Gemeenten willen graag dat kwetsbare mensen bevriend raken met weerbare mensen in hun eigen buurt. Zodat elke individuele kwetsbare persoon een sterker sociaal netwerk krijgt waaruit hij of zij hulp en ondersteuning kan putten.
Wij volgden, samen met onderzoekers van de Universiteit voor Humanistiek, tweeënhalf jaar vier laagdrempelige buurtprojecten in de regio Zwolle waar kwetsbare en weerbare mensen elkaar ontmoeten. De kwetsbare mensen in ons onderzoek hebben een verstandelijke beperking of psychiatrische problematiek. De ontmoetingen vinden plaats in een wijkboerderij, een wijksteunpunt, een leerwerkcentrum en een wijkmoestuin.
Er zijn geen één-op-één contacten buiten de buurtprojecten om
Mensen komen elkaar tegen bij de gezamenlijke activiteiten, bijvoorbeeld wanneer ze zij aan zij in de moestuin werken. In de koffiepauze zit iedereen, kwetsbare mensen, weerbare mensen, vrijwilligers en een sociale professional, samen aan tafel uit te rusten van het werk.
Het groepscontact is gewoon gezellig, de gesprekken gaan over koetjes en kalfjes. Buiten de buurtprojecten om zagen we amper één-op-één contact. Bijna niemand had behoefte aan contact in de privésfeer: ‘Ik heb met deze mensen wel een goede band, maar niet voor thuis’ (weerbare persoon).
Dit lijkt in het licht van het beleidsideaal een sombere constatering
Ontmoetingen tussen kwetsbare en weerbare mensen via buurtprojecten leiden er niet toe dat er één-op-één contact ontstaat in de privésfeer. Ook niet als ze elkaar al langer kennen. In het licht van het huidige beleidsideaal is dit misschien op het eerste gezicht een sombere constatering. Maar wie zich hierop blind staart, heeft geen oog voor de waarde van het collectieve contact.
Wij zagen namelijk dat het onderlinge contact op de buurtprojecten van grote betekenis is voor zowel de kwetsbare als weerbare mensen die er komen. En het contact op de buurtprojecten heeft zelfs een aantal voordelen boven één-op-één contact.
Je bent gewoon onderdeel van de groep
Wij zagen op de buurtprojecten juist dat ook mensen die moeilijk contact kunnen maken ook deel uitmaken van de groep. Omdat het contact in het collectief plaatsvindt, vraagt dit geen moeilijke sociale vaardigheden, wat in één-op-één contact wel nodig is.
Mensen gaven aan dat zij genieten van het gezellige samenzijn en van de ervaring dat ze erbij horen en zichzelf kunnen zijn, met hun kwetsbaarheid: ‘Het koffie of thee drinken met elkaar. De praatjes en de grapjes. Gezellig met elkaar eten. Echt het samen doen’ (kwetsbare persoon) en ‘Je kunt altijd wel met iemand praten. Je hoeft je niet anders voor te doen dan je bent’ (kwetsbare persoon).
Maar ook de weerbare mensen zeiden het fijn te vinden om onderdeel te zijn van een groep en daarbinnen contacten te hebben, zonder complexiteit of hoge verwachtingen. Ontmoetingen creëren is dus kansrijk als het gericht is op collectief contact.
Hulp en ondersteuning worden geregeld in de groep
Wij zagen in de laagdrempelige buurtprojecten betrokken gemeenschappen ontstaan waar collectief hulp en ondersteuning wordt geboden. Zo brengen de mensen van het eetcafé van het buurtproject eten bij de buurvrouw die door ziekte niet kan komen. Ook wordt er vervoer en mankracht geregeld als iemand gaat verhuizen.
De hulpvragen worden dus in de groep opgepakt. Hierdoor wordt niemand overbelast en is er geen sprake van vraagverlegenheid of acceptatieschroom. Als iemand (tijdelijk) niet bij kan dragen dan geeft dat niet, want er zijn altijd wel anderen in de groep die dat wel kunnen.
Het contact is begrensd, veilig en vrijblijvend
Op buurtprojecten zijn start- en eindtijd, plaats en activiteit bekend en dat biedt begrenzing aan het contact. Een uitkomst voor kwetsbare mensen. Zij mijden publieke ruimten en andermans privéplekken veelal omdat dit bijvoorbeeld teveel prikkels geeft: ‘Er komt best veel binnen als je bij iemand op bezoek gaat’ (kwetsbare persoon).
De buurtprojecten zijn veilig voor zowel kwetsbare als weerbare mensen. De sociale professional is aanwezig als het even lastig is te reageren op bepaald gedrag. ‘Als je het ergens over hebt wat voor sommigen misschien niet zo veilig aanvoelt of niet leuk is, dan wordt dat ook tegen je gezegd: “Daar hebben we het hier niet over”’ (kwetsbare persoon).
Ten slotte biedt de vrijblijvendheid van het contact – komen en gaan wanneer je wilt, zonder al teveel plichtplegingen – ruimte om contacten makkelijker in stand te houden.
Er moet meer geld komen voor collectieve voorzieningen
Het collectieve contact op laagdrempelige buurtprojecten is dus juist de moeite waard. Dit gaat echter niet vanzelf en moet georganiseerd worden. Sociale professionals, zorg- en welzijnsorganisaties en gemeenten hebben de belangrijke taak om positieve collectieve contacten mogelijk te maken.
Wij pleiten daarom bovenal voor meer financiering voor collectieve voorzieningen naast individuele budgetten en een herwaardering van gewoon gezellig contact.
Monica Stouten-Hanekamp en Alke Haarsma zijn onderzoekers bij het lectoraat Centrum voor Samenlevingsvraagstukken van de Hogeschool Viaa in Zwolle. Lees hier het onderzoeksrapport ‘Safe h(e)aven: meedoen en meetellen in laagdrempelige buurtprojecten’.
Foto: Ron Theunissen (Flickr Creative Commons)