Het Belgische dorp Trooz werd vorig jaar hard getroffen door grote overstromingen. Ik liep een dag mee met een vrijwilligersteam dat elke zaterdag bij elkaar komt om huizen op te knappen en ruimen. Als je in Trooz bent, achter de voordeur kijkt, met deze vrijwilligers meeloopt, denk je ook al snel aan de klimaatcrisis.
Er wordt tegenwoordig veel over deze klimaat- of ‘ecologische’ crisis gesproken. Steeds sterker treedt zij naar de voorgrond. In die context is het daarom volgens velen beter haar een nieuwe ‘klimaatsituatie’ te noemen. Zoals Bruno Latour stelt gaat het idee van een crisis namelijk uit van iets dat ooit weer over gaat. Een crisis is iets om op te lossen, net zoals dat zou kunnen met de personeelstekorten in het onderwijs. Het gaat uit van het idee dat iets kan fluctueren.
De nieuwe klimaatsituatie bestaat, is en blijft
Spreken van een crisis is zo een manier om onszelf gerust te stellen, immers iets van ‘voorbijgaande aard’ dat gauw genoeg ‘achter ons zal liggen’. Maar de nieuwe klimaatsituatie bestaat, is en blijft.
Het decor, het kader waarbinnen het schouwspel van onze levens zich jaren heeft afgespeeld, wordt nu zelf een actor. De aarde laat zelf zien wat zij te lijden heeft gehad van hetzelfde economische systeem die de mens en arbeid als een object gebruikte net zoals haar grondstoffen dat waren. De natuur wordt nu steeds meer een subject, zij is geen decor meer, maar grijpt in op alles wat onze samenleving en haar instituties is, haar verbindingen en onderlinge afhankelijkheden. Het houdt niet op, elke ochtend begint het opnieuw.
Kom naar het Movisie Kerstdebat 2022:Klimaatrechtvaardigheid - Sociale verschillen door klimaatcrisisVoor meer informatie, klik op de afbeelding.
Datum: Vrijdag 23 december 2022 |
Wanneer je 25 vrijwilligers in Trooz bezig ziet, wil je de vraag stellen of zij helpen de schade van de verwoestingen te herstellen omdat ze zich ook zorgen maken om het klimaat. Is dat iets wat hen bezighoudt? Het antwoord luidt nee.
De huidige 1,2 graden opwarming is een eliteproject, en tegelijkertijd ook niet
Vrijwilliger Nadine vertelt: ‘We maakten ons gewoon zorgen. Daarom gingen we aan de slag. We willen simpelweg mensen helpen. Ik kan wel begrijpen dat je de vraag stelt. Het is alleen zo, denk ik, dat als we ons ook nog met dat thema bezig moeten houden, het al helemaal te veel wordt. We kunnen niet veel meer doen dan ons voor nu bezighouden met de directe gevolgen van wat klimaatverandering aanricht.’
Klimaatsituatie hangt samen met politiek en macht
Dit haakt direct in op waar de huidige situatie en de continue investeringen die nog steeds in de fossiele industrie worden gedaan, ook mee samenhangt: met politiek en macht. Het gaat over rechtvaardigheid, hoe we middelen verdelen. Het haakt in op hoe de gevolgen van de huidige situatie en jarenlange in de atmosfeer opgebouwde CO2 en levensgevaarlijke feedback loops die kunnen ontstaan, vooral en het hardst door kwetsbare mensen worden opgevangen en gevoeld. De huidige 1,2 graden opwarming is een eliteproject, en tegelijkertijd ook niet. Het is door hen veroorzaakt, maar ze voelen het niet.
In Trooz is de macht die keuzes maakt niet dichtbij gekomen
Om preciezer te zijn, raakt wat er in Trooz en met het klimaat gebeurt aan het verschil tussen handelen onder de impuls van politiek en urgentie en handelen onder kennis. Het verschil tussen weten van dichtbij in Trooz en weten van afstand in politieke machtscentra. Het zijn verschillende niveaus van weten, van voelen wat er gaande is. Het verwoestende geweld zoals in Trooz, maar ook in Wijk aan Zee rondom Tata Steel in de vorm van onder andere gezondheidsschade, gebeurt elke dag opnieuw. De cijfers en feiten zijn bekend: in Wijk aan Zee hebben mensen 40 procent meer kans op longkanker.
Elke dag draait, ogenschijnlijk buiten het blikveld van de gevestigde beleidsmakers, de fysieke schade van grote groepen mensen door. Er is jaren tegen hen gezegd ‘laten we het nog aanzien, zo’n vaart zal het niet lopen.’ Zelfs als er een duidelijke oorzaak is – Tata Steel – wordt er niets aan gedaan zolang de bestaande feiten degenen met macht niet zinnen.
Onrechtvaardige keuzes zijn het gevolg
Daar waar macht is, is politiek. Daar waar politiek is, worden keuzes gemaakt. Daar waar macht is, kunnen feiten worden ontkend en eigen niet-bestaande vijanden worden gecreëerd, met onrechtvaardigheid als gevolg. Bij Tata-Steel zijn het bewoners die niet zo moeten zeuren. Bij de klimaatsituatie worden de cijfers ontkend. Dat is vanuit klimaatsceptici en mensen die belang hebben bij het niet wezenlijk terugdringen van de huidige uitstoot de beste tactiek. Het is duidelijk dat die keuzes niet in Trooz gemaakt worden. De macht die keuzes maakt, is niet dichtbij gekomen. Zij is op afstand gebleven, inmiddels een jaar lang.
Mensen die meer op afstand staan en het beleid maken, praten op dit moment veelal over de mensen, maar vertrouwen hen niet. Ze praten over de crisis, maar voelen die niet, lossen die niet samen met de getroffenen zelf op. Een echte humanist kan volgens opvoedkundige Paulo Freire meer worden geïdentificeerd door zijn vertrouwen in de mensen dat hen in hun beleid betrekt, dan door duizend acties in hun voordeel zonder dat vertrouwen. Het gebrek aan vertrouwen zie je ook in Groningen waar 75 procent van de kosten voor herstel van huizen naar schade-experts is gegaan. Dat zie je in het toeslagenschandaal, bij Tata Steel en in Trooz.
De taal die we bezigen moet het perspectief van mensen kennen
Het decor van het leven van de mensen in Trooz veranderde van het ene op andere moment. Het ene moment was hun huis droog. Het andere moment stond er drie meter water in. Een jaar later lag de ravage er nog steeds. Er is niet in de voorstelling van hun leven ingegrepen omdat het door de instituties niet gevoeld werd als iets acuuts. Het decor van hen op afstand was hetzelfde gebleven. De situatie bestond daar niet. Een van de vrijwilligers die in Trooz woonde vertelde dat zelfs de bewoners bovenop de heuvel nauwelijks een poot uitstaken. ‘Zij hadden het droog.’
Bij mensen beginnen
Als we willen dat de klimaataanpak in het voordeel van mensen gaat werken, dat er naar hen wordt geluisterd, moeten we ook daadwerkelijk bij mensen beginnen. Het beleid moet met hen worden gemaakt, van boven naar beneden en andersom. De taal die we bezigen moet het perspectief van mensen kennen. Het perspectief van de natuur waar wij deel van zijn.
Dit is het perspectief waarin crises allang en breed op de voorgrond staan, het perspectief van mensen die geen of steeds minder hoop op de toekomst hebben. Dit perspectief moet vroegtijdig deel worden van de voorstelling en het decor die de beleidstorens in politieke centra vormen en waar, in de woorden van Tim ‘S Jongers ‘de hoopvollen’ gesitueerd zijn: de mensen die altijd is verteld hoop op de toekomst te hebben.
Met een gedeeld besef
Hier begint het gedeelde urgentiegevoel, het gedeelde besef dat aan de basis staat van het oplossen van crises. Het besef wat voor verschil elke minieme graad opwarming maakt in het aantal doden dat het veranderende klimaat kan opleveren. Met dat gedeelde besef hadden de vrijwilligers in Trooz zonder enige twijfel alle financiële en materiele hulp gekregen van de landelijke overheid om de ravage op te ruimen.
Met dat besef wordt klimaatbeleid niet alleen in theorie rechtvaardig of ‘efficiënt’ omdat overheden en private partijen en beleidsmakers en ‘hoopvollen’ rondetafelgesprekken voeren en akkoorden sluiten, maar ook in praktijk. Dit beleid begint namelijk bij de mensen die vanaf het podium al lang en breed de op afstand staande machthebbers toeschreeuwden: Help!
Zonder dat besef zal dat geluid verstommen, totdat elk beleid zo ‘efficiënt’ mogelijk naar de buitenwereld wordt gepresenteerd, maar uiteindelijk inefficiënte uitkomsten krijgt omdat niemand het beleid omarmt. Omdat niemand de echo’s van mensen buiten de beleidstoren hoorde galmen tijdens het schrijven van het zoveelste nieuwe akkoord.
Koen Bruning is schrijver van het boek ‘Samen Rijk’ over vermogensongelijkheid en het basisinkomen en medeoprichter van de denktank en politiek platform Progressief Café.
Foto: Pierre-Alain Dorange (Flickr Creative Commons)