit te spreken over intuïtie creëer je bewustzijn en kun je in situaties toetsen wat het juiste is om te doen.
Jetske Aalders werkt bij de RIBW Nijmegen & Rivierenland als ambulant begeleider met de OGGZ doelgroep. Daarnaast is ze adviseur zorg met als aandachtsgebied forensische zorg. Voor de master Social Work heeft Aalders in 2022 onderzoek gedaan naar de forensische zorg binnen de organisatie.
Foto: Arvin Latifi via Pexels.com