De oudere werkenden van nu behoren tot de eerste generatie werkenden die veel langer moeten doorwerken dan voorheen. Cijfers van het CBS laten zien dat de arbeidsdeelname in de leeftijdsgroep zestig tot en met vierenzestig jaar de afgelopen vijftien jaar sterk is gestegen. In 2003 was de netto arbeidsparticipatie van vrouwen in deze groep nog 14 procent, in 2018 was dat al 48 procent. Voor mannen nam dit cijfer toe van 29 procent in 2003 tot 68 procent in 2018.
Behalve langer doorwerken, moeten de huidige oudere werknemers voor hun naasten zorgen als die hulp nodig hebben. Het NIDI onderzocht hoe zij het geven van mantelzorg naast hun betaalde baan ervaren.
Combinatie betaalde baan en mantelzorg komt veel voor
Ongeveer 60 procent van de oudere werknemers in ons onderzoek geeft weleens hulp aan familieleden, vrienden of buren die ziek of hulpbehoevend zijn. Ongeveer één op de vier verleent die mantelzorg tamelijk frequent (ten minste wekelijks).
De meeste ondervraagden (90 procent) bieden deze frequente hulp aan de naaste familie: partner, kind, ouder of schoonouder (figuur 1). Bijna de helft biedt ondersteuning aan twee of meer personen. De meesten bieden hulp bij het huishouden, vervoer of administratie, 29 procent helpt de zorgvrager met lichamelijke verzorging. Eén op de vier van deze oudere mantelzorgers was ook al actief als mantelzorger tussen het vijftigste en zestigste levensjaar.
Figuur 1. Kenmerken van de mantelzorg van oudere werknemers (leeftijd 60-65) die ten minste wekelijks mantelzorg verlenen.
Meerderheid haalt voldoening uit mantelzorg
Mantelzorg in combinatie met betaald werk wordt al snel beschouwd als een pittige combinatie. Toch komt uit wetenschappelijke literatuur naar voren dat mantelzorg veelal ook positieve gevoelens oplevert én dat negatieve en positieve ervaringen zelfs samen op kunnen gaan.
Zo’n 70 procent van de oudere werknemers in ons onderzoek die ten minste wekelijks mantelzorg verlenen, vindt dat het geven van hulp erg veel of tamelijk veel voldoening geeft (figuur 2). Een minderheid – maar wel een substantiële groep – ervaart de mantelzorg als erg of tamelijk zwaar (26 procent) of stressvol (16 procent). Van degenen die de mantelzorg zwaar vinden, geeft de meerderheid aan ook voldoening te krijgen van het verlenen van mantelzorg (61 procent).
Figuur 2. Mantelzorgervaringen onder oudere werknemers (leeftijd 60-65) die ten minste wekelijks mantelzorg verlenen.
Vrouwen rapporteren een veel hogere belasting
Vrouwen nemen traditioneel gezien meer mantelzorg voor hun rekening dan mannen. En hoewel vrouwen en mannen gemiddeld genomen er evenveel voldoening uit halen, rapporteren vrouwen een veel hogere belasting. Zij ervaren de mantelzorg als zwaarder en stressvoller dan mannen.
35 procent van de vrouwen in ons onderzoek vindt de frequente mantelzorg naast de betaalde baan zwaar, bij mannen is dit 20 procent. Van de vrouwen ervaart 23 procent de mantelzorg als stressvol, tegenover 11 procent van de mannen. Een mogelijke verklaring voor dit verschil zou kunnen zijn dat vrouwen meer intensieve zorg verlenen dan mannen of dat het werk van vrouwen minder support biedt.
Vooral lichamelijke verzorging wordt als zwaar ervaren
De zorgsituatie speelt een belangrijke rol bij mantelzorgervaringen. Bij het geven van intensieve zorg – het verlenen van lichamelijke verzorging, dagelijkse zorg en langdurige zorg – wordt de mantelzorg vaker als zwaar en stressvol ervaren.
Van de oudere werknemers die frequente lichamelijke verzorging bieden geeft 39 procent aan dat de mantelzorg zwaar is, tegenover 22 procent van degenen die alleen andere typen mantelzorg verlenen. Onder de oudere mantelzorgers die langdurig zorg verlenen – en ook al mantelzorger waren tussen hun vijftigste en zestigste jaar – ervaart zelfs 46 procent de mantelzorg als zwaar.
Met deeltijdpensioen meer energie voor mantelzorgtaken
Naast de zorgsituatie speelt de situatie op het werk een rol. De werksituatie bepaalt immers hoe gemakkelijk betaald werk met mantelzorgtaken te combineren is. Tijdsproblemen zouden ondervangen kunnen worden door meer flexibiliteit in werktijden.
Voor oudere werknemers komt hier nog een andere mogelijke vorm van flexibiliteit bij: werktijdvermindering voorafgaand aan pensioen (deeltijdpensioen). Dit zorgt niet alleen voor meer flexibiliteit, maar ook voor meer tijd – en wellicht meer energie – om de mantelzorgtaken te vervullen.
Van de oudere werknemers zonder de mogelijkheid tot werktijdvermindering vindt 35 procent de mantelzorg erg zwaar, ten opzichte van 24 procent van de werknemers die wel ‘een uitweg hebben’ en hun werktijd kunnen verminderen.
Begrip van werkvloer vermindert ervaren belasting
De stijgende arbeidsdeelname van ouderen zal er toe leiden dat meer mensen in de jaren voor hun pensioen mantelzorg moeten combineren met betaald werk. Ons onderzoek laat zien dat de mogelijkheid tot deeltijdpensioen oudere werknemers kan helpen de ervaren mantelzorgbelasting te verminderen.
Daarnaast wijst recent onderzoek op het belang van aandacht en begrip van collega’s en leidinggevenden. Oog hebben voor rolcombinaties en de mogelijke knelpunten die daaruit voortkomen, is belangrijk om participatie in zowel betaalde als onbetaalde activiteiten tot op hogere leeftijd mogelijk te maken.
Olga Grünwald werkt als AIO op het NIDI. Marleen Damman is postdoc onderzoeker op de afdeling sociologie aan de Radboud Universiteit en verbonden aan het NIDI. Kène Henkens is hoogleraar pensioensociologie en verbonden aan het NIDI, de Universiteit van Amsterdam en het Universitair Medisch Centrum Groningen. Deze bijdrage is gebaseerd op het artikel ‘The role of work in caregiving experiences among older, working caregivers’ dat is gepubliceerd als Netspar Discussion Paper.
Foto: Kevin Harber (Flickr Creative Commons)