Nadat pesten op school en werk de nodige aandacht en erkenning kregen is het nu de beurt aan burenpesten. Je hoort en leest er weinig over, wellicht omdat het schuilgaat achter woonoverlast, burenruzie, discriminatie en privacywetgeving. Welk aandeel van deze overlast pesten betreft is vooralsnog onduidelijk. Ook vakliteratuur geeft daar geen inzicht in (Randall, 1997). Uit ervaring en gesprekken met gedupeerden en hun directe omgeving weten we dat chronische blootstelling aan moedwillige vormen van overlast door buren niet alleen het woongenot of de arbeidsprestatie van de benadeelde kan beïnvloeden, maar ook het psychisch en sociaal functioneren, en geleidelijk ook de gezondheid.
Elke ontmoeting met de pester veroorzaakt diepe angsten
Door de soms relatief subtiele vorm en de selectiviteit van het pesten wordt gemakkelijk haar verwoestende kracht onderschat. Verbale of andere vormen van agressie, zoals intentionele geluiden tijdens uren die voor ontspanning en nachtrust bedoeld zijn, kunnen mensen uitputten. Wanneer iemand doelwit wordt van dit gedrag, is de kans groot dat hij/zij het als iets persoonlijks ervaart, wat veel stress oplevert. In het geval van bedreiging, bijvoorbeeld met de dood, blijft men in het ongewisse of deze bedreiging op een dag geëffectueerd wordt. Elke ontmoeting met de pester veroorzaakt dan diepe angsten. Mensen durven hun huis niet uit en voelen zich er tegelijkertijd niet veilig.
Dit kan mensen kwetsbaar maken en isoleren van hun omgeving. Ze nodigen buren, vrienden en familie niet meer thuis uit om confrontaties met de treiteraar te voorkomen. Uit angst eveneens doelwit te worden kunnen buren of collega’s de gedupeerden gaan negeren. Een reactie die versterkt wordt als de pester derden, die niet op de korrel worden genomen, wel keurig behandelt. Met polarisatie en verdere isolatie van de gedupeerde in de straat of wijk tot gevolg.
Gedupeerden weten niet wat ze moeten doen
Aanleiding en doel van het pesten kunnen van ondergeschikt belang zijn. Alleen al door hun fysieke nabijheid kunnen mensen jarenlang dag en nacht te maken krijgen met een chronisch pestende buurvrouw, buurman of gezin. De benadeelden begrijpen de oorzaken van het, soms buitenproportionele, conflictueuze gedrag niet. En weten daardoor niet wat te doen zonder de situatie te laten escaleren.
Noodgedwongen verhuizen met bijkomende kosten, kunnen de stress eerder vergroten dan oplossen. Huurders krijgen de kosten van verhuizing niet vergoed en gedupeerde huiseigenaren moeten wettelijk het probleem bij kandidaat-kopers melden, wat ten koste gaat van de verkoopprijs. Het meest bezwaarlijke is dat jaren verdwenen woongenot, verminderde arbeidsvoldoening (vooral bij thuiswerk) alsook aangetaste gezondheid, niet te compenseren zijn.
Woningcorporaties nemen burenpesten niet serieus
Naast wijkbewoners die geen doelwit zijn van de pester, hebben ook professionals moeite met burenpesten. Zij beschouwen het als een gewone burenruzie en leggen de inspanningsverplichting bij bewoners zelf. Gezien hun maatschappelijke taak en wettelijke verplichtingen zou je van woningcorporaties op z’n minst praktische vaardigheid in de omgang met burenpesten verwachten. Wijzelf en andere gedupeerden hebben het tegendeel ervaren: de woningcorporatie neemt haar inspanningsverplichting in deze kwestie niet serieus.
Het lijkt erop dat zij niet erkent dat geraffineerde vormen van chronische overlast uiterst destructief kunnen zijn. Ze ziet niet toe op naleving van bepalingen uit de huurovereenkomst als het burenpesten betreft. Evenmin worden officiële richtlijnen toegepast, zoals de Handreiking woonoverlast van het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid.
Doorlopende dossiers ontbreken
Corporaties doen niet aan preventieve maatregelen of nazorg. Nieuwe huurders worden niet geïnformeerd over disfunctioneel gedrag van mensen die naast of nabij de woning wonen. En de medewerkers zijn niet geschoold in omgaan met pesten. Gedupeerden krijgen soms tegenstrijdige adviezen. Zo raadt de ene professional aan bewijsmateriaal te verzamelen en beticht de andere de bewijslastverzamelaar van aantasting van de privacy. Ondanks het gegeven dat disfunctioneel gedrag soms al generaties standhoudt, wordt geen doorlopend dossier bijgehouden en worden meldingen geïsoleerd behandeld.
Omdat protocollen voor burenruzie worden toegepast, neemt de corporatie per definitie een bemiddelende rol aan. Dit betekent dat de pestende persoon en gedupeerde allebei als medeschuldig worden beschouwd en dat ze beiden verantwoordelijk worden gehouden voor de oplossing. Het gedrag van de pester wordt zo beloond, gehandhaafd en bekrachtigd en de klacht van de gedupeerde ontkracht. Deze laatste loopt hierdoor dubbele psychische lasten op.
Wanneer politie en gemeente bij de pesterij worden betrokken zijn aanpak en uitkomsten soortgelijk. Meldingen worden ook door de politie geïsoleerd beschouwd. Vooral wanneer wijkagenten wisselen en systemen worden vernieuwd, verdwijnt het institutioneel geheugen. De gemeente is gericht op de bescherming van de integriteit van mensen met disfunctioneel gedrag en hun families (Tussenbericht Schakelteam, 2018). Voor de bescherming van de fysieke en emotionele integriteit van degenen die gepest worden is geen aandacht.
Maatschappelijke uitdaging: pestpatroon doorbreken
Instanties geven te gemakkelijk de boodschap aan gedupeerden dat de situatie onoplosbaar is, dat ze die moeten accepteren en ermee moeten leren leven. Verhuizing van de gedupeerde wordt als een oplossing beschouwd, terwijl hiermee het conflictueuze gedrag opnieuw wordt beloond. Gedupeerden verliezen zo alle vertrouwen in de instanties en raken verder geïsoleerd.
In feite betekent toepassing van onjuiste protocollen door corporaties, politie en gemeenten een systematische miskenning van zowel de mogelijke psychologische achtergrond van de agressie als de sociale consequenties daarvan. De maatschappelijke uitdaging is om het pestpatroon te doorbreken in plaats van te handhaven of te versterken. Burenpesten is een blinde vlek in de samenleving. Wetenschappelijk onderzoek naar omvang, klachten en handelingsopties is hard nodig.
Margarita Amador en Alfons Uijtewaal zijn academisch geschoolde ervaringsdeskundigen en werken bij Stichting Huize Aarde. Zij voerden gesprekken met gedupeerden, sociaal betrokkenen, gerelateerde instanties en verrichtten wijkonderzoek.
Referenties
Randall, O. (1997). Adult Bullying - Perpetrators and Victims. London/New York: Routledge.
Tussenbericht Schakelteam, gemeentelijke aanpak personen met verward gedrag, 11 april 2018.
Foto: Elvin (Flickr Creative Commons)