De basisscholen zijn vanwege de corona-crisis enige tijd gesloten. Dat leverde hernieuwde discussie over kansenongelijkheid in het onderwijs op, waarop hier al vaker is gewezen. Tijdens het gedwongen reces bleek, niet geheel verrassend, dat hoger opgeleide ouders hun kinderen beter ondersteunen bij hun schoolwerk dan lager opgeleide ouders, met kennis en vaardigheden, ipads en rustige studieruimte.
Alle reden om, nu de scholen weer van slot zijn, de ongelijkheid van kansen in het onderwijs met hernieuwde energie aan te pakken. Om te beginnen, dienen ouders dezelfde kansen te krijgen om hun kinderen naar de door hen uitverkoren school te sturen.
Onderwijssegregatie neemt toe
Landelijk signaleert de inspectie van het onderwijs een sterke toename van kansenongelijkheid en segregatie in het onderwijs. Dat gebeurt vooral langs sociaaleconomische lijnen. Deze scheiding uit zich ook in het toelatingsbeleid van scholen en het keuzegedrag van ouders.
Het onderwijs kan geen invloed uitoefenen op hoe mensen wonen – een van de prominentere vormen van segregatie – maar wel op het toelatingsbeleid van scholen en het keuzegedrag van ouders. Scholen kunnen een toelatingsbeleid uitvoeren dat de ongelijkheid van kansen vermindert. De mogelijkheden daartoe zijn legio, maar worden door scholen slechts beperkt benut, zo blijkt uit een vorig najaar verschenen quick scan.
Wie het eerst komt, die het eerst maalt
Utrecht telt 110 basisscholen, die worden bestuurd door 18 schoolbesturen. Op verzoek van de gemeenteraad en in opdracht van de wethouder Onderwijs hebben wij hun beleid voor aanmelding en toelating onderzocht. Van acht besturen hebben we stukken ontvangen. Deze geven een reëel beeld van het beleid van de honderd onder hen ressorterende scholen.
Onze belangrijkste bevinding is dat ouders niet dezelfde kans hebben om hun kind op de basisschool van hun voorkeur geplaatst te krijgen. Dat komt doordat scholen met vooraanmeldingen werken die automatisch leiden tot toelating - en hoger opgeleide ouders hun kinderen vaak heel vroeg aanmelden. De meeste scholen uit ons onderzoeken hanteren de spelregel ‘wie het eerst komt, het eerst maalt.’
Wat ook in het nadeel werkt voor lager opgeleide ouders is dat basisscholen op hun websites de wettelijke leeftijd voor inschrijving – drie jaar - vaak niet expliciet noemen en dat heldere informatie over het toelatingsbeleid meestal ontbreekt.
Aanmeldleeftijd als basis voor oplossing
Het ongelijke speelveld voor toelating tot basisscholen hangt nauw samen met sociale scheiding en segregatie. Dat maakt het onderwerp complex en taai, maar hoeft niet per se tot verlamming te leiden. Onze aanbevelingen richten zich vooral op hoe gemeente en scholen ondanks alle complexiteit de toelating tot het basisonderwijs toch gelijker kunnen maken.
De sinds 2014 geldende wettelijke aanmeldleeftijd van 3 jaar biedt een uitstekende basis om een helder toelatingsbeleid te formuleren voor basisscholen in de stad Utrecht. Ook is het een prima middel om alle ouders een zelfde kans te bieden om hun kind op de school van hun voorkeur te krijgen. Als alle partijen zich aan de wettelijk voorgeschreven leeftijd houden, dan kunnen ze daarmee een halt toeroepen aan de bestaande praktijk van vooraanmelding en automatisch plaatsing van kinderen.
Als deze praktijk straks tot het verleden behoort, dan maakt het niet uit of ouders zich een jaar of een uur voor de deadline aanmelden. En als alle aanmeldingen van een leeftijdsgroep op eenzelfde moment op tafel komen, dan hebben alle ouders evenveel kans dat hun kind op de school van hun voorkeur terecht kunnen.
Met dat goede begin worden de problemen die scholen en ouders ervaren echter niet allemaal opgelost. Ook de aanmeldprocedures moeten transparanter, voor basisscholen in de gehele stad. Communicatie daarover is voor verbetering vatbaar. Daarnaast moet gekeken worden naar wat er nodig is om de aanmeldleeftijd goed te kunnen handhaven.
Zoek aansluiting op Gelijke Kansen-alliantie
Bij de aanpak van complexe vraagstukken zijn een gedeeld gevoel van urgentie van de problematiek, draagvlak, commitment en een gemeenschappelijke visie essentieel. Ons onderzoek laat zien dat er op al die punten onder de betrokken partijen in Utrecht een substantiële mate van overeenstemming bestaat.
Gemeente, scholen en ouders vinden dat er iets aan de hand is en dat er moet iets gebeuren. Zij onderkennen de urgentie van de kansenongelijkheid in het onderwijs, zo blijkt uit een motie van de gemeenteraad en de grote steun voor het onderzoek van wethouder en schoolbesturen - de Utrechtse Onderwijs Agenda. De motie van 11 juli 2019 vraagt om onderzoek naar het beleid en de praktijk van het aanmelden bij Utrechtse basisscholen. En om een raadpleging van schoolbesturen, schoolleiders en ouders voor een reëel beeld van de huidige situatie. De raad vraagt de wethouder om - op basis van de uitkomsten van het onderzoek - met een plan van aanpak te komen vóór de zomer van 2020.
Op 8 juni jongstleden zijn de bevindingen van onderzoek naar de gemeenteraad gestuurd en openbaar gemaakt. Het is nu aan het gemeentebestuur en de raad om onze aanbevelingen op te volgen en nader uit te werken. Bijvoorbeeld door mee te denken over aansluiting bij de landelijke Gelijke Kansen Alliantie en de lokale agenda die Utrecht daarvoor heeft opgesteld. Die agenda – een coproductie van scholen en gemeente – moet een helder aanmeldbeleid opleveren. Een beleid dat ouders en kinderen gelijke kansen biedt en voldoet aan de wet.
Guido Walraven, Anton Boonen, Paco Lucassen, Jeroen Peters zijn allen verbonden aan het Landelijk Kenniscentrum Gemengde Scholen. Het onderzoek 'Naar een Gelijk Speelveld voor Ouders in het Basisonderwijs' is uitgevoerd in samenwerking met Hogeschool Utrecht.
Foto: LinkedIn Sales Navigator via Unsplash